‘Lightyear’: een lesbische kus van één seconde zorgde wereldwijd voor opschudding

Een spin-off maken van Toy Story is niet zo’n gemakzuchtige keuze als je zou denken, zegt regisseur Angus MacLane. Hij vertelt hoe Lightyear zijn persoonlijke worstelingen verbeeldt, en over die ene seconde in de film die de wereld in rep en roer zette.

Er was eens een jonge filmstudio in Californië die een grote gok waagde. Met alleen een rist animatiekortfilms en -reclamespots op hun actief besloten de dromers van Pixar in 1995 de allereerste langspeelfilm te maken die volledig uit computerbeelden was opgetrokken: Toy Story. Een Copernicaanse omwenteling in de filmwereld, waarvoor de studio de inhoud handig afstemde op de vorm. Omdat 3D-animatie toen nog in haar kinderschoenen stond, was het op dat moment nog niet mogelijk om menselijke personages geloofwaardig af te beelden. Daarom werd er heel bewust gekozen voor een verhaal over speelgoed dat tot leven kwam. “Alles zag eruit als plastic. Dus waarom zouden we dan niet voor plastic hoofdpersonages kiezen?”, blikte toenmalig Pixar-hoofd John Lasseter in de LA Times terug op die beslissing.

27 jaar later is alles anders. Intussen is animatie to infinity and beyond geëvolueerd, en zijn er amper nog grenzen aan wat er op het scherm getoverd kan worden. Bovendien is Pixar vandaag geen bende cowboys meer, maar een radertje in de goed geoliede Disney-machine. De animatiepioniers van weleer proberen vandaag dus – met schier oneindige technologische middelen – de balans te bewaren tussen originaliteit en het ten gelde maken van hun immense portfolio aan geliefde personages. Zo komt het dat Pixar nu de omgekeerde beweging maakt als in 1995: terug naar een van hun meest succesvolle helden, maar weg van zijn plastic uiterlijk. Lightyear vertelt het verhaal van de “echte” Buzz Lightyear, de astronaut die de pratende pop uit Toy Story inspireerde.

Dat idee komt uit de koker van de 47-jarige regisseur Angus MacLane, die al 25 jaar bij Pixar aan de slag is en Finding Dory coregisseerde. Toen hij in 1995 Toy Story zag, herkende hij zichzelf in Andy, het baasje van de speelgoedpersonages: “Als kind was ik de grootste fan van Star Wars”, vertelt hij in een videogesprek. “Die film heeft mijn leven veranderd: jarenlang wilde ik alleen maar Star Wars naspelen. Dus toen ik in Toy Story zag hoe Andy op zijn verjaardagsfeestje een pop van zijn favoriete filmheld Buzz Lightyear kreeg, kon ik me alleen maar afvragen: hoe zou die film over Buzz eruitzien? Toen ik later bij Pixar aan de slag ging, begon dat idee stilaan te groeien: waarom zouden wij die film niet kunnen maken? De film die Andy’s leven veranderde, Andy’s Star Wars.”

Vis op het droge

Makkelijker gezegd dan gedaan. Want hoe maak je van een nogal idiote, zichzelf eeuwig overschattende schertsfiguur die een rood LED-lampje op zijn pols voor een laser aanziet, een heldhaftige astronaut? Het was de vraag waarover de makers zich jarenlang het hoofd braken. “Ik werk al twee decennia met dit personage”, zegt MacLane, die animator was op Toy Story 2 en 3. “Maar pas door Lightyear te maken heb ik de essentiële karaktertrek van Buzz begrepen: hij is een personage dat overhoop ligt met zijn omgeving, een kerel die altijd in meningsverschillen terechtkomt over wat echt is en wat niet. In Toy Story denkt Buzz dat hij een echte Space Ranger is, Woody is het daar niet mee eens. In Toy Story 2 denkt Buzz dat hij de enige echte Buzz Lightyear is, maar de andere Buzz Lightyear is het daar niet mee eens. En zo is er altijd wel iets. Dus als we Buzz zijn eigen film wilden geven, moest hij een echte held worden, zonder dat we de kern van zijn karakter uit het oog verloren: daarom wilden we er in Lightyear ook weer voor zorgen dat Buzz zich als een vis op het droge zou voelen. Zo ontstond het idee dat Buzz tijdens een missie door de tijd zou reizen, en dat hij terecht zou komen in een toekomst waarin hij zich niet thuis voelt.”

Lightyear zet Buzz neer als een dappere, gerespecteerde Space Ranger, die tijdens een belangrijke ruimtemissie een kleine inschattingsfout maakt met enorme gevolgen: zijn schip stort neer op een onbekende planeet, op vele lichtjaren afstand van de aarde. Dat honderden bemanningsleden door zijn schuld nooit meer hun geliefden zullen terugzien, kan Buzz niet verkroppen. Hij onderneemt een gevaarlijke testvlucht met een nieuw type brandstof, waarmee hij het schip weer aan de praat hoopt te krijgen. Maar de wetten van de fysica draaien hem een loer: terwijl hij sneller dan het licht door de kosmos klieft, vliegen er op Tikana Prime in enkele minuten tijd vier jaren voorbij. Maar Buzz geeft niet op, ook al ziet hij zijn vrienden en collega’s bij elke poging enkele jaren ouder worden.

Geldklopperij of niet?

In de zestien jaar sinds Pixar werd opgekocht door Disney, maakte de animatiestudio twaalf originele films en zeven sequels. Met Lightyear komt daar nu ook een spin-off bij. Pixar krijgt daarom geregeld de kritiek dat het in het Disney-tijdperk te vaak winst laat primeren boven creativiteit. Maar MacLane wuift het idee weg dat Lightyear een makkelijke poging zou zijn om langs de kassa te passeren. “Ik zal niet ontkennen dat een film over Buzz Lightyear een bepaald commercieel potentieel heeft, maar eerlijk: het idee dat dit een cash grab, geldklopperij zou zijn, vind ik bijna grappig, omdat het zo’n lang proces is geweest... Ik heb vijfenhalf jaar aan deze film gezwoegd, ik kan je garanderen dat hij er heus niet met een druk op de knop is gekomen.”

Meer zelfs: Lightyear is net een metafoor voor de extreme toewijding die elke Pixar-film van de makers vergt. “De sprongen in de tijd die Buzz bij elke vlucht maakt, zijn ongeveer even lang als het duurt om een Pixar-film te maken. Dat is geen toeval”, lacht MacLane. “Een film maken is voor ons ook als een missie, waarbij we ons steeds verder afzonderen van onze vrienden en familie. Je duikt onder, en wanneer de film eindelijk af is, kom je weer even boven water naar lucht happen. Die ervaring wilden we in deze film beschrijven. Eigenlijk gaat het hierover: we hebben maar zo weinig tijd, hoe maak je daar het beste van? Hoe hou je professionele ambities en persoonlijke connecties in balans? Wat betekent succes? En wat is uiteindelijk je nalatenschap: je verwezenlijkingen op de werkvloer, of je familie en vrienden?”

Buzz staat in de film voor de plichtsbewuste workaholic, die door zijn verantwoordelijkheidsgevoel en ambitie als astronaut simpelweg vergeet te leven. Zijn bazin Alisha Hawthorne is daarin zijn tegenpool: zij slaagt er wel in om de realiteit – een nieuw leven op een onbekende planeet – te omarmen, en zich niet blind te staren op haar missie. Terwijl Buzz frenetiek rondjes draait rond de zon, bouwt zij waardevolle vriendschappen op en vindt ze een levenspartner. In een montage die aan Up herinnert, zien we hoe Alisha verliefd wordt en een kind krijgt. Hoe dat kind groot wordt en afstudeert.

Don’t say gay

Klein detail: de persoon met wie Alisha dat mooie leven uitbouwt, is een vrouw. Nu is een niet-heteroseksueel personage geen absolute primeur voor Pixar – in Onward maakte een politieagente ook al een terloopse opmerking over haar vriendin, en de kortfilm Out gaat over een homoman die worstelt met zijn coming-out. Maar in Lightyear wordt de liefde tussen twee mensen van hetzelfde geslacht wel voor het eerst bezegeld met een kus. Het is een vluchtig moment dat nog geen seconde duurt. Maar aan die seconde hangt een jarenlange, tumultueuze voorgeschiedenis vast.

Flashback naar maart 2022. In het Huis van Afgevaardigden van de staat Florida, waar de Republikeinse partij een comfortabele meerderheid heeft, wordt de ‘Parental rights in education-bill’ aangenomen: een wet die bepaalt dat leerkrachten van de kleuterschool tot en met het derde leerjaar niet met hun leerlingen mogen spreken over thema’s als seksuele geaardheid of gender. Voorstanders vinden dat ouders zelf moeten kunnen beslissen of hun kinderen al op jonge leeftijd in aanraking komen met lgbtq+-kwesties. Tegenstanders, die de wet de bijnaam ‘Don’t say gay-bill’ geven, maken zich grote zorgen over de impact van de wet: ze zou het taboe op deze thema’s alleen maar vergroten, het voor leerlingen onmogelijk maken om eventuele vragen rond geaardheid en gender op school te uiten, en sommige leerkrachten verbieden om zichzelf te zijn voor de klas.

Inclusieve wereld

The Walt Disney Company is in Florida erg invloedrijk, aangezien ze in Orlando haar grootste park Disney World uitbaat. Dat park levert de staat Florida heel wat belastinginkomsten op, waardoor Disney er ook behoorlijk op het beleid kan wegen. Maar dat liet het bedrijf na, in de dagen nadat de ‘Don’t say gay-bill’ werd aangenomen. Dagenlang hulde CEO Bob Chapek zich in stilzwijgen, wat hem op serieuze kritiek kwam te staan. Toen hij uiteindelijk toch een communiqué uitstuurde, zwol de kritiek alleen maar aan: Chapek drukte zich erg voorzichtig uit en legde er de nadruk op dat Disney meewerkte aan een inclusieve wereld door de “inspirerende content” die het produceert.

Vooral dat laatste schoot in het verkeerde keelgat bij een groep Pixar-werknemers. In een vlammende open brief, ondertekend door “de lgbtqia+-werknemers van Pixar, en hun bondgenoten”, hekelden ze het feit dat Disney al jarenlang eist dat zowat elk moment van “openlijk homoseksuele affectie” geschrapt wordt uit Pixar-films. “Zelfs als lgbtqia+-content creëren een afdoend antwoord was op discriminerende wetgeving, dan nog wordt het ons verboden die te maken”, klinkt het in de brief. Het beste bewijs: de lesbische kus die in Lightyear te zien is, werd op een bepaald moment uit de film geknipt.

De commotie – en de slechte pr die daar voor Disney aan vasthing – schudde Chapek wakker: sindsdien veroordeelt hij de ‘Don’t say gay-bill’ in niet mis te verstane bewoordingen, én de felbesproken kus in Lightyear werd opnieuw aan de film toegevoegd. Meer zelfs: waar Disney zich in het verleden flexibel toonde om bepaalde zaken te censureren voor conservatieve territoria – zo verwees de politievrouw in de Russische versie van Onward niet meer naar haar “vriendin”, maar naar haar “partner” –, bestaat er nu nergens ter wereld een versie van Lightyear zonder “de kus”. De film is te nemen of te laten, ook als dat betekent dat Disney winst misloopt.

Liefde is liefde

Wanneer we aan Angus MacLane en zijn ervaren producer Galyn Susman vragen hoe dat turbulente proces achter de schermen verlopen is, laten ze niet het achterste van hun tong zien. “We waren niet echt betrokken bij die gesprekken”, zegt MacLane. “We hebben op een bepaald moment gewoon steun gekregen om te maken wat we wilden maken, en we zijn heel trots op het resultaat.” Susman vult aan: “Wij waren op zoek naar de beste manier om een relatie in beeld te brengen. We hebben op een bepaald moment geprobeerd dat zonder die kus te doen, en het werkte gewoon niet even goed. Daarna mochten we hem opnieuw in de film opnemen, en dat was fantastisch, want het is gewoon organischer zo. Voor ons voelt die kus heel natuurlijk, het is geen moment dat de aandacht trekt. En dat was precies de bedoeling. Want liefde is liefde. En die liefde wilden we zichtbaar maken in de film, zodat het héél duidelijk wordt wat Buzz niet heeft in zijn leven.”

Op heel wat plekken in de wereld kan zo’n kus tussen vrouwen nog steeds niet door de beugel: veertien landen, voornamelijk in het Midden-Oosten, sloegen Lightyear al in de ban. Zal dat Disney toch weer doen aarzelen om in de toekomst “inspirerende content” te creëren? Susman denkt van niet. “Ze waren bij Disney heel vastbesloten om onze film niet aan te passen. Dat maakt me zeer blij. Want we willen bij Pixar zo inclusief mogelijk zijn, zowel op de werkvloer als op het scherm, daar zijn we de laatste jaren heel bewust mee bezig geweest. Zeker als je familie-entertainment maakt, is dat erg belangrijk: kinderen willen zichzelf op het scherm zien. Ze willen naar een personage kijken en zeggen: ‘Hè, daar herken ik mezelf in! Ik voel me gezien en gehoord.’ Dat kan je alleen maar bereiken als je moeite doet om zoveel mogelijk mensen die je om je heen ziet, naar dat scherm te brengen.”

Lightyear speelt nu in de bioscoop.