In het gerenoveerde Herman Teirlinckhuis: ‘Hoe breng je literair erfgoed én bakstenen tot leven?’

“Ge zijt zoveel mensen geweest”, zo prijkt er in zwarte letters op de witte zijgevel van het Huis van Herman Teirlinck. Een citaat dat de bezoeker meteen confronteert met de unieke, veelzijdige persoonlijkheid van Teirlinck (1879-1967). Eindelijk is zijn Beerselse woonhuis, een cottage-achtige villa die Teirlinck in 1935 zelf ontwierp met hulp van zijn vriend Henry van de Velde, volledig gerenoveerd. Klaar voor een toekomst als cultureel-literair biotoop, in de oksel van Brussel én met een opwindende programmatie in 2022.

Bezielers Sigrid Bousset, literair ondernemer, en Hugo De Greef, ex-Kaaitheater-directeur glimmen van trots. Niet alleen de plek, op de top van de Uwenberg, is bijzonder. Ook de bewoner was dat. Decennialang drukte de galante schrijver-toneelmaker zijn stempel op het Vlaamse maatschappelijke leven en ontpopte hij zich tot wat de Fransen zo fraai een touche-à-tout heten. “Teirlinck had bovendien veel gezag, hij was ook een opinion maker en zelfs adviseur bij het koningshuis”, stipt De Greef aan.

Naast romans als Het ivoren aapje (1909) en Zelfportret of het galgenmaal (1955) leeft hij voort als kameleontisch cultuurpromotor. Bousset: “In 1946 richtte hij Het Nationaal Toneel op, de latere Studio Herman Teirlinck, waar zoveel generaties acteurs hem koesterden. Hij regisseerde en enthousiasmeerde. Ook was Teirlinck een van de voortrekkers van het Nieuw Vlaams Tijdschrift, dat een hele nieuwe schrijversgeneratie na WO II kansen bood, zoals Hugo Claus en Ivo Michiels. En als vrijzinnige liberaal riep hij de Arkprijs van het Vrije Woord mee in het leven. Dat hij niet in de canon staat, is een jammerlijke zaak.”

Ze tronen me mee naar de L-vormige voormalige woonkamer van Teirlinck, waar we ons neervlijen aan een smal, rechthoekig raam. Daar word ik getrakteerd op misschien wel het mooiste Vlaamse schrijvershuispanorama, ex aequo met het uitzicht vanuit het Lijsternest van Stijn Streuvels. “Omdat zijn huis op de top van Uwenberg is gebouwd, zag Teirlinck uit over de kronkelende Zenne en de Zennevallei, die hij zijn ‘Brueghelreservaat’ noemde”, vertelt De Greef. “Het voelde alsof hij naar schilderijen keek, “tot waar de horizon misschien al hemel is”, schreef hij in Uit mijn venster.”

Tot voor kort fungeerde de woonkamer als centrale ontmoetingsplek van het huis, waar sinds 2017 een batterij literaire activiteiten plaatsvonden. Nu staan hier ook de meubelen uit zijn schrijfkamer, overgebracht uit het Letterenhuis. “De voorbije vier jaar ging er ongelooflijk veel tijd naar het renovatiedossier”, bekent Bousset.

Broeinest van nieuw talent

Het Teirlinckhuis werd vanaf 1981 als museum uitgebaat door de gemeente Beersel, met gewaardeerde expo’s opgezet door conservator Kris Van Hemelrijck. Tot het een sluimerend bestaan begon te leiden. In 2014 kondigde Beersel onverwachts aan het te verkopen en kreeg de villa een beschermd statuut. “Ik kon ondernemer en literatuurliefhebber Gino Coorevits overtuigen om het aan te kopen en het in erfpacht te geven aan onze vzw Het huis van Herman Teirlinck”, aldus De Greef. Dat gebeurde in 2017. “Een keerpunt was het statuut als ‘open erfgoed’ en de bijbehorende erfgoedpremie”, benadrukt Bousset. De nu afgeronde restauratie kostte zo’n 365.000 euro.

“Hoe breng je literair erfgoed én bakstenen tot leven?”, vroegen Bousset en De Greef zich af. “We kozen ervoor om actueel te zijn, maar ‘rooted in history’. ” Er werd geopteerd voor “een warm, gastvrij huis met artistieke uitwisseling in een informele sfeer”. En dat weerspiegelt zich in de ruimtelijke indeling. Naast de inkomhal is er bijvoorbeeld een expo waar Teirlincks leven en werk fotografisch wordt geëvoceerd én met de Ark van het Vrije Woord als pronkstuk.

De voormalige garage is omgebouwd tot een polyvalente publieksruimte, van uitgekiend comfortabele snit, goed voor een kostenplaatje van 281.500 euro. “Daar kunnen we nu in optimale omstandigheden zowel muziek als literaire optredens programmeren, met bijvoorbeeld auteurs als Jeroen Olyslaegers, Delphine Lecompte of Bart Meuleman, die met de teksten van hun voorgangers aan de slag gaan. Of acteurs die Teirlincks tijdgenoten als Joseph Roth, Marguerite Yourcenar en Dylan Thomas brengen. Maar ook krijgen hedendaagse auteurs als Peter Verhelst carte blanche en jong talent vrij baan.”

In haar nopjes is Bousset over het salon met David Van Reybrouck als gastheer. “Daar verzamelen schrijvers om samen met specialisten als Paul De Grauwe, Valerie Trouet of Bea Cantillon in alle rust en zonder polarisering over actuele thema’s te praten, zonder dat dat meteen tot een tekst of opinie leidt. Gewoon een vrijhaven voor reflectie.”

Maar de steilste ambities van het Teirlinckhuis? Als broeinest van nieuw talent in residence. Bousset en De Greef leiden me langs de houten trap naar de eerste verdieping waar de deuren van een ruimte met Airbnb-allures openzwaaien. Met vanuit de nok weer dat majestueuze vergezicht op de Zennevallei. “Hier kunnen schrijvers in alle afzondering werken aan een nieuw project”, aldus Bousset. “De nood aan residentieplekken voor kunstenaars en schrijvers groeit. En ook filosofen, librettisten of theatermakers mogen aanmeren.”

Bousset en De Greef hopen dat de bijzondere locatie inspireert: “Het is hier landelijk, aan de rand van het dorp. Tegelijk ligt onze hoofdstad op grijpafstand. Benieuwd hoe die kruisbestuiving doorsijpelt.”

www.huisvanhermanteirlinck.be