‘Killjoy Quiz’ ontmaskert grote en kleine vormen van taalgeweld, en het is nog grappig ook

Je kent het wel. Op een jolig tuinfeestje laat de vlotte buurman – die met een Black Lives Matter-poster aan het raam – zich een aangebrand grapje ontvallen, waarop iedereen gegeneerd in zijn glas staart. Behalve de killjoy, die opstaat en de buurman gedecideerd verzoekt zijn ongepaste opmerkingen voortaan voor zich te houden. Poef, weg sfeer! Volgens kunstenaar Luanda Casella is dat precies wat we nodig hebben: pretbedervers, die zonder schroom en onophoudelijk wijzen op het geweld dat schuilt in schijnbaar ‘onschuldige’ taal. Intussen is killjoy is een geuzennaam en het killjoyen een veelgebruikte tactiek binnen de antiracisme- en antiseksismebewegingen.

Casella knoopte er haar nieuwe performance aan vast: in de Killjoy Quiz strijden twee vrouwen om de titel van ‘beste lezer’. Dat betekent: zij die de impliciete boodschappen van geweld en discriminatie achter de quizvragen het beste kan ontmaskeren. Casella: “Een quiz lijkt een neutraal format: er wordt gepeild naar feitelijke, objectieve kennis. Nooit kom je iets te weten over de context achter de feiten. Hoe de sportman die dat jaar kampioen werd diende af te rekenen met racistische haatcampagnes. Of wat die roemrijke koning uitstak in zijn overzeese kolonie. Door de quizfeiten in hun context te plaatsen krijg je een bredere blik op de ideologieën erachter. Zo worden we betere lezers.”

Schijnbaar luchtig

In aanloop naar de voorstelling doorploegden Casella en haar team fictieverhalen, decreten, opiniestukken, vonnissen, ambtelijke documenten… op zoek naar vormen van taalgeweld. Een volledige quizronde beslaat de manier waarop wordt gesproken over de klimaatcrisis: welke woorden bevat de Green Deal, hoe klinkt de propaganda van de autofabrikant? Ook in haar vorige voorstelling, het gelauwerde Short of Lying, was het Casella te doen om de valkuilen van de taal, maar toen vanuit het standpunt van de verteller. Een onbetrouwbare verteller die in een steeds verder ontsporende TED Talk het publiek meeloodste in een web van dubieuze verteltechnieken. Dat element van schijnbaar luchtig entertainment vormt de toegankelijke bovenlaag van Casella’s performances.

Maar vergis je niet: onder die uitnodigende formats is ze doodserieus. In een korte spoken word-trailer op de website van NTGent, waar ze huisartiest is, kijkt ze strak in de camera: “Language decides who gets to live, who gets to die.” Casella: “Ik ken de taal veel macht toe, ja. Taal bepaalt de manier waarop je de wereld betekenis geeft. In mijn eigen land, Brazilië, heb ik gezien hoe de taal van Bolsonaro de afgelopen drie jaar de moorden op de allerzwaksten legitimeerde. Hier in België is het geweld subtieler. Impliciet taalgeweld is niet door de wet verboden, maar dat maakt het niet minder gevaarlijk. Wanneer je voor de zoveelste keer gevraagd wordt waar je écht vandaan komt, bijvoorbeeld. Die vragen houden een cultuur in stand van onderdrukking en ongelijkheid – soms evengoed met de dood tot gevolg.”

Misschien schuilt in Casella’s vaststelling rond de macht van taal ook hoop, want kan het aanpassen van de taal dan ook daadwerkelijk de wereld veranderen? Casella gelooft van wel: “Ik heb vrienden zien veranderen omdat ze zich door het gebruik van het woord ‘wit’ plots realiseerden dat ze een kleur hadden – en niet de vanzelfsprekende, neutrale, kleurloze mens waren van de dominante klasse. Ze werden zich bewust van hun privilege. Dat is precies het activisme dat in de Killjoy Quiz schuilt: gaandeweg verzeil je als toeschouwer in de ongemakkelijke positie waarin je je bewust wordt van je blinde vlekken. Zonder moralisme, want die biases hebben we allemaal. Liever dan met de vinger te wijzen wil ik samen met het publiek kritisch nadenken.”

Dialoog

Uiteindelijk mikt Casella op dialoog, eerder dan op confrontatie. De killjoy wordt immers vaak verweten dat het ‘doden’ van plezier evenzeer een agressieve actie is. Casella knikt: “When you call out the problem you become the problem. Maar killjoyen kan ook een vreedzame daad van verzet zijn. Vroeger werd ik emotioneel, ik begon te roepen en te huilen, ik liep weg… Nu ben ik kalmer. Ik kan gaan zitten en vragen: ‘Wil je dit gesprek aangaan?’ Ik zie het als een educatief proces. En dus moet je verdomd goede argumenten hebben.”

Voor Casella, die lesgeeft aan verschillende kunsthogescholen, is kennisverspreiding een krachtige vorm van activisme. Dat inzicht heeft haar verzoend met de vraag of ze als theatermaker en docent wel ‘voldoende’ doet. “Mijn moeder is een sociaal werker in Brazilië, bij de armste gemeenschappen. Ik heb een tijdlang geworsteld met mijn rol, maar ik denk dat ik vandaag weet waarom ik theater maak. Uit kennis, of die nu ontstaat op de theatervloer of in het leslokaal, groeit verzet. Ik hoef niet per se mee te lopen in de betoging, ik moet met mijn studenten analyseren wat er op die betoging wordt gezegd. We hebben allemaal onze roeping. Ik denk dat ik de mijne ken”, aldus Casella.

Op 10 en 11/6 in Brussel (beursschouwburg.be), op 12/6 in Oostende (degrotepost.be) Meer info: ntgent.be