‘Ik word gelabeld als activist, maar ik ben gewoon een vrouw van hier en nu’

Ze is te zien in de Streamz-reeks Black-out en staat weldra op de planken van Toneelhuis om Antigone in Molenbeek te spelen, over een Brusselse vrouw die niet gehoord wordt. ‘We leven in een maatschappij die zegt dat ze bereid is te luisteren’, zegt actrice Ikram Aoulad, ‘maar zodra je je teut opendoet, is het antwoord: ja, maar dát willen we niet horen.’

“Ik vind interviews wel heftig”, vertelt Ikram Aoulad (42) ons op een Antwerps terras waar de herfstzon het beste van zichzelf geeft. “Ik wil eigenlijk gewoon mijn job kunnen doen en wie naar mijn voorstelling wil komen kijken, is welkom. Maar als iemand die het gevoel heeft niet altijd gehoord of begrepen te worden, ben ik ook blij als ik de kans krijg om anderhalf uur aan deze tafel te zitten en te mogen vertellen wat ik wil vertellen.”

Evident is dat nog steeds niet, zegt ze, integendeel. “Ik ga heel eerlijk zijn. Ik heb even getwijfeld om dit te doen, vanwege wat er nog geen twee maanden geleden is gebeurd met het interview van Sabrine (Ingabire, NRC-journalist en voormalig De Morgen-columnist, EWC) in jullie krant. Twee maanden na dat interview wordt ze nog steeds bedreigd. Elke keer ze buitenkomt, moet ze vrezen voor haar leven.

“Of kijk naar Dalilla Hermans. Zij wil gewoon thuiskomen bij haar kinderen, ze wil echt niet haar inbox openen en geconfronteerd worden met haat- en dreigmails. Niemand hoeft het eens te zijn met haar opiniestukken, maar dat je de tijd neemt om haar mailbox vol te steken met de meest hatelijke en seksistische bagger en tot bij haar thuis te komen om een hondendrol in haar brievenbus te steken? What the hell?”

Zulke extreme reacties heeft de actrice uit De 16 en Over water nog niet gehad, zegt ze. “Maar ik ben me heel erg bewust van de situatie waarin ik me plaats wanneer ik een interview zoals dit geef. Een jaar geleden heb ik een zeer open interview gegeven aan Knack. Maar de kop was ‘Het is goed dat die oude, witte dinosaurussen met de kak in hun broek zitten’. En dat interview zat achter een paywall. Wat wil zeggen dat 80 procent alleen die kop heeft gelezen. Ik ben weken aan een stuk lastiggevallen. Ik ben daar erg van geschrokken.

“Het is zo vermoeiend om telkens opnieuw jezelf te moeten verantwoorden en je plek op te eisen. Gelukkig heb ik ook al mails gekregen van wildvreemde mensen die me hebben bedankt. Mensen met een migratieachtergrond, maar ook mensen zonder. Die het fijn vinden dat ik mijn verhaal vertel. Maar voor die reacties betaal je dus een zware prijs.”

Een zeer Belgisch verhaal

De aanleiding voor ons gesprek is Antigone in Molenbeek, naar een tekst van Stefan Hertmans. Het is de helft van het tweeluik dat Guy Cassiers regisseert voor Toneelhuis – Katelijne Damen speelt met Tiresias, naar een tekst van slam­poëet Kae Tempest, de andere helft. Het zijn twee monologen, twee moderne updates van de klassieke tragedies. “Antigone heet Nouria in dit verhaal”, legt Aoulad uit. “Haar broer is Syriëganger en sterft, maar het recht om hem te begraven wordt haar ontnomen. Dat is de strijd die ze voert. Ik heb geprobeerd om mij te verdiepen in wat zo’n vrouw moet meemaken. Ver moest ik niet gaan zoeken. Over het fenomeen van Syriëgangers heb ik vijf jaar geleden een voorstelling gemaakt met SINcollectief, Reizen Jihad. We hebben toen met jeugdwerkers gesproken, met een moeder gesproken wier zoon naar Syrië was vertrokken, met iemand die terugkwam uit Syrië. Ik had dus wel wat achtergrond.

“Maar uiteindelijk gaat Antigone in Molenbeek over een vrouw die gehoord wil worden. En ik weet wat het is om niet gehoord te worden, in een maatschappij die beweert dat ze bereid is om te luisteren maar zodra je je teut opendoet, zegt: ja, maar dát willen we niet horen. Ik ben opgegroeid als een klein Marokkaans meisje in een witte straat met witte mensen die witte opinies hadden over hoe ik me zou moeten gedragen. Dat is een probleem van ons allemaal.

“Deze voorstelling gaat voor mij dan ook niet over ‘de Marokkaanse gemeenschap’ of over ‘een Marokkaans personage’. Dit is een zeer Belgisch verhaal, van hier en nu. Die Syriëgangers zijn niet alleen jongeren uit de Marokkaanse gemeenschap: dat zijn jongeren van hier. Nouria is ook van hier. Dit verhaal gaat over ons allemaal.

“Ik vind het frappant hoe een oude, witte man als Stefan Hertmans erin slaagt om een gevoel uit te drukken dat ik herken: hoe ik, ondanks het feit dat ik hier geboren ben, me hier niet altijd even thuis voel, maar ook in het land waar mijn ouders zijn geboren als een vreemde wordt gezien.

“Als er dingen in de tekst stonden waarin ik me niet kon vinden, of waarvan ik dacht dat ze verkeerd geïnterpreteerd zouden kunnen worden, had ik daar ook iets over te zeggen. Dat was het eerste wat Guy zei: ‘Ikram, ik ben een oude, witte man. Stefan is dat ook, en Erwin (Jans, dramaturg, EWC) is dat ook. Wat weten wij over deze gemeenschap? Wij verwachten van jou wel wat tegenwerk.’ Dat was een opluchting voor mij. Deze voorstelling is in alle opzichten een samenwerking tussen Guy, Stefan en mij.

Brian De Palma

“Ik ga niet iemands excuusallochtoon spelen. Daarvoor ben ik te oud en te wijs en zie ik mezelf en de gemeenschap waartoe ik behoor te graag. Ik ben de laatste om te ontkennen dat er dingen mislopen in de Marokkaanse gemeenschap – als het gaat over vrouwenrechten bijvoorbeeld, al is dat ook een globaal probleem. Ik zal dat altijd blijven aankaarten. Maar ik wil niet beantwoorden aan een overheersend beeld dat niet strookt met de realiteit.

“Brian De Palma heeft me een rol in een film aangeboden, als terrorist, maar ik heb daar vriendelijk voor bedankt. ‘Niet alle moslims in het script zijn slechte mensen, dat zul je uiteindelijk zien’, werd me beloofd. Maar dan denk ik: laat me dan het volledige script lezen, meneer de regieassistent van Brian De Palma. Ik wist enkel wat mijn rol zou zijn en dat was: de opera binnenkomen en iedereen aan flarden schieten. Ik heb er geen probleem mee om zo’n personage neer te zetten, maar ik wil zien hoe dat personage op dat punt is beland. Darth Vader was ook het Grote Kwaad, maar dat kwam van ergens. Ooit was Darth Vader een klein manneke in de woestijn. Ik wil dat dat verteld wordt. Maar ik heb het volledige script niet mogen lezen. Dus heb ik nee gezegd tegen die rol.

“Ik heb het intussen gehad met de term ‘diversiteit’. Dat is een vermoeiend en hol begrip uit de jaren 90. Het gaat over de realiteit: die moet je tonen zoals die is. Het gaat niet alleen over acteurs van kleur casten. Die acteurs moeten mee aan tafel zitten en mee bepalen welk verhaal er verteld wordt, en hoe. Als je een scène op een terras filmt, is het echt niet genoeg om op de achtergrond een figurante met een hoofddoek te zetten en een zwarte ober over en weer te laten lopen.

Fucking vermoeiend

“Ik ga niet zeggen dat ik nooit een rol heb gespeeld waarvan ik dacht: shit. Maar als niet-geschoolde actrice moet je soms dingen doen die niet stroken met wat je wil doen. Ik moet ook mijn rekeningen betalen, en ik zal het nooit iemand kwalijk nemen als ze een bepaalde rol spelen die ik niet zou doen. Ik zou ook graag zeggen: fuck it, ik ben gewoon een actrice en ik wil niet heel de tijd bezig zijn met inclusiviteit. Ik wil niet elke keer zeggen: ‘Racisme is kei-erg en ik weet hoe dat voelt’, want dat is fucking vermoeiend. Maar dat kan alleen in een utopische wereld.

“Mijn realiteit is niet die van jou en omgekeerd. Wij leven in dezelfde wereld, maar wij moeten daar anders in bewegen. En wat ik op een scherm zie, is dat mijn realiteit vaak niet verteld wordt. Je ziet alleen mensen die radicaliseren, maar niemand toont hoe het zover komt.

“Ik ben onlangs gelabeld als activist, want ‘ik strijd tegen discriminatie en racisme’. Maar ik vind dat een heel rare stempel. Ik ben gewoon een vrouw van hier en nu. De dingen die mij aangaan of mij ontroeren, wil ik met mensen kunnen delen. Maar als er dingen scheeflopen in de maatschappij, vind ik dat iedereen daarover zijn stem moet laten horen. Alleen krijg je dan nogal snel het label ‘activist’.

“Iemand vroeg mij onlangs: ‘In wat voor een wereld leef jij, Ikram?’ Ik leef in een wereld waarvan ik deel wil uitmaken, maar waar mij constant wordt verteld dat dat niet altijd mag. Een wereld waarin de gevestigde waarden bepalen wat feminisme is voor vrouwen, in het hoofddoekendebat bijvoorbeeld. Een wereld die bepaalt wat vrouwen met hun lichaam mogen doen wanneer het over abortus gaat. Een wereld waarin iemand in psychische nood in een politiecel sterft en zijn weduwe kan fluiten naar rechtvaardigheid. Een wereld waarin de dood van een zwarte vrouw door politiekogels een ‘inschattingsfout’ is, waar zwarte levens er niet echt toe doen. Een wereld waarin we hoog oplopen met onze ‘normen en waarden’ terwijl mensen verzuipen in de oceaan. En als er een vluchtelingenkamp – een tijdelijke opvangplaats, eigenlijk – in brand vliegt, nemen we twaalf vluchtelingen op.

“Maar daarnaast leef ik ook in een wereld waarin een klein manneke (de 12-jarige Ilias, EWC) verdwijnt op weg naar school, waarna honderden mensen, vreemden voor elkaar, zich opgeven om flyers te drukken, whatsappgroepen beginnen en zoekacties opstarten. Van ’s ochtends vroeg tot een gat in de nacht. Ik zat in een van die whatsappgroepen: dat zijn mensen van alle leeftijden, van alle kleuren en uit alle lagen van de bevolking die samenwerken. Dat is de wereld waaraan ik mij probeer vast te houden.”

Antigone in Molenbeek + Tiresias, vanaf 1 oktober in Toneelhuis, Antwerpen.