Kunstenaar Olafur Eliasson lanceert Earth Speakr-app: ‘Ik geef kinderen een megafoon’

De Deens-IJslandse kunstenaar Olafur Eliasson werd wereldberoemd met monumentale installaties. Het werk dat hij nu heeft gemaakt is meer van de menselijke maat: een platform waar kinderen hun zorgen over het milieu delen. ‘Zij zijn de eigenaren van de toekomst.’

“Europa heeft een nieuw verhaal nodig”, vindt Olafur Eliasson. “De Euro­pese Unie is een economische en in zekere zin ook politieke eenheid, maar het ontbreekt aan een verbeeldingsruimte – één waar iedereen een plekje kan vinden en zich verantwoordelijk voor voelt.”

Eliasson was dan ook blij verrast met de kunstopdracht ter gelegenheid van het Duitse voorzitterschap van de EU, dat op 1 juli is ingegaan. Het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken gaf carte blanche aan Eliasson, die weliswaar al tweeëntwintig jaar in Berlijn woont, maar zowel de Deense als de IJslandse nationaliteit heeft.

Met de app Earth Speakr wilde Eliasson geen kunstenaarsstatement neerzetten, maar juist een podium creëren voor een gezamenlijke visie op de toekomst. En die toekomst, is zijn mening, gaat onvermijdelijk over milieu en klimaat. “Al een paar jaar laat een brede beweging van bezorgde burgers zich horen, van Extinction Rebellion tot Greta Thunberg. Er is een collectieve stem aan het ontstaan. Maar één groep blijft ongehoord: kinderen. En dat terwijl zij toch de eigenaren zijn van de toekomst.”

Met Earth Speakr richt Eliasson zich direct en expliciet tot tweens: kinderen tussen zeven en zeventien jaar oud. Met behulp van animatiesoftware kunnen zij filmpjes van zichzelf opnemen waarin ze de gedaante aannemen van een boom, bloem of zelfs een stuk zwerfafval. De boodschappen komen terecht op een grenzeloze kaart van Europa en kunnen daar worden bekeken.

Lobby’s

“Ik ben opgegroeid in de jaren 80 met verhalen over de nucleaire dreiging – er was veel angst in mijn jeugd”, vertelt de nu 53-jarige kunstenaar. “Kinderen van vandaag weten allemaal precies dat de aarde gezond moet worden zodat zij er ook nog op kunnen leven. Maar ze zijn veel actiever en ondernemender dan mijn generatie. Bijzonder serieus ook, vooral als het aankomt op zaken als afvalscheiding, iets wat ze natuurlijk thuis zien en dichter bij hen staat dan bijvoorbeeld de staat van de ozonlaag. Maar de taal waarin ze hun zorgen uiten, is anders dan die van volwassenen. Kinderen zijn nog niet beïnvloed door lobby’s, hun uitingen zijn nog vrij van vooroordelen en een stuk eerlijker.”

De vormgeving van Earth Speakr doet in de verte denken aan populaire apps als Snapchat en TikTok. “Het grote verschil met dat soort sociale media is dat Earth Speakr niet commercieel is. De moppen, gedichten en statements die kinderen uploaden blijven hun eigendom. En er is geen communicatie tussen de gebruikers. Dit werk is meer als een megafoon.”

Waterval in New York

Earth Speakr past in een lange reeks maatschappelijk geëngageerde werken, van een parlement voor studenten tot de fabricage van energiezuinige lampen door asielzoekers, die in menselijke maat sterk contrasteren met de monumentale spektakelkunst waarmee Eliasson wereldwijde bekendheid verwierf. De kunstenaar bouwde een metershoge waterval in New York, kleurde rivieren fluorescerend groen en zette een glazen panoramaterras in regenboogkleuren op het dak van het kunstmuseum van Aarhus in Denemarken. In 2003 installeerde Eliasson in de hal van het Londense Tate Modern The Weather Project: een reusachtige, kunstmatige zon. Duizenden bezoekers laafden zich vaak urenlang aan het warme, oranje licht alsof ze nog nooit een zonsondergang hadden meegemaakt.

Want behalve over het direct ervaren van fenomenen gaat Eliassons werk over wat hij ‘het wij-zijn’ noemt. “Er zijn altijd meerdere ‘wij’-groepen, maar de laatste tien jaar worden die kleiner. De groep waarmee we ons identificeren versplintert. Voor het ontstaan en het bij elkaar houden van zo’n gemeenschap zijn twee dingen nodig: feiten en emotie. Na de Tweede Wereldoorlog was de dominante emotie afschuw over de realiteit van de Holocaust: dit nooit meer. Uit dat trauma zijn de Verenigde Naties voortgekomen, die zonder die sterke emotie nooit zo ver zouden zijn gekomen.”

Hoop

Maar emotie en feiten raken ontkoppeld, constateert de kunstenaar die sinds vorig jaar goodwillambassador is van de VN. “Waar emotie zonder feiten toe leidt, zien we in de VS, Groot-Brittannië en alle andere landen waar populisten aan de macht zijn. En feiten zonder emotie, dan krijg je Angela Merkel. Maar belangrijker nog dan feiten en emotie, is hoop. Hoop wordt vaak gemonopoliseerd door religie, maar naar mijn mening moet hoop de motor zijn van het publieke debat. Alleen veranderingen ingezet vanuit hoop kunnen echte resultaten opleveren.”

“Een stabiele economie, goed onderwijs en uitgebalanceerde media zijn belangrijke voorwaarden voor hoop en vooruitgang, maar kunst en cultuur spelen zeker ook een rol. Die fungeren als beademingsapparatuur van de maatschappij. Elke keer dat je inhaleert krijg je een portie kritisch denken toegediend.”

“Daarom is het waardevol dat overheden investeren in kunst en cultuur. Maar ook burgers zelf moeten zich inspannen. Je kunt niet naar een museum gaan en verwachten dat je wordt vermaakt. Je moet er iets voor doen, je eigen waarden en denkbeelden herijken zodat ze beter passen bij de wereld van vandaag. En bij de wereld van morgen.”