Kunst die de oren doet spitsen. ‘Geluid is toch wel iets mysterieus’

Het Stuk, het Leuvense Huis voor Dans, Beeld en Geluid, wordt momenteel gerenoveerd en dus besloten ze daar van de nood een deugd te maken en de stad als hun speeltuin te nemen. Het resultaat, het gloednieuwe Hear Here, is een grote openluchtexpo geworden waarbij op verrassende locaties, zoals het enige nog overgebleven anatomische theater in België of een voormalige industriële silo in de Vaartkom, veertien geluidskunstwerken staan opgesteld. Je kan ze mondjesmaat ontdekken of je kan je aan de hele wandeling van zo’n drie uur wagen. En terwijl je onvermoede kanten van Leuven ontdekt, ontdek je in één keer door de wereld van de klankkunst.

Curator Gilles Helsen: “Geluidskunst is een relatief onbekende kunstvorm. Het brede publiek weet wat beeldende kunst of muziek is, maar geluidskunst ligt daar ergens tussenin. Het grote doel van deze expo is dan ook vooral om geluidskunst voor te stellen, aan zowel Leuvenaars als toeristen, maar evengoed aan families met kinderen en studenten. De bijzondere locaties moeten dat publiek helpen lokken.”

Helsen heeft er vertrouwen in dat het publiek, zodra ze hun weg ernaartoe gevonden hebben, de werken op prijs zal weten te stellen: “Geluidskunst is geen moeilijke kunstvorm. Je hebt er geen achtergrond of scholing voor nodig, het gaat vaak puur over wat geluid met je lichaam doet. En dat snapt het kleinste kind.”

Hear Here wil een staalkaart bieden van wat geluidskunst zoal kan zijn en deed daarvoor een beroep op een mix van grote internationale namen én jong Belgisch talent, dat er blijkbaar vandaag ten overvloede is.

Helsen: “Nergens in de wereld vind je zoveel talent en initiatief op het vlak van geluidskunst op zo’n kleine ruimte. Sinds de jaren 2000 is er in België echt een scene ontstaan, in die mate dat we momenteel een van de meest actieve regio’s in Europa zijn. Je merkt ook dat heel veel geluidskunstenaars van over heel Europa naar Brussel trekken, dat wil toch iets zeggen.”

Ook visueel feest

Een van de vertegenwoordigde pioniers is Céleste Boursier-Mougenot. In de sfeervolle Kadoc-kapel, vroeger de kapel van Onze-Lieve-Vrouwe-ter-Koorts genaamd en de plek waar koortsigen naartoe trokken, staat een enorm bassin met helderblauw water waarin porseleinen klankschalen ronddobberen. Het werk is niet alleen een visueel pareltje, maar de mysterieuze klanken van de galmende schalen nodigen – in de context van deze kapel – uit tot contemplatie op wat verder nog onzichtbaar en onzegbaar is. Het werk toont meteen aan hoe deze expo ook visueel bij momenten een feest is. In die zin is de term ‘geluidskunst’ een misleidende naam.

Helsen: “Sommige werken zijn weliswaar puur auditief, maar bij de meeste speelt ook het beeldende aspect een cruciale rol, dat klopt. Meestal is er een mooi evenwicht.”

De curatoren hebben te allen tijde gezocht naar een goede match tussen de werken en de locatie. Zo hangt in de kruidtuin – de oudste botanische tuin van het land – het werk Swarm van de Franse kunstenaar Félix Blume. 250 kleine speakertjes hangen in een wolk boven je hoofd en uit elke speaker klinkt het gezoem van één individuele bij. Je hebt zo de keuze of je naar de zwerm in zijn geheel of naar elke bij apart luistert.

The Bell, een enorme stalen torenklok die door klankkunstenaar Bouke Groen onder een stolp van vier glazen kubussen is geplaatst, past dan weer perfect in het drukbezochte stadspark. Om de paar minuten beiert de klok, als om te waarschuwen voor gevaar, maar het geluid klinkt gedempt. Niemand in het park oogt gealarmeerd.

Groen: “Dat is natuurlijk het contrast. Zo’n bel klinkt normaal heel luid, maar is nu bijna onhoorbaar geworden. Waardoor je je gaat afvragen: is het gevaar gedempt? Of is het gevaar er nog wel, maar is enkel het geluid gedempt?”

Groen weet heel goed waarom geluid een van zijn favoriete uitdrukkingsvormen of materialen is: “Geluid is toch wel iets mysterieus. Je kan het niet zien, maar het dringt wel je lichaam binnen. In die zin doet het appel op een onbewuste laag. Onze wereld is heel visueel ingesteld, maar ik denk dat geluid eigenlijk een veel grotere plek inneemt dan we denken. Daarom vind ik het zo interessant. Omdat ik met geluid op de een of andere manier aan die onderlaag kan appelleren.”

Bewustmaking van geluid, stilte en luisteren

Nog meer mysterie vinden we bij de Belgische Floris Vanhoof en zijn werk Antenna, een op zijn kant gezette vleugelpiano die onzichtbare elektromagnetische golven van voorbijvliegende kometen en pratende vliegtuigpiloten vertaalt in merkwaardige, meditatieve muziek.

Vanhoof: “Ik mediteer zelf meestal in stilte. (lacht) Maar het is wel zo dat je, als bezoeker van zo’n werk, meer gefocust gaat luisteren. Die focus is heel belangrijk in alle kunst en het leven in het algemeen, denk ik.”

Als de expo iets doet, is het wel je oren scherpstellen.

Helsen: “Veel van de werken hebben een zekere subtiliteit. Verwacht geen spektakel of grote effecten. Je wordt eerder uitgenodigd om je oren te spitsen en goed te luisteren. Ik denk dat die bewustmaking van wat geluid, stilte en luisteren is, een van de belangrijkste aspecten is van geluidskunst en dus ook van deze expo.”

Van 23 april tot 6 juni 2022 in Leuven. Hearhere.be