Kun je wel nog met een gerust geweten luisteren naar Michael Jackson of Ryan Adams?

Help! De naald van ons moreel kompas slaat tilt. Kun je nog met een gerust geweten genieten van Michael Jackson of Ryan Adams, terwijl je kokhalst van hun strapatsen? En hoe wassen radiomakers en programmatoren hun handen in onschuld, zonder aan te kijken tegen een halflege playlist of kale concertagenda?

Sinds maart vorig jaar is het akelig stil op de muziekpodia en voor een aantal artiesten blijft dat post-corona mogelijk zo. Slag om slinger worden muzikanten op sociale media gefileerd voor ongeoorloofd gedrag of standrechtelijk gefusilleerd door de moraalbrigade voor hun politieke overtuigingen. Zelfs indie-helden met een fraaie staat van dienst tuimelen met de regelmaat van de klok van hun voetstuk.

Zo drapeert het #MeToo-rapport een zware schaduw over de nieuwste plaat van Ryan Adams. De feiten zijn niet min. Rijzende wereldster Phoebe Bridgers getuigde hoe zijn obsessie met haar uitmondde in manipulatie en ander emotioneel misbruik. Andere dames stelden dat de singer-songwriter hulp met hun muzikale carrière aanbood in ruil voor een wip. Zijn ex-vrouw Mandy Moore verklaarde dat zijn manipulatieve houding haar muziekcarrière heeft gesaboteerd. Dat zijn allernieuwste album een weeïge, apologetische toon aanslaat, vol zelfbeklag en zelfkastijding, is ranzige boter na de maaltijd. Op sites als Any Decent Music en Metacritic, die albumrecensies bundelen, blijkt Adams alvast niet meer te bestaan sinds zijn laatste creatieve wapenfeit uit 2017. Wereldwijd verloor hij de voorbije twee jaar aanzienlijk wat airplay. In Amerika spraken zenders even van een bewuste boycot.

Het stelt melomanen en media voor een heikel dilemma. Wanneer een held van zijn piëdestal dondert, pikken we zijn muziek dan nog op? Of zijn censuur en cancel dan de regel? “Het fantastische repertoire van Michael Jackson hebben wij nooit geboycot zoals BBC Music bijvoorbeeld wel deed”, zegt Gerrit Kerremans, algemeen muziekcoördinator van VRT. Naar aanleiding van de documentaire Leaving Neverland, waarin twee mannen getuigen over seksueel misbruik door de King of Pop, kondigde de openbare omroep wel aan “omzichtiger” om te springen met zijn muziek. “We geven de zenders mee dat ze zijn songs niet vrijblijvend mogen draaien. En presentatoren kunnen maar best de problematiek rond zijn persoon niet schroomvallig uit de weg gaan.” Over de doden niets dan goeds? Die vlieger gaat niet meer op.

Ook wijlen Phil Spector kwam er deze week niet onderuit. Geen grafrede voor de wereldvermaarde muziekproducer ontsnapte aan woorden als “moordenaar” of “wapengekke sociopaat”, na zijn overlijden in de gevangenis. Donderdag wordt op radiozender Willy wel postuum een special gewijd aan de beruchte producer. “Ook wij zullen niet onder de mat vegen dat hij een psycho was”, zegt Cedric Maes van The Sore Losers, die de bewuste hommage maakt. “Maar zijn muzikale erfenis is van zo’n grote waarde dat het waanzin zou zijn om ineens te pretenderen dat een belangrijk hoofdstuk van de popgeschiedenis nooit is gebeurd, omdat Spector niet deugde als mens. De wereldgeschiedenis wordt trouwens aan elkaar gehouden door foute kerels. Omdat je fantastische muziek op zijn waarde taxeert, spreek je je niet noodzakelijk uit over moraliteit.”

Nestbevuilers

In de AB hoort programmator Astrid De Sterck bij de jonge garde, die de muzikale toekomst van de Brusselse concerttempel mee uittekent. Zij vindt dat de mantel der liefde geen vestimentaire optie mag zijn voor alle smeerkezen, schoften en nestbevuilers binnen de muzieksector. Maar ze snapt ook de redenering van Kelly Rowland van Destiny’s Child, die cancel culture veroordeelt en fans oproept om zich niet langer god te wanen. “Ook ik ben God niet (lacht). Maar als concertorganisator moet je de waarden die je uitstraalt ook écht uitdragen. Ik hoor weleens dat een concertzaal, radiostation of platenlabel niet mag oordelen over de mens achter de artiest. Onzin: onvermijdelijk maak je als programmator een selectie uit een gigantisch muziekaanbod, dus dan strookt die selectie maar beter met je visie en persoonlijkheid. Als de AB op de barricades staat voor ecologie, gendergelijkheid en diversiteit, moet je die waarden ook in de programmatie zien.”

De politieke overtuiging van een artiest speelt an sich niet mee, nuanceert ze evenwel. “Al zouden we de zaal nooit verhuren aan een pakweg nazipunks, natuurlijk. Als programmator wil ik me wel bewust distantiëren van een artiest met losse handjes, of wanneer zijn gedrag niet door de beugel kan.” Zo’n morele highroad ligt echter bezaaid met obstakels. “Vorig jaar hadden we bijvoorbeeld concertplannen met Roméo Elvis. Die werden uiteindelijk niet aangekondigd omwille van corona. Maar toen het nieuws over die aangerande vrouw bekend werd, hebben we daar intern serieuze gesprek over gevoerd.” Een jonge, Brusselse vrouw beschuldigde de bekende rapper in september van aanranding. Meteen trok de broer van Angèle het boetekleed aan. “Ik besef dat ik mijn handen op een ongepaste manier heb gebruikt. Ik ging in op een uitnodiging die er geen was”, schreef hij. “Ik heb oprecht spijt van deze daad (…) Ik ben niet trots, en weet dat ik een voorbeeld ben dat niet gevolgd mag worden.”

Die onmiddellijke, onverdunde schuldbekentenis stemt De Sterck milder. “Maar voor zo’n concert zou ik nog steeds aansturen op een publiek debat over aanranding en ongewenste intimidatie. We mogen in elk geval niet doen alsof ons neus bloedt, ook niet omdat we ons als organisator emotioneel betrokken voelen bij het succesverhaal van die artiest. Al geef ik toe dat het véél makkelijker is om een groep te cancelen met wie je minder binding voelt.”

Moord

Wat dan met een artiest als Bertrand Cantat van Noir Désir? Die vermoordde zijn vriendin in koelen bloede, zat een gevangenisstraf uit, en speelde later in de AB. Tot ergernis van heel wat ideologische scherpslijpers.“Je manoeuvreert met zulke artiesten onvermijdelijk in een grijze zone”, erkent De Sterck. “Waar trek je de grens? Moet een artiest eeuwig in de ban blijven voor zijn daden of uitspraken? Morrissey’s opvattingen over politiek zijn bijvoorbeeld op zijn minst dubieus, maar zijn artistieke legacy is immens. Al is het niet zo dat we de garantie op een uitverkochte zaal als valabel argument beschouwen bij interne discussies. Dat is te gemakkelijk. Een bijzonder populaire Franstalige rapper, met wie we al in bespreking waren, hebben we uiteindelijk niét geboekt omdat die zijn fans bleek op te ruien met homofobe haatpraat. En in de toekomst lijkt de passage van een succesvolle groep als Die Antwoord (vandaag eerder bekend omwille van controverse en wangedrag, GVA) ook niet meer te rechtvaardigen. Cultuurhuizen moeten op dat vlak een standpunt durven innemen. Dat gebeurde in het verleden inderdaad minder vaak. Maar de tijden zijn veranderd. Geen enkele artiest kan of mag zich onaantastbaar wanen.”

Niettemin wil ze zich hoeden voor censuur. “Er zijn genoeg goede hiphopacts die ooit misogyne of homofobe lyrics brachten. Wat doe je daarmee? Hoe politiek correct, PC, kun je trouwens écht zijn, in een wereld die iedereen door zijn eigen ethische bril ziet?”

Moreel kompas

In de artistieke wereld geldt al véél langer: dur dur d’être PC. Caravaggio was een moorddadige schurk met een kort lontje. Dostojevski en T.S. Eliot antisemieten, Ernest Hemingway een notoire seksist en ook Picasso behandelde de vrouwen in zijn leven als grof vuil: twee van hen namen hun eigen leven. Walt Whitman vergeleek het intellect van zwarten dan weer met dat van bavianen. Je moreel kompas stel je dus best niet af op dat van grote kunstenaars. In de 21ste eeuw geldt misschien nog het meest dit credo: blindelings aan heldenverering doen getuigt niet van visie.

Neem Ariel Pink. In weerwil van wat Tucker Carlson, de conservatieve opiniemaker bij Fox News, u onlangs wilde doen geloven werd de indie-ster niet alleen uitgespuwd door publiek en platenlabel omwille van zijn aanwezigheid bij het beruchte ‘Stop The Steal’-evenement voor Donald Trump. “Mensen zijn zo gemeen”, huilde de voormalige hipsterfavoriet uit op de schouder van Carlson. Dat Pink zich zo veel woede op de hals haalde, had eerder te maken met de beschuldigingen van zijn ex-vriendin (en voormalige bandlid) inzake fysiek, seksueel en psychologisch misbruik. Pink zou zelfs naaktfoto’s van haar verspreid hebben onder fans, en graasde al een hele tijd aan de goodwill van zijn fans met provocatieve prietpraat als “It’s not illegal to be racist”, “This gay marriage stuff pisses me off” en zijn liefde voor necrofielen en pedofielen.

Van Morrison

Ook Van Morrison wordt vandaag met pek en veren buiten gedragen door zijn fans, nadat hij zich een wereldvreemde criticus van het Britse lockdownbeleid toonde, met een handvol onbeluisterbare anti-lockdownsingles, waaronder een met Eric Clapton. Die kregen hooguit wat airplay om de spot mee te drijven.

“Toch zullen we steeds de bewuste afweging maken om een lijn te trekken tussen het privéleven, gedachtengoed en repertoire van een artiest,” gelooft Kerremans. “Het einde is anders zoek: als moraalridder en muzikale rechter moet je dan héél wat popsongs in de ban slaan. Een kwart van De Tijdloze 100 kun je wellicht niet eens meer uitzenden. Hiphop? Mag meteen mee overboord. Om nog te zwijgen over alles waar Phil Spector zijn hand op heeft gelegd. We moeten dus niet heiliger dan de paus willen zijn, maar vooral de gevoeligheid bij luisteraars juist inschatten.”

“Ik ben misschien dom of naïef”, zegt Maes. “Maar ik volg gewoon mijn eigen morele kompas bij het maken van een playlist. Allicht vielen luisteraars zich daarom geen buil aan een song als ‘Rock-’n-roll N*gg*r’ van Patti Smith, omdat ik die titel de nodige context mee gaf. Maar bij Willy preek ik misschien wel voor eigen parochie, natuurlijk. Geen idee of je zo’n song om acht uur ’s morgens bij Studio Brussel moet wagen (lacht).”