Hoe miljoenen mensen luisteren naar teksten over depressie, pijn en verdoving

Begin mei pakt Lil Xan, een 21-jarige rapper uit Californië met tatoeages onder zijn ogen en een glimmende grill in zijn mond, zijn telefoon om zichzelf te filmen. "Ik wil jullie laten zien wat een psychische stoornis met je doet", zegt hij tegen zijn miljoenen volgers. "Dit heb ik net met mijn auto gedaan."

Hij draait de lens naar een zwarte Mercedes G-klasse ter waarde van 180.000 euro. De motorkap en deuren van de zwarte jeep zitten onder de krassen. "Ik ben een slaaf van mijn management", zegt hij. "Ik heb geen toegang tot mijn bankrekening, ik mag mijn auto niet eens gebruiken. Fuck iedereen."

In interviews na het incident vertelt Lil Xan, die zichzelf vernoemd heeft naar het kalmeringsmiddel Xanax, dat hij sinds zijn 18de angstaanvallen heeft, waarvoor hij medicatie gebruikt. In het refrein van zijn grootste hit 'Betrayed', 194 miljoen keer beluisterd op Spotify, rapt hij: "Xans gon' betray you." Op de lyrics-site Genius.com schrijft hij wat er achter die tekst zit: hij belandde door afkickverschijnselen steeds in het ziekenhuis.

Zelfdestructie

Lil Xan, wiens debuutalbum Total Xanarchy in april uitkwam, behoort tot een tamelijk nieuw subgenre dat sad rap of Soundcloudrap wordt genoemd, naar het platform waar deze artiesten naam maakten. Jonge rappers als Lil Pump, XXXtentacion, Smokepurpp, Lil Skies, Lil Peep, Yung Lean en Lil Uzi Vert oogsten ieder tientallen miljoenen streams en delen een bepaalde sound, esthetiek en thematiek.

Bijna allemaal hebben ze tatoeages op hun gezicht, gekleurde dreads en blinkende tanden. Deze rappers zijn zowel stoer als androgyn, even vaak wit als zwart. Hun invloeden komen net zo goed uit de hiphop als uit de grunge of punk. Op sociale media scheppen ze niet op over geld maar over escapisme en zelfdestructie.

De tracks kenmerken zich door simpele en rafelige lo-fi-producties, een do it yourself-punkmentaliteit, trapbeats (een populair subgenre van de hiphop uit het zuiden van Amerika met snelle hihats en trage zware bassen) en dromerige en troebele synthesizermelodietjes. Het tempo ligt laag, de raps zijn vaak loom en lui, de flow klinkt als gemompel.

De teksten zijn tegelijkertijd nihilistisch en gedesillusioneerd. Weltschmerz, depressies en andere mentale stoornissen worden expliciet besproken. All my friends are dead / Push me to the edge, rapt Lil Uzi Vert in 'XO TOUR Llif3', met 781 miljoen Spotify-streams een van de grootste hits van 2017. Daarna zingt hij: "I might blow my brain out / Xanny, help the pain, yeah."

Zonder uitzondering rappen deze artiesten over drugsgebruik, met name over prescription drugs, pijnstillers, kalmeringsmiddelen, opiaten en antidepressiva als Xanax, Valium, Prozac, Vicodin, Adderall, Oxycontin en Percocet (zie onder aan dit artikel voor uitleg). Of ze werkelijk lijden aan aandoeningen als paniekaanvallen en ADHD of dat ze de pillen vooral recreatief gebruiken, blijft meestal onduidelijk.

In onze contreien staat 'Drank & drugs' van Lil Kleine en Ronnie Flex ("Alle tieners zeggen ja tegen MDMA"), dé hit van 2015, symbool voor die ontwikkeling. Sindsdien is het de norm geworden om zeer expliciet over harddrugs te rappen. De rock-’n-roll-aantrekkingskracht daarvan spreekt voor zich. Maar nu is het dus kennelijk óók cool om te rappen over middelen tegen PTSS, slapeloosheid en paniekaanvallen.

Xanax-taart

Elk tijdperk kent zijn drug of choice, bleek uit een onderzoek naar rapteksten van Genius.com. Sinds de jaren 90 tot nu waren opeenvolgend wiet, coke, lean (een mix van hoestdrank en frisdrank) en MDMA (‘molly’) populair. De eerste vermelding van Xanax was in 2011 van Tyler, The Creator in het liedje 'Yonkers'. "I slipped myself some pink Xannies / and danced around the house in all-over print panties." Hier klinkt de werking van Xanax nog feestelijk, in plaats van afstompend.

Sinds 2016 ging het hard. Grote rappers als Kanye West, 2Chainz, Migos, Future en Young Thug noemden Xanax in hun tracks. De 17-jarige rapper Lil Pump vierde zijn miljoenste volger op Instagram met een taart in de vorm van een gigantische Xanax-pil. Er zaten, schreef hij erbij, 500 tabletten in de taart.

De hunkering naar verdoving hoor je terug in de lyrics: de pijn moet verzacht worden. Zelfs de muziek van nu klinkt wazig, de beats door filters gehaald voor een onder-watergeluid of beneveld gevoel. Die nevelige sound past perfect bij de chemisch opgewekte nonchalance. De tegencultuur van nu is er een van onthechtheid. Zie het credo: zero fucks were given.

Het is niet verwonderlijk dat de Xanax-trend samenvalt met de opiatenepidemie in de Verenigde Staten. Per dag overlijden er 115 Amerikanen aan een overdosis voorgeschreven opioïden en benzodiazepinen, veel meer dan aan heroïne en cocaïne, zelfs meer dan aan wapens, die zo’n 90 sterfgevallen per dag veroorzaken.

Rappers zijn de chroniqueurs van de straat, en de straten stromen vol met pijnstillers. Er klinkt lof voor het feit dat ze mentale aandoeningen uit de taboesfeer halen, maar ook kritiek omdat (recreatief) gebruik van prescription drugs zo genormaliseerd wordt.

Het nihilisme van Xanax-rap loopt bovendien gelijk op met de opkomst van zelfmoord, depressie en burn-outs onder jongeren. Tieners van nu slapen slechter, hebben minder face-to-face-contact met vrienden en voelen zich vaker eenzaam dan de generatie voor hen, blijkt uit meerdere onderzoeken. De smartphone en sociale media worden telkens als oorzaken aangehaald.

Wat de oorzaak ook is: de vreugdeloze teksten van rappers vallen in de smaak bij tieners. Het refrein van de hit 'Mask Off' (600 miljoen streams) van Future bestaat letterlijk uit de staccato gemompelde woorden: "Percocets / Molly, Percocets / Percocets / Molly, Percocets." In het lied 'Rockstar', met 1 miljard streams een van de grootste hits van 2017, zingt rapper Post Malone op een ellendige toon: "I've been fuckin' hoes and poppin' pillies / Man, I feel just like a rockstar."

Imago?

Zeker sinds de opkomst van sociale media hebben rappers, nog meer dan andere artiesten, geleerd hoe een controversieel imago enorm kan helpen in het vergaren van aandacht. Problematisch daarbij is dat mensen posts op sociale media zijn gaan beschouwen als toneelspel. Kijk naar Lil Xan en zijn gekraste auto. Schept hij op of is het een roep om hulp?

Rapper Lil Peep, door de New York Times de Kurt Cobain van de Soundcloudrap is genoemd, is het schrijnendste voorbeeld van deze exhibitionistische zelfdestructie. Een dag voordat hij een fatale overdosis nam, postte hij een filmpje op Instagram waarin hij Xanax-pillen in zijn mond laat vallen. Een van zijn laatste updates ging gepaard met de tekst: "When I die you'll love me."

Honderdduizenden mensen liketen zijn berichten. Niemand greep in.

In de hiphopwereld ontstond al gauw na het tragische incident een moment van bezinning. "We zouden heel graag stoppen", twitterde Lil Uzi Vert. "Maar we zitten al het hele jaar aan de Xanax." In de dagen daarna beschreef hij zijn afkickverschijnselen, hoe hij zonder inspiratie in de studio zat en zonder reden zijn dierbaren uitschold.

Ook Lil Pump en Smokepurpp kondigden aan te stoppen met Xanax. In interviews liet Lil Xan weten zijn artiestennaam te zullen veranderen naar Diego, zijn echte voornaam (wat hij nog niet gedaan heeft). En op de track 'Humble' zette Kendrick Lamar zich af tegen de zelfmedicatie van rappers: "Watch my soul speak / you let the meds talk."

Geen nihilisme dus, maar overgave en betrokkenheid. Als de tegencultuur mainstream én triest dreigt te worden, zullen mensen zich er altijd tegen afzetten. In dit geval: door hun pillen door het toilet te spoelen.