Hoe modepoppen echte vrouwen werden: eerste tentoonstelling in België van het werk van Helmut Newton

Legacy is nog maar de eerste tentoonstelling in België van het werk van Helmut Newton. Zijn nalatenschap is nochtans groot: Newton, een pure modefotograaf die voor de belangrijkste modebladen en meest illustere modeontwerpers werkte, groeide uit tot een van de eerste modefotografen die ook buiten de modewereld erkenning en applaus genoot. Vandaag is er geen enkele andere fotograaf die zo vaak in magazines en boeken verscheen.

De expo, die in Knokke haar enige tussenstop in de Benelux maakt, toont meer dan 300 foto’s in een chronologische opstelling: van zijn eerste stappen als zestienjarige in de studio van zijn leermeester Yva, tot de wat donkerdere foto’s aan het eind van zijn leven, vlak voor hij het leven zou laten in een auto-ongeluk in Hollywood.

Het vroege werk toont al meteen de kiemen van zijn zo innovatieve beeldtaal. Meer dan andere modefotografen gaat hij van in het begin verhalend te werk. Hij was immers sterk beïnvloed door film, zie ook de vele verwijzingen naar Hitchcock, James Bond en andere filmgrootheden. Daarvoor stonden modellen gewoon stil, in een studio of op straat, Newton toont hen midden in de actie, vol expressie. Het is alsof je net de verkeerde kamer bent binnengewandeld, op een wonderlijke scène stoot, en daarna de deur weer achter je dichttrekt. Je moet de rest van het verhaal zelf invullen. Directeur van de Helmut Newton Foundation en curator van Legacy Matthias Harder zegt het zo: “Met die ene foto duwt hij op een knopje in je hoofd en gaat er zich een hele film afspelen.”

De foto’s tonen van begin tot einde een enorme speelsheid, of wat moet je anders denken als je de grote danseres Pina Bausch met blote billen uit de bek van een alligator ziet steken? Hij gaf zijn modellen een rol mee om te spelen, het werden personages in een heel erg prikkelend, onvoltooid verhaal. Het was een en al suggestie. Newton speelde graag met de fantasie van de kijker, wilde een reactie uitlokken, provoceren. Toen hij een kip met hoge hakken had gefotografeerd, stuurde hij Anna Wintour, de legendarische hoofdredactrice van de Amerikaanse Vogue, een fax om haar te bedanken dat ze dit durfde publiceren. Hij schreef ook uit te kijken naar de lezersbrieven, onder het motto ‘meer vijanden, meer eer’.

Barbies

Newton maakte zijn belangrijkste modefoto’s in de jaren 60 en 70, en het is interessant om te zien hoe hij werd gevormd door de tijden, maar hoe omgekeerd de tijden ook door hem werden gevormd. Waar de vrouwen vroeger eerder modepopjes waren, een soort barbies die werden aangekleed naar de luim van de man, gaf Newton zijn modellen een eigen wil en persoonlijkheid mee. Harder: “Deze vrouwen eisten hun plaats op het podium op, waren niet meer bang van de ‘toxische’ masculiniteit, zoals die bijvoorbeeld in enkele foto’s vertegenwoordigd wordt door King Kong. Het waren wezens met eigen seksuele verlangens. Als er al een man in de foto’s te zien is, wordt dié de te keuren vleeswaar.” De vrouw zit aan het roer.

Vrouwen waren Newtons leermeesters, sparringpartners en muzes. Misschien was het daarom dat vrouwen zich zo graag door hem lieten fotograferen, van Charlotte Rampling, die haar brave imago van zich wilde afgooien met een reeks gedurfde naaktfoto’s, tot de nooit van enige braafheid verdachte Grace Jones. Veel modellen getuigden hoe hij hun beeld van zichzelf versterkte. Vrouwen ontdekten hun macht door zijn foto’s. Critici zoals feministe en schrijfster over fotografie Susan Sontag noemden zijn werk dan weer vrouwonvriendelijk. In antwoord op Newtons repliek dat hij net heel veel van vrouwen hield, zei zij: “De meester houdt (ook) van zijn slaaf, de beul van zijn slachtoffer. Je kunt zeggen van vrouwen te houden, maar ondertussen vernederende foto’s tonen.”

Newton deed zelf nooit te grote uitspraken. Liever zei hij: “Ik ben geen kunstenaar. Ik ben een fotograaf.” Of: “Ik ben geen intellectueel, ik neem gewoon foto’s.” Maar in zijn werk koketteert hij wel met alle facetten en dubbelzinnigheden die bij zijn vak komen kijken: hij zet de fotograaf als voyeur neer, of, geïnspireerd door Fellini’s film La Dolce Vita, de fotograaf als paparazzo, of, in het prachtige After Velazquez, in My Apartment, de fotograaf als schilder. Zijn vrouwen zijn veelzijdig en tegenstrijdig, net zoals mensen dat in het echte leven zijn. Soms gedragen ze zich ordinair en oppervlakkig, soms subtiel en complex. Harder: ‘Verbaal deed hij geen grote, gewichtige uitspraken over zijn werk of over de tijden waarin hij leefde, maar visueel deed hij dat natuurlijk wel. Hij speelde heel veel met clichés, over schoonheid, over het lichaam, terwijl hij ze tezelfdertijd in vraag stelde. Eigenlijk spiegelt hij onze verwachtingen, onze verlangens, onze fantasieën.”

De waarheid ligt dan ook in the eye of the beholder. U mag zelf oordelen.

Helmut Newton Legacy, tot 25 september, Ravelingen-gebouw Knokke-Heist