‘Ik leer vaak dingen in mijn werk voordat ik ze in het echte leven leer’

Pas toen ze als actrice een personage speelde dat regisseur werd, besefte Maggie Gyllenhaal dat ze dat zelf ook wilde zijn. Haar regiedebuut The Lost Daughter werd meteen een groot succes. De film won op het filmfestival van Venetië zelfs de prijs voor het beste scenario.

Twee jaar is Maggie Gyllenhaal, de 44-jarige ster van Secretary en Crazy Heart, bezig geweest met de voorbereiding van haar regiedebuut The Lost Daughter, de verfilming van een roman van Elena Ferrante, pseudoniem van de Italiaanse auteur wier ware identiteit een goed bewaard geheim is. Voor de rol van Leda, de ‘heldin’ van de film, was Olivia Colman al zeker, evenals de opvallende, jonge Ierse actrice Jessie Buckley. Olivia speelde Leda in het heden, Jessie in de flashbacks, met Peter Sarsgaard als haar geliefde.

Tijdens de lockdown van 2020 maakte Gyllenhaal de kortfilm Penelope, ook met haar echtgenoot Peter Sarsgaard (50) in een hoofdrol. Het paar nam de film op rondom hun huis in Vermont als onderdeel van het Netflix-project Homemade, een serie van tijdens de pandemie opgenomen kortfilms. Maar The Lost Daughter – ook een Netflix-productie, hoewel deze eerst uitkwam in de bioscoop – is Gyllenhaals speelfilmdebuut als regisseur.

Het was al een persoonlijk project lang voordat ze haar echtgenoot strikte. Gyllenhaal was al jaren fan van het Napolitaanse vierluik van Ferrante en verslond elk deel zodra het verscheen. Dat bracht haar bij Ferrantes boek Dagen van verlating (2002), haar handen jeukten om dat verfilmd te krijgen. Ze informeerde bij Ferrantes uitgever naar de filmrechten, maar die bleken al te zijn vastgelegd. Daarop gaf de uitgever haar De verborgen dochter ter overweging, het dunnere, prikkelende vervolg over een academica van middelbare leeftijd die tijdens een vakantie een onwerkelijke, gespannen ontmoeting heeft met een onaangename familie en hierdoor wordt gedwongen haar eigen gebreken als moeder en echtgenote onder ogen te zien.

Collectief zwijgen

In dit boek las Gyllenhaal alles wat ze zo goed vond aan Ferrante in geconcentreerde vorm: “De waarheid vertellen over hoe vrouwen de wereld ervaren, spreken over al die zaken waarover we collectief hebben besloten te zwijgen.” Bij het schrijven van een scenario betrapte ze zichzelf erop dat ze schuldbewust terugkeek – met name bij scènes waarin de jongere Leda haar dochtertjes verwaarloost of openlijk afsnauwt. (Gyllenhaal en Sarsgaard hebben ook twee dochters, Ramona en Gloria Ray.) “Alleen al door het onderkennen van zulke gevoelens voel je je erg kwetsbaar.”

Geheel naar verwachting bleef Ferrante zelf buiten beeld en communiceerde slechts af en toe met Gyllenhaal, en altijd per e-mail. Toch drong de auteur er bij de actrice op aan dat ze niet alleen de film zelf moest regisseren, maar ook haar eigen stempel op het materiaal moest drukken: iets waarvan Ferrante later schreef dat ze daartoe nooit een man zou uitnodigen. “Eigenlijk zei ze dat het contract zou vervallen als ik niet zou regisseren”, zegt Gyllenhaal. “Dus schreef ik terug: ‘Laat ik eerst het script schrijven en dan zien we wel.’ Maar ze wist van geen wijken.”

Ferrante las het script, maar leverde slechts beperkt commentaar. Ze gaf haar zegen aan Gyllenhaals aangepaste einde van het verhaal, dat nog steeds in overeenstemming was met de strekking van de roman. Heeft Gyllenhaal enig idee gekregen wie Ferrante echt is, na haar contacten met dit literaire mysterie?

“Ik weet echt niet meer dan een ander”, benadrukt ze. “Maar in mijn fantasie is ze een heel wijze vrouw van een jaar of 70. Het mooie van haar anonimiteit is dat ze alles kan zijn wat ik maar wil.”

Gyllenhaal werd geboren in New York in 1977, maar groeide op in Los Angeles in een creatief gezin: haar beide ouders waren filmmakers en haar jongere broer Jake was al eerder acteur dan zij. Hoelang liep ze al rond met de ambitie om zelf te regisseren?

Een lastige vraag, vindt ze, “omdat ik niet het gevoel had dat ik dat mocht willen. Als vrouw die van films hield, lag het veel meer voor de hand om gewoon een actrice met ideeën te worden.” Gedurende dertig jaar werkte ze aan manieren om die ideeën op het doek te krijgen, soms op slinkse wijze – “Dan stuurde ik een scène in een bepaalde richting, in de hoop dat 30 procent van wat ik deed de film zou halen” – en soms door de regisseur te overtuigen.

In The Deuce, een recente HBO-dramaserie die zich afspeelt in de porno-industrie van de jaren zeventig en tachtig in New York, is Gyllenhaal de prostituee Candy, die een neus voor zaken heeft, waardoor ze opklimt tot de positie van machtige seksfilmmagnaat. “Ik dacht: zou het voor het verhaal niet interessanter zijn als ze een regisseur was, in plaats van een producer? Dus bleef ik inpraten op bedenkers David Simon en George Pelecanos, door het idee subtiel en omzichtig te promoten – wel ja, zoals je dat dan doet als actrice om je zin te krijgen.”

“En toen werd Candy een regisseur”, voegt ze er met voldoening aan toe. Pas bij het spelen van haar regisserende personage begon Gyllenhaal te beseffen dat dit iets was wat ze zelf ook wilde. “Niet zozeer dat ik daardoor op het idee kwam, maar ik kon er nu over fantaseren om het zelf te doen. In een film ben ik veel dapperder dan in het echte leven. Ik leer vaak dingen in mijn werk voordat ik ze in het echte leven leer.”

Beruchte spankingscène

Dapper was Gyllenhaal zeker in de rol waarmee ze doorbrak. Dat was in Steven Shainbergs Secretary, een zwarte komedie uit 2002 over een sadomasochistische relatie tussen een advocaat (James Spader) en zijn onderdanige assistent (Gyllenhaal). In de beruchte spankingscène raakt haar hand die van Spader en haakt ze haar pink om zijn duim: midden in het rollenspel een schok van emotionele oprechtheid. Dat subtiele, essentiële gebaar stond niet in het script en kwam in eerste instantie ook niet in beeld. Na overleg met Spader liet Gyllenhaal dit zijdelings tegenover de regisseur vallen: ze was natuurlijk maar een nieuwkomertje van 23, maar zou het misschien een goed idee zijn om dit in de film op te nemen?

“Ik heb al zoveel seksscènes gedaan dat ik er inmiddels een beetje een expert in ben”, zegt ze droogjes. Maar tijdens het draaien van Secretary stak ze wel haar nek uit. De film is gemaakt voordat er onder invloed van #MeToo een ‘intimiteitscoördinator’ verscheen – een speciale adviseur op de set die erop toeziet dat alle scènes van seksuele aard worden gespeeld in een sfeer van professionaliteit en wederzijds respect.

Toen Gyllenhaal jonger was, vertelt ze, werd die rol vaak informeel vervuld door andere vrouwen op de set die op elkaar letten: “Dat kon de vrouw van de make-up zijn of iemand van de kostuumafdeling, of een ervarener actrice die gewoon een oogje in het zeil hield. Naarmate ik meer ervaring kreeg, werd ik zelf zo iemand. Olivia Colman deed hetzelfde.Gewoon mensen die jonger zijn dan jij en niet altijd het gevoel hebben dat ze nee kunnen zeggen wat meer in het oog houden.”

Ze denkt dat er iets in gang is gezet door bewegingen als #MeToo- en Time’s Up, die de schijnwerper hebben gericht op de cultuur van ongewenste intimiteiten in Hollywood. “Ik denk dat het tij nu echt aan het keren is. Niet dat we opeens allemaal goede mensen zijn, maar er is wel degelijk iets aan het veranderen.”

Voor The Lost Daughter heeft Gyllenhaal geen intimiteitscoördinator ingeschakeld, zegt ze, “want ik heb zelf zoveel seksscènes gedaan dat ik wel kan aanvoelen wat mijn acteurs nodig hebben”. Ze gaf Colman en Buckley het vetorecht op elke opname waar bloot in voorkwam. “Bovendien had ik absoluut niet de bedoeling om iemand te vragen iets te doen wat ze niet op camera wilden doen, seksueel of anderszins. Ik weet nog dat Olivia een bepaalde hoed die ik voor haar in gedachten had niet wilde dragen, dus weg met die hoed.”

Grieks eiland

Oorspronkelijk zou de film in het voorjaar van 2020 worden opgenomen in New Jersey, maar daar stak corona een stokje voor. De producers zochten de hele wereld af naar een alternatieve locatie en in augustus hadden ze het Griekse eilandje Spetses gevonden. Binnen tien dagen nadat de formaliteiten waren vervuld, had Gyllenhaal het script herwerkt naar de nieuwe omgeving. In 28 dagen werd elke scène opgenomen op dit eiland van 25 vierkante kilometer – ook de scènes die zich in de VS afspeelden.

Zo ontstond uit een crisis een film, en ook nog een heel goede: dan moet je een echte neus voor regisseren hebben. “Ik heb met regisseurs gewerkt die heel liefdevol waren en je alle vrijheid gaven, maar ook met sommigen die heel meedogenloos waren en anderen die angstig waren en nergens voor openstonden. Ik heb me zo vaak een verongelijkt kind gevoeld dat tegen zichzelf zegt: als ik groot ben, zal niemand zich zo voelen op mijn set.”

The Lost Daughter is nu te zien op Netflix.

© Robbie Collin/Telegraph Media Group Limited 2021.