'House of Leaves', de eerste internetroman

Een boek over een huis dat vanbinnen groter is dan vanbuiten? Over een tekst die een blinde schreef over een film? Met veel voetnoten, en voetnoten bij de voetnoten? Toen House of Leaves van Mark Z. Danielewski verscheen wist niemand waar het over ging. Wanneer we het vandaag herlezen zien we het meteen: dit was de eerste internetroman.

“In de tijd dat ik House of Leaves las, ondernam ik juist mijn eerste serieuze pogingen om een roman te schrijven", zegt Jamal Ouariachi, inmiddels bekend van Vertedering en Een honger. “Danielewski’s hocus pocus met de vorm in dat boek werkte bevrijdend en stimulerend: dat je zó origineel kon zijn. Ik werd gegrepen door de brutaliteit van die vorm, gekoppeld aan de spanning van een meesterlijke thriller. ‘Unputdownable’ noemen de Angelsaksen dat met een afgrijselijk woord.

"Wat me het meest is bijgebleven is een adembenemend spannende scène die tot hysterische hoogte wordt opgeschroefd doordat er steeds minder woorden op een pagina staan, op zeker moment slechts één woord per pagina, waardoor je als lezer in steeds hoger tempo de pagina’s moet omslaan en daardoor niet alleen mentaal maar ook fysiek de spanning ervaart.”

Eindeloos

Op het eerste gezicht was House of Leaves horror. De roman gaat over de Navidsons, een typisch Amerikaans gezin dat in een afgelegen huis in landelijk Virginia gaat wonen. Bij het opknappen van het huis ontdekt de vader dat er iets niet klopt met de afmetingen. Buiten is het huis een kwart inch kleiner dan binnen. En dat is nog maar het begin. Want opeens opent zich een nieuwe gang die naar een schijnbaar eindeloze de grond in verdwijnende wenteltrap leidt. Er wordt een expeditie opgezet, er wordt geschoten en er vallen doden.

Wie even verder keek dan zijn neus lang was, zag dat er meer aan de hand was. Danielewski’s roman gaat immers niet echt over dat nette Amerikaanse gezin in hun nieuwe huis. Hij gaat over een jonge tattooartiest die een manuscript vindt van een blinde man die notities gemaakt heeft bij het bekijken van een documentaire die vader Navidson heeft gedraaid over zijn huis. De tattooartiest geeft in bijzonder lange voetnoten commentaar op dat commentaar, waarna een redacteur nog eens commentaar op dat commentaar geeft en ga zo maar door.

“House of Leaves had echt een fysieke impact op mij", herinnert Roderik Six, de schrijver van Vloed en Val zich. “Het verhaal over dat huis, het ontdekken van de tunnel en die eindeloze tochten door de ondergrondse gangen, ik vond dat bijzonder fascinerend.”

Die duisternis en het unheimliche komen ook terug in zijn eigen werk, en Six ontkent de invloed niet. “Dat ja,” beaamt hij, “maar ook de aandacht die Danielewski schenkt aan de omgeving. Er zit geen monster in dat huis. De personages lopen op de toppen van hun tenen, maar niemand weet waarom. Daar zie ik een link met mijn eigen werk. In Vloed werd het flatgebouw een personage op zich en in Val kreeg de natuur een eigen bedreigende en beklemmende rol.”

Ingenieus, waren de meeste critici het erover eens, maar ook niet helemaal nieuw, en dan verwezen ze naar onder meer Laurence Sternes Tristram Shandy, Nabokovs Pale Fire en David Foster Wallaces Infinite Jest. En Borges natuurlijk. “In tegenstelling tot wat wij geneigd zijn te denken, komen originele ideeën nooit uit de lucht vallen", zegt Ouariachi in dit verband. “Weinig is zo traditioneel als originaliteit. Originaliteit die niet in een traditie wortelt, is geen originaliteit maar gewoon absurde onzin.”

Multimediaal

Geheel conform met die traditie wou House of Leaves dan ook meer zijn dan zomaar een boek. Danielewski’s zus Anne, beter bekend onder haar artiestennaam Poe, maakte er een plaat bij, Haunted. En er was ook een website en een eraan gekoppelde bulletin board waarop tienduizenden lezers met elkaar in discussie gingen over de betekenis van House of Leaves en de duizenden verwijzingen die erin verborgen zaten. Danielewski schreef de eerste multimediale roman, zou je kunnen zeggen.

Maar er was meer, en daar wees Jessica Pressman op in het lange, academische artikel ‘House of Leaves: Reading the Networked Novel’. Dit was de eerste internetroman, schrijft ze. Dat het woord ‘huis’ steevast in het blauw staat, kan volgens haar maar op een ding wijzen: hypertext. House of Leaves gaat over de positie van het boek in tijden van internet. Het is immers letterlijk door het verplaatsen van een boek (een rug is ongeveer een kwart inch breed) dat het naar beneden spiralende dark web zich opent in het huis van de Navidsons. Met zijn eindeloze doorverwijzingen en zijn nimmer finale vorm of betekenis schreef Danielewski volgens haar “a wonderful analogue computer”.

In het Nederlands verscheen Het kaartenhuis bij Cargo, de spiksplinternieuwe imprint van De Bezige Bij, waar het literaire spannende boek een thuis zou krijgen. Robbert Ammerlaan, toen uitgever van De Bij en nu van Hollands Diep, over de manier waarop hij Danielewski op het spoor kwam: “Via Donna Tartt was ik in New York bevriend geraakt met Bret Easton Ellis. Een tijd later liep ik hem toevallig in een hotel in Frankfurt tegen het lijf en het eerste wat hij zei was: ‘Ik heb een ongelooflijk goed boek voor jou.’ House of Leaves dus. Ik heb toen contact opgenomen met zijn uitgever, las het boek en zag meteen welk potentieel het had. Het ging toen niet zo goed met De Bezige Bij. Ik kreeg het idee de imprint Cargo in het leven te roepen en ik vond Het kaartenhuis het ideale boek om dat imprint boven de doopvont mee te houden.

"Het was meteen een succes en niemand die Cargo nadien niet kende. Noch Danielewski. Zo gaf ik ooit een feestje voor hem waarop ook Harry Mulisch uitgenodigd was. Het klikte tussen die twee, dat zag ik. Toen ik jaren later het archief van Mulisch in dook, vond ik een aantal dagboekaantekeningen over die ontmoeting, en hoe interessant hij die had gevonden.”

Na het succes van House of Leaves is Danielewski steeds extremer en onbegrijpelijker gaan schrijven. In 2006 publiceerde hij bijvoorbeeld Only Revolutions, dat bij het lezen constant omgedraaid moest worden. Maar House of Leaves blijft een meesterwerk dat niemand hem de voorbije achttien jaar heeft nagedaan. Er zijn wel een paar pogingen geweest, zoals Steven Hall die een uit letters bestaande haai opvoerde in The Raw Shark Texts of S van J.J. Abrams en Doug Dorst, dat bol stond van de intertextualiteit, maar geen van hen kan zeggen dat ze in het voorprogramma van Depeche Mode hebben gestaan. Want dat is wat Danielewski in 2000 wel deed, vier maanden lang, van het ene stadion naar het andere, voorlezen uit zijn boek.