Kunst bleek een uitstekend knuffelcontact: dit zijn de 10 beste expo’s van dit jaar

2021 werd niet het verhoopte jaar van de bevrijding, maar gelukkig viel er op cultureel vlak wel opnieuw veel te beleven. De Morgen blikt terug op de hoogtepunten van het jaar. Vandaag: de beste tentoonstellingen.

10. Congoville

Om iets te doen aan ons collectieve geheugenverlies rond onze koloniale geschiedenis werd het Middelheim-beeldenpark in Antwerpen deze zomer tijdelijk omgedoopt tot Congoville. Aan de hand van werken van vijftien internationale kunstenaars werd de aandacht gevestigd op ons in het volle zicht verborgen koloniale verleden. Want hoe groter iets is, hoe makkelijker je eroverheen kijkt. Zo bleek het huidig hoofdgebouw van het museum de plek waar in 1920 de Koloniale Hogeschool werd opgericht en waar toekomstige kolonialen werden klaargestoomd, een gegeven dat – in lijn met hoe België doorgaans omgaat met zijn koloniale verleden – grotendeels onder de mat geveegd was. Aan de hand van prachtig werk van onder meer Ibrahim Mahama, Sammy Baloji en Bodys Isek Kingelez werd gepoogd om deze blinde vlek eindelijk onder ogen te zien. (JM)

Congoville was te zien in het Middelheimmuseum, Antwerpen

9. Sergio De Beukelaer - Spot.Light

Aan het begin van de 21ste eeuw was de geometrische kunst verworden tot een hermetische kunstvorm, waar een haast sacrale sérieux omheen hing. Toen kwam Sergio De Beukelaer zich met de zaak bemoeien. Hij roerde er jarentachtigpop en lowbrowglam uit Deurne-Noord doorheen. Alzo ontstond de meest swingende, en de minst vervelende, vorm van minimalisme die wij kennen: het Sergisme. Al voor de tweede winter op rij helpt Sergio De Beukelaer ons door de donkerte. Vorig jaar omschreef De Morgen zijn tentoonstelling in het Cultuurcentrum van Mechelen als een “heilzaam kleurenbad”. Dit jaar noemden we zijn expo Spot.Light “kunst met vitamine D”. Bij gebrek aan een Vlaamse minister van Cultuur zou de minister van Volksgezondheid zijn kunst moeten aanbevelen. A shot of Sergio kan wonderen doen. (DI)

Sergio De Beukelaer, Spot.Light, PLUS-ONE gallery Antwerpen, tot 9 januari

8. Julie Scheurweghs - Birth of a Mother

Wie dit najaar nog niet is langs geweest, moet een dezer dagen zeker nog eens binnenspringen bij Mu.ZEE. Naast de nieuwe collectieopstelling van het museum lopen er tot januari nog zeer straffe expo’s van Julie Scheurweghs en Maarten Vanden Eynde. Scheurweghs toont met Birth of a Mother een voor velen evident thema, maar dan op de minst evidente manier. Haar beelden rond zwangerschap, bevalling en post-partumverhalen zijn realistisch, rauw en onversneden. Al ziet de fotograaf dat zelf zo niet. We mogen best met wat meer fierheid kijken naar ons lichaam, vindt ze, in plaats van ons te vergapen aan gefilterde fabels die platforms als Instagram rijk zijn. Scheurweghs creëerde met haar expo onbewust ook een safe space voor vrouwen die de borst geven in Oostende. Wekelijks krijgt ze foto’s doorgestuurd van jonge moeders die er zonder schroom, zoals het hoort dus, hun kind voeden op een bankje in haar tentoonstelling. (SVH)

Julie Scheurweghs, Birth of a Mother, Mu.ZEE Oostende, tot 2 januari

7. David Hockney - Werken uit de Tate-collectie (1954-2017) en The Arrival of Spring

Niet één, maar twee tentoonstellingen van David Hockney zijn nog te zien in Brussel. Niet alleen kunt u genieten van zijn meest iconische werken die in de Tate-collectie bivakkeren, ook wordt duidelijk dat Hockney niet alleen prachtige zwembaden of landschappen kon schilderen, maar in elke fase van zijn leven straffe werken heeft afgeleverd. Steeds deel uitmakend van de avant-garde, steeds omringd door de juiste mensen, steeds zichzelf verder duwend naar een ander niveau, zo steeg Hockney naar ongekende hoogtes. Tot u bij zijn recentste werk komt, de veelbesproken iPad-tekeningen. Waar de ene Hockney-fan er waarlijk van gruwt, ziet de andere ook daar de magie terugkeren. We kunnen niet anders dan toegeven dat het veel lef vereist om als 94-jarige kunstenaar een medium als de iPad toe te eigenen en ondanks de kans om in mineur het kunstenaarsleven te eindigen, er zich toch volledig op toe te leggen. (SVH)

David Hockney, Bozar Brussel, tot 23 januari

6. Walter Swennen - Schildersgeest

Walter Swennen is een van de zeldzame kunstenaars van wie in het lock-unlock-jaar 2021 een grote retrospectieve door Europa reisde. The Phantom of Painting begon in Bonn, hield daarna halt in Den Haag en zal in 2022 zijn apotheose kennen in het Zwitserse Winterthur. Dat Swennen pas op gezegende leeftijd de internationale erkenning kreeg die hij verdiende, hoeft eigenlijk niet te verwonderen. Uit zijn werk kun je namelijk onmogelijk afleiden dat hij al 75 is. Zijn kunst is eeuwig jong en subversief. De geschiedenis zal ongetwijfeld gedacht hebben dat ze nog tijd genoeg had om te oordelen. Iedereen liep in 2021 te mekkeren over het rijk van de vrijheid dat maar niet in zicht kwam. Terwijl je er in Bonn en De Haag vrij in kon rondlopen. De schilderkunst van Walter Swennen: dat is het rijk van de vrijheid. (DI)

Walter Swennen, Schildersgeest, Kunstmuseum Den Haag, tot 9 januari

5. POPART van Warhol tot Panamarenko - Uit de Collectie Matthys-Colle & SMAK, SMAK Gent

Popart is actueler dan ooit, denk maar aan de impact van de (massa)media, de consumptiemaatschappij en de overvloed aan bewerkte beelden. Meer dan 45 topwerken van Amerikaanse en Europese kunstenaars leiden u in het SMAK door de sleutelperiode van de naoorlogse kunstgeschiedenis. Warhol, Rosenquist, Lichtenstein, Wesselmann… De verzameling van Roger en Hilda Matthys-Colle waar SMAK mee in zee ging, bulkt van de straffe popartnamen. Voor directeur Philippe Van Cauteren vormde dit het begin van een nieuwe werkwijze waarin privaat en publiek hand in hand gaan. Het startschot van die samenwerking werd dus POPART, een expo voor het breedste publiek en een die vrolijk maakt. Bezoekers glijden tijdens de rondgang in een warm bad van herkenbaarheid. In pandemietijden met oprukkende virusvarianten is het misschien net dat wat u vandaag nodig hebt. (SVH)

POPART, SMAK Gent, tot 8 mei

4. Dennis Tyfus - Satellite of Lard

Satellite of Lard was de eerste solotentoonstelling van Dennis Tyfus voor Tim Van Laere Gallery en het was meteen een voltreffer. Tyfus is sinds jaren de licht anarchistische maker van flyers en fanzines, tekeningen en tatoeages, platenhoezen en posters, en nog heel veel meer. Ook bij Tim Van Laere toonde hij zijn veelzijdigheid, met installaties zoals het werk The 7th Beatle, een soort ode aan zijn vader als Paul McCartney-lookalike, of de bij wijze van strafstudie rondrijdende beveiligingsagenten. Toch stelen in deze context vooral zijn monumentale potloodtekeningen de show. Tyfus tekende zichzelf in allerlei beklagenswaardige situaties, waarbij hij onder andere mishandeld, gefolterd of anders wel belaagd wordt door allerhande dieren. Het levert enkele grafische hoogtepunten op in een zo al rijke carrière die het beste doen verhopen voor de toekomst. (JM)

Dennis Tyfus, Satellite of Lard was te zien in Tim Van Laere Gallery, Antwerpen

3. Max Pinckers - Double Bind

De eerste museale solotentoonstelling van fotograaf Max Pinckers kan je in één woord omschrijven: fantastisch. Zo goed en gelaagd dat je er met één bezoek eigenlijk niet komt. Zijn werk komt binnen, is leerrijk en wordt enorm sterk gepresenteerd. De fotograaf onderwerpt de documentairefotografie aan een diepgravende analyse en dat in een tijd waarin het wantrouwen in verslaggeving en informatie alomtegenwoordig is en de traditionele documentaire aan herziening toe is. Pinckers maakte de vele reeksen te zien in Antwerpen in het teken van zijn doctoraat in de Kunsten, een parcours van zes jaar dat hij aflegde aan het KASK in Gent.

Eén significant project dat hij uitlicht, is zijn vroegste werk in de expo, Margins of Excess. In 2016 trok hij met zijn Canadese vrouw Victoria ­Gonzalez-Figueras op roadtrip door de VS. Via de verhalen van zes mensen die het nieuws haalden, maar achteraf werden neergesabeld omdat ze hadden gelogen of zich een valse identiteit ­hadden toegeëigend, plaatst hij vraagtekens. Wat kunnen of willen we als waarheid aannemen in een wereld van fakenews en alternatieve feiten? Een conversation pit vormt het hart van de expo en laat de opmerkelijke figuren aan het woord ­komen. Hij speelt met feiten en fictie, laat acteurs opdraven voor verzonnen beelden van emotionele gebeurtenissen en schept zo op straffe wijze verwarring voor de kijker. (SVH)

Max Pinckers, Double Bind, FOMU Antwerpen, tot 22 maart

2. Roger Raveel-jaar

Roger Raveel zou dit jaar 100 jaar geworden zijn en dat werd op gepaste wijze in de verf gezet met verschillende tentoonstellingen, waaronder een grote retrospectieve in Bozar. Raveel was een van onze grootste schilders, die door de jaren heen een heel eigen beeldtaal ontwikkelde, ergens halfweg tussen figuratie en abstractie. Hij schilderde vooral zijn eigen omgeving, zijn vrouw en vader, zijn dorp Machelen-aan-de-Leie en dan meer bepaald hoe de moderniteit stilaan in die wereld binnendrong in de vorm van betonnen paaltjes, ijzeren poorten en andere metalen omheiningen. Deze werden de abstracte, geometrische figuren die in uitgepuurde vorm zijn schilderijen bevolkten.

Later verrijkte hij zijn doeken nog door er objecten op aan te brengen, zoals de vaak terugkerende spiegels, fietswielen en zelfs levende dieren. Raveel dacht te allen tijde voorbij de grenzen van het doek, waarbij werkelijkheid en kunstwerk op allerlei wijzen in elkaar overvloeiden. Op die manier speelde hij een spel met de werkelijkheid waarbij hij universele betekenis ontlokte aan het leven van alledag. Vanwege de een of andere kosmische vergissing is hij vooralsnog miskend in het buitenland, maar daar komt ergens in de volgende honderd jaar ongetwijfeld verandering in. (JM)

Roger Raveel, een retrospectieve was te zien in Bozar. Zien, denken, schilderen, Roger Raveel Museum, Machelen-aan-de-Leie, tot 18 juli

1. Berlinde De Bruyckere - Engelenkeel

Tijdens de eerste golven van de pandemie was kunst het enige vaccin dat we hadden. De antistoffen die Berlinde De Bruyckere toediende met haar tentoonstelling Engelenkeel in Maastricht, bleken prima bescherming te bieden. Haar engelen (Arcangelo 1 & 2) waren troostende knuffelcontacten, wier vleugels veiliger aanvoelden dan mondmaskers. Haar installatie Aletheia, on-vergeten was zo monumentaal dat je de afstandsregels wel moest respecteren om ze goed in beeld te krijgen.

Berlinde De Bruyckere behoort nadrukkelijk niet tot het slag postmoderne kunstenaars dat door een afstandelijke, ironische bril naar de wereld kijkt. Wie speelse opwinding, luidruchtige anarchie of elegante vormelijkheid zoekt in de kunst, is bij haar aan het verkeerde adres. Haar thema’s zijn de grote filosofische dilemma’s en de diepste zielenroerselen van de mens. Schoonheid en gruwel, begeerte en pijn, erotiek en religie, natuur en cultuur, leven en dood. Dat maakt haar tactiele oeuvre quasi immuun voor de hypes en andere virale infecties die de hedendaagse kunst op gezette tijden teisteren. Samen met de oude meesters die haar voornaamste inspiratiebronnen zijn, zal het werk van Berlinde De Bruyckere ons nog tal van pandemieën helpen overleven. Als een vaccin zonder vervaldatum. Af en toe een boosterexpo volstaat. (DI)

Berlinde De Bruyckere, Engelenkeel, was te zien in Bonnefanten Maastricht