Interessanter dan wat Madonna met haar gezicht heeft laten doen, is waarom ze het heeft gedaan

‘Ik heb me nooit verontschuldigd voor een van de creatieve keuzes die ik heb gemaakt, noch voor de manier waarop ik eruitzie of me kleed, en ik ga er ook niet mee beginnen.’ Dat schreef Madonna dinsdag op Instagram. Is het mogelijk dat de popster zo verblind is door haar roem en rijkdom dat ze het vermogen heeft verloren om zichzelf objectief te bekijken? Dat kan, zegt bestsellerauteur Jennifer Weiner, maar uiteindelijk doet dat er niet toe.

Met blonde vlechten over haar oren, gekleed in een lange zwarte rok en zwarte jas versierd met een zweep, trad tijdens de 65ste jaarlijkse Grammy Awards een van de best verkopende vrouwelijke artiesten aller tijden in de schijnwerpers. Madonna was daar om Sam Smith en Kim Petras, een non-binaire artiest en een trans vrouw, te introduceren. Ze begon met een verwijzing naar haar vier decennia in de muziekindustrie en prees de rebellen “die een nieuwe weg inslaan en daar de lasten van dragen”.

Maar luisterde er eigenlijk iemand?

De luidste kreten op sociale media gingen immers niet over haar speech, haar jarenlange verdediging van lgbtqia+-mensen of haar aankomende wereldtournee. Het ging wel over Madonna’s buitengewoon gladde en extravagant gevormde gezicht.

Alle gelaatstrekken van Madonna zagen er overdreven uit, tot in het extreme gepolijst. Zo was haar voorhoofd glad en glanzend als een porseleinen kom. Haar wenkbrauwen waren gebleekt en in die mate geplukt dat ze bijna onzichtbaar waren. Onder haar jukbeenderen waren diepe holtes te zien. Het geheel oogde wel vertrouwd, maar tegelijk ook meer dan een beetje vreemd.

Laten we zeggen dat het mensen opviel.

“Madonna brengt fans in de war met nieuw gezicht”, schreef The New York Post. Mensen postten haar foto naast die van Jigsaw uit Saw of Janice uit The Muppet Show en maakten volop grappen, terwijl plastische chirurgen trachtten te raden welke ingrepen ze precies had ondergaan.

Maar naast de vraag wat ze met haar gezicht had laten doen, was de interessantere vraag waarom ze het had gedaan. Werd Madonna zo diep in de draaikolk van de schoonheidscultuur gezogen dat ze er aan de andere kant weer uitkwam? Had de druk om jonger te lijken haar op een of andere manier doen denken dat ze eruit moest zien als een baby met overdreven scherpe trekken?

Kritische noot

Misschien wel, maar ik wil graag geloven dat de grootste kameleon van ons tijdperk, een vrouw die altijd bewust bezig is geweest zichzelf heruit te vinden, iets sluwers deed, iets subversievers, door ons zowel een nieuw - zij het niet noodzakelijkerwijs verbeterd - gezicht voor te schotelen als een kritische noot over schoonheid, de onvermijdelijkheid van veroudering en de onmogelijke spagaat waarin oudere vrouwelijke beroemdheden zich bevinden.

In de loop van de geschiedenis waren veel esthetische ingrepen bedoeld als subtiel, onzichtbaar en privé, of het nu Cleopatra was die stiekem in ezelinnenmelk ging baden, koningin Elizabeth I die een giftig mengsel van azijn en lood op haar gezicht smeerde, of een huisvrouw uit de jaren vijftig die discreet haar grijze haren kleurde. Doet ze dat of niet? Alleen haar kapper weet het zeker!

Het was niet alleen haarverf. Het was een hele industrie, een reeks dingen die vrouwen droegen en kochten en deden die niemand mocht zien of voelen of weten. Korsetten en beugels om je taille te versmallen en je boezem op te tillen. Cosmetica om vlekken te verbergen. En cosmetische chirurgie, knipjes en plooitjes die je eruit moesten laten zien alsof je geweldige genen had. In verschillende mate was het artificieel, schijn, een figuurlijk rookgordijn: uren werk en duizenden dollars, allemaal bedoeld om een vrouw er moeiteloos mooi uit te laten zien - zoals zichzelf, maar dan beter. En hoewel er uitzonderingen waren en zijn - Marie Antoinette-kapsels die de zwaartekracht (en de logica) tartten, Cardi B-achtige Braziliaanse billenlifts die vrouwen opzettelijk overdreven silhouetten geven -, waren voor de meeste vrouwen gedurende het grootste deel van de geschiedenis subtiliteit, geheimhouding en schaamte de sleutelwoorden.

Kunstmatigheid van schoonheid

Madonna heeft altijd een ingewikkelde relatie gehad met die aanpak. Ze heeft zichzelf keer op keer opnieuw uitgevonden, vanaf haar aankomst in de New Yorkse clubscene in tweedehands bustiers, vingerloze kanten handschoenen en kruisbeelden, tot haar opmars naar het koningschap van Hollywood in haar Marilyn Monroe-achtige Material Girl-look. Er was de androgyne Madonna, de dominatrix Madonna, de hippie kabbala Madonna, de designer-chique Madonna, de retro-disco Madonna en de Madonna als Madge, die de landadel nadeed terwijl ze haar familie opvoedde op het Engelse platteland. En natuurlijk is geen enkele outfit memorabeler dan het verjaardagspak dat ze droeg in Sex, het fotoproject dat ze samen met Steven Meisel uitvoerde.

In de nasleep van de Grammy’s klagen mensen dat ze er niet meer uitziet als Madonna, maar aan welke Madonna denk je dan? Ze is zowel blondine als brunette geweest, zowel butch als femme. Ze droeg afdankertjes en couture. Ze heeft een Engels accent aangenomen en weer losgelaten. Ze heeft ons haar roots en haar ondergoed laten zien, met opzet de verborgen delen tentoongesteld. Elke nieuwe versie van Madonna was zowel een look als een commentaar op het kijken, een verklaring over de kunstmatigheid van schoonheid, en over haar eigen recht om de voorwaarden te bepalen waaronder zij werd gezien.

“Ik heb me nooit verontschuldigd voor een van de creatieve keuzes die ik heb gemaakt, noch voor de manier waarop ik eruit zie of me kleed, en ik ga er ook niet mee beginnen”, schreef ze vorige week op haar Instagram-profiel. “Ik ben blij dat ik het voortouw kan nemen zodat alle vrouwen na mij het de komende jaren makkelijker hebben.”

De nieuwste look is niet helemaal nieuw. In 2008 verklaarde het tijdschrift New York: “Weg met het magere en strakke, tijd voor het mollige en sappige. Er is een nieuw gezicht in de stad - en het is het gezicht van een baby.” Het voornaamste voorbeeld van het artikel was Madonna zelf, wier opgeknapte gezicht werd vergeleken met een opgevuld zadel. Maar mode is wispelturig. In 2019 meldde Elle dat “peuterbolle wangen, ronde pruillippen en onbeweeglijke voorhoofden” officieel tot het verleden behoorden. Vorige week had The Cut het er opnieuw over, met een item over hoe de ‘sexy baby’-look begraven was.

Constructie

Is het mogelijk dat Madonna zo verblind is door haar roem en rijkdom dat ze het vermogen heeft verloren om zichzelf objectief te bekijken? Zoals Michael Jackson, die een steeds dunnere neus nastreefde, of Jocelyn Wildenstein die... wat het ook was dat ze deed? Ja, dat kan, maar wat haar bedoelingen ook zijn, de superster heeft ons doen praten over het feit dat goede looks subjectief zijn en hoe alomtegenwoordig ageism is.

Of ze nu een statement wilde maken of er gewoon jonger, beter, ‘opgefrist’ uit wilde zien, doet er uiteindelijk niet toe. Als schoonheid een constructie is, is Madonna degene die de stellage ervan in beeld brengt.

Jennifer Weiner is een bestsellerauteur die 10 romans en een verzameling korte verhalen publiceerde waarvan in totaal meer dan 15 miljoen exemplaren zijn verkocht in 36 landen. Enkele van haar bekendste werken zijn In Her Shoes, Good in Bed en All Fall Down.

_{© The New York Times}