Johan Anthierens kweekte even snel vijanden als de Russen hun Spoetnik-vaccin

Belhamel en bellenblazer. Brokkenmaker en branieschopper. Er valt wel wat te allitereren als je schrijver, columnist en eeuwige luis in de pels Johan Anthierens (1937-2000) introduceert.

Trillen en beven, dat deed half bekend Vlaanderen bij leven voor de tomeloze taaltijger Anthierens. Recalcitrantie was zijn handelsmerk. Als voltijds bestrijder van het ‘Belgische domdenken’ ging hij er prat op bij “ieder ontbijt een bisschop te degusteren” en de “K van Koning als die van Kassa” uit te spreken. Gestileerde rebellie, het werd zijn wingewest maar ook zijn Waterloo. Carglass had uitstekende klandizie aan hem, want de charmante tenentrapper bleek een campionissimo in het stukslaan van zijn eigen ruiten. Met zijn vernietigende oekazes kweekte stoorzender Anthierens even snel vijanden als de Russische labo’s hun Spoetnik-vaccin.

“Waarom heeft hij zich zo diep onder de huid geschreven van zoveel mensen?”, vraagt Standaard der Letteren-chef Guinevere Claeys zich af in haar bevlogen Canvas-tweeluik Niemands meester, niemands knecht. “De mentor die ik miste”, noemt ze Anthierens, terwijl in haar blik de bewondering steekvlamt.

Toch boetseert Claeys geen hagiografie van haar journalistieke godfather. Ze veegt zijn schaduwzijdes beslist niet onder de mat. Neem nu dat behoorlijk zwart getinte familienest en zijn geaccidenteerde omgang met Vlaams-nationalisme en collaboratie. Het krijgt in de docu disproportioneel veel aandacht, met overdadige droneshots van de IJzertoren en zelfs Doorbraak-uitgever Karl Drabbe die out of the blue zijn zegje mag placeren.

Nicht Ariane Bazan stelt het klip en klaar: “Johan was een nazist en een fascist. Maar met een enorme voorliefde voor taal.” Nog in 1956 imponeerde hij er liefjes mee. Anthierens vervelde ideologisch pas in grootstad Brussel en werd “almachtig achter de schrijfmachine”, dixit Rik Van Cauwelaert. Hij groeide uit tot zwerfkei in kranten- en bladenland en columnist-drakendoder. En tot individualist van het pure allooi: “Als een horzel dwaalde ik van blad naar blad, op zoek naar de bitterzoete stamper van de persvrijheid.”

De nogal nerveuzig gemonteerde docu pendelt tussen cassante wapenfeiten (van Ooggetuige in Knack tot zijn Jacques Brel-boek) en pittige debacles (let trouwens op de opvallende parallellen met een eerder Anthierens-portret uit Canvas’ Histories). De Zwijger moest zijn satirische orgelpunt worden, maar na drie jaargangen was het over and out voor het slappe aftreksel van Le Canard enchaîné. Het smalend inbeuken op Vader Abraham en Leo Tindemans bezegelde zijn turbulente tv-carrière in Noord-Zuid.

Claeys laat een plejade van journalistieke krokodillen opdraven: van Brigitte Raskin, Marc Reynebeau en Hugo Camps tot Mia Doornaert – die alwéér haar beruchte Ralph Lauren-trui met Amerikaanse vlag showt terwijl ze krakend Brel naneuriet. Overijverig pulkt Claeys ook aan Anthierens’ prismatische persoonlijkheid en slordige privéleven. Maar dat enigma krijgt ze moeilijk ontsluierd.

Op woensdag 17 en 24 februari om 21.20 uur op Canvas en via VRT NU.