‘Ik wil verder kijken dan de ruïnes van Congo’: in het theater van Faustin Linyekula staat de weerbaarheid van de mens centraal

De politieke wantoestanden van je geboorteland aangrijpen om een verhaal te vertellen over weerbaarheid en hoop: de Congolese choreograaf en theatermaker Faustin Linyekula (47) doet het zonder weerga. Vanavond strijkt hij neer in De Singel met het bijzondere Sur les traces de Dinozord.

Wanneer we elkaar via Zoom spreken, zit Faustin Linyekula (1974) nog Portugal. De internetconnectie is niet ideaal en aanvankelijk toont de camera enkel de rode zeteltjes van een theaterzaal. Wanneer uiteindelijk ook het gezicht van Linyekula het scherm vult, lacht hij breed. “Ik zit op het podium in Lissabon. Vanavond gaan we hier in première met een andere voorstelling, daarna reizen we door naar Antwerpen voor Dinozord.”

Voor Linyekula is het een doodgewoon werkschema. De choreograaf en theatermaker pendelt al twintig jaar tussen de Democratische Republiek Congo, Europa en de VS. Als veelzijdig kunstenaar werkte hij samen met instituten als de Comédie Française in Parijs of het MOMA in New York en viel hij meermaals internationaal in de prijzen. Hoewel hij westerse invloeden steevast vermengt met Afrikaanse, is Congo doorgaans het vertrekpunt in zijn werk. Niet toevallig staat in Sur les traces de Dinozord Kisangani centraal, de stad waar hij opgroeide.

“Als je over Congo vertelt, gaat het de facto over bloed, tranen en ruïnes, maar ik wil verder kijken dan dat”, vertelt hij. “Sur les traces de Dinozord symboliseert niet alleen het afscheid, maar ook een nieuw begin.” Dat het stuk geprogrammeerd staat binnen In Memoriam, het festival van De Singel dat draait rond rouw, vindt Linyekula bijgevolg een passend kader.

Dinozord

De voorstelling kent een lange voorgeschiedenis. In 2006 tourde Linyekula immers al met een eerdere versie: The Dialogue Series III: Dinozord. Daarin vermengde de choreograaf het verhaal van zijn overleden vriend en mentor Kabako met dat van de jonge danser Dinozord – twee verhaallijnen die ook in de huidige voorstelling centraal staan.

“Ik ontmoette Dinozord toen hij zestien was en hij fascineerde me meteen,” vertelt Linyekula vanop zijn Portugese podium. “Hij stapte op me af met de boodschap dat hij wilde dansen. Zijn gekke naam, de spelling incluis, gaf hij aan zichzelf omdat hij vond dat hij de laatste telg was van zijn volk. Dat vond ik enorm markant voor een jongen van die leeftijd.”

Drie jaar later werkten ze samen aan The Dialogue Series. “Dat stuk staat symbool voor mijn terugkeer naar Kisangani”, geeft hij aan. “Ik was er al tien jaar weg, mijn beste vriend Kabako was overleden aan de pest en een andere vriend zat in de gevangenis van Kinshasa onterecht zijn doodstraf af te wachten terwijl hij gemarteld werd. Ik stelde vast dat een plek dood is wanneer iedereen die je kent vertrokken is en ik wilde een requiem maken voor de stad die ik gekend had. Tegelijkertijd belichaamt Dinozord een nieuw begin. Hij blijft aan het einde van de voorstelling alleen over op het podium met een jonge operazanger. Samen geven ze vorm aan het fascinerende feit dat je als mens telkens weer de energie vindt om door te gaan.”

Waarom de voorstelling intussen een nieuwe naam kreeg? “Sur les traces bouwt verder op dat eerste werk maar is er zeker geen kopie van. De vriend die gevangen zat, is kunnen ontsnappen en kon dus plots meedoen en er is nog een andere nieuwe performer aan boord. Voor mij hangt elk stuk samen met de spelers dus wanneer er nieuwe mensen aantreden, herwerken we sowieso. Bovendien geloof ik niet in het simpele reproduceren van repertoire. Verhalen moeten kunnen groeien en veranderen doorheen de tijd.”

De uitspraak is typerend voor Linyekula, wiens oeuvre bestaat uit bijzonder uiteenlopende voorstellingen. “Dat je mij niet op één vorm kan vastpinnen, heeft verschillende redenen”, licht hij toe. “Allereerst is het simpelweg een gevolg van mijn poging om verhalen te vertellen. Ik gebruik alle bouwstenen die ik op mijn weg vind en soms zijn dat woorden, soms is het muziek of kies ik voor beweging. Daarnaast is Congo een woelig gebied dat voortdurend verandert en dat je dus niet zomaar in een vaste taal kan capteren. Een laatste reden is puur pragmatisch: door te spelen met telkens andere vormen probeer ik te ontsnappen aan de censuur die nog steeds heerst in ons land. Je zag dat vroeger ook gebeuren in de Sovjet-Unie. Wanneer het regime doorkrijgt wat je probeert te vertellen, zoek je als kunstenaar weer naar een andere vorm die ze opnieuw moeten doorgronden.”

Verantwoordelijkheid opnemen

Ondanks die censuur is de kunstenaar opgetogen over het feit dat hij zich intussen definitief in Kisangani gevestigd heeft. “Het voelt goed om daar thuis te kunnen komen. Congo is voor mij de definitie van familie. Je voert er je meest gewelddadige gevechten, maar het is tegelijkertijd de plek waar je jezelf kan zijn. Ook als kunstenaar voel ik dat het nodig is dat ik daar aanwezig ben. Ik wil verantwoordelijkheid opnemen voor deze kapotte plek en er mijn rol spelen.”

Wanneer we opmerken dat dit niet makkelijk klinkt, haalt hij zijn schouders op. “Je moet overal alert blijven en opkomen voor wat belangrijk is. Kijk maar naar de VS, daar dachten ze dat alles in orde was en opeens duikt er zo’n Trump op. Ik heb lang gevochten tégen van alles, nu vecht ik vóór de dingen waarin ik geloof.”

18 en 19/11 in DeSingel in Antwerpen, desingel.be