Hoe een Italiaanse boerderij de grootste heroïnekliniek van Europa werd

Massa’s heroïneverslaafde twintigers dromden in 1979 samen voor de poorten van San Patrignano. Soms sliepen ze zelfs op het asfalt voor het hek, alsof het om kaartjes voor een felbegeerd concert ging, in plaats van toegang tot een afkickkliniek.

Italië werd in de jaren zeventig compleet overvallen door de heroïnegolf die heel Europa teisterde. Drugsdealers en junkies overspoelden niet alleen metropolen Milaan, Turijn en Rome, maar ook de straten van universiteitssteden als Bologna en Verona. De Italiaanse overheid kende maar één antwoord op het heroïneprobleem: de gevangenis.

Vincenzo Muccioli (1935-1995) was de enige die een alternatief bood. De voormalig verzekeringsagent uit Rimini richtte op het stuk heuvelland in de buurt, eigendom van zijn vrouw, een boerderij op. Daar hield hij dieren en ving hij een paar verslaafde jongeren op.

Binnen een paar jaar groeide de gemeenschap gigantisch, herinnert Monica Barzanti, een van de bewoners van het eerste uur, zich nog goed. Al snel woonden er geen tientallen maar vele honderden mensen, met rijen wachtenden voor de deur.

Moord

Tegenwoordig ligt de poort er rustig bij. Aangeharkte gazons en bakstenen gebouwen verrijzen tussen de groene heuvels vol wijnranken, op een halfuur rijden van de badplaats Rimini. Naast het hek staat een professionele giftshop, die de in San Patrignano geproduceerde wijn, worst en kaas verkoopt.

Zelf kwam Barzanti in 1979 bij de gemeenschap terecht als vroege twintiger, niet vanwege heroïneverslaving maar omdat ze door problemen in de familie niet meer thuis kon wonen. Ze zou er nooit meer weggaan en is inmiddels hoofd internationale relaties.

De documentaire, met de ondertitel ‘licht en duisternis’, concentreert zich tot Barzanti’s frustratie vooral op de controversiële episodes uit de geschiedenis. Zo werd Muccioli al snel voor de rechter gesleept omdat hij jongeren opsloot en ketende.

Hij verklaarde dat te doen op hun eigen verzoek, om hen ervan te weerhouden weg te lopen en weer te gaan gebruiken. De rechter sprak hem vrij, maar in de loop der jaren zouden er nog verschillende geweldsincidenten, financiële malversaties en zelfs een moord in San Patrignano plaatsvinden.

‘Er zijn fouten gemaakt’, erkent Barzanti. ‘Maar in deze fictieserie – want zo zie ik het – lijkt het alsof de gemeenschap gebouwd is op geweld en repressie. Zo was het niet.’ Ze vertelt dat veel oud-bewoners haar kijkervaring deelden en zich niet in de serie herkenden. Hoe de huidige bewoners op de documentaire reageerden? ‘Kalm. Ze weten dat er dingen gebeurd zijn, maar dat het nu anders is.’

Professionalisering

In het moderne hoofdgebouw volgen groepjes twintigers – bijna allemaal mannen, slechts 20 procent van de bewoners is vrouw – lessen achter laptops, in smetteloze lokalen met glazen wanden. Wie niet beter weet, waant zich op de campus van een universiteit. Het contrast met de verfomfaaide menigte die in de jaren zeventig voor de deur sliep kan bijna niet groter.

‘SanPa’, zoals San Patrignano’s koosnaam en de titel van de documentaire luidt, is in de loop der jaren volwassen geworden. Wat begon als een halve hippiecommune, groeide de afgelopen veertig jaar uit tot een professionele organisatie, deels zelfvoorzienend door de verkoop van haar eigen producten.

Verder is de gemeenschap afhankelijk van donaties. Zo kan SanPa altijd rekenen op trouwe financiers, de Milanese miljardairsfamilie Moratti, rijk geworden door petroleum en eigenaar van voetbalclub Internazionale. De afgelopen decennia staken de Moratti’s bijna 300 miljoen euro in San Patrignano.

Met hun hulp groeide de uitzonderlijk charismatische Muccioli binnen de kortste keren uit tot een nationale bekendheid, die elke dag op televisie verscheen. In de begintijd was hij voor veel Italianen een heilige, maar na de rechtszaak over het ketenen zwol de kritiek aan. Critici beschouwden hem in het beste geval als een amateur, in het slechtste als een charlatan of zelfs sekteleider.

In San Patrignano is zijn status nog altijd onaantastbaar. Zijn filosofie (‘werk is de beste genezing’) valt overal te lezen op de muren, onder de vele portretten van de oprichter met de markante snor. De documentaire viel niet alleen hier slecht: Muccioli’s familie klaagde Netflix aan vanwege smaad.

‘Weet je’, zegt Barzanti plots op geheimzinnige toon. ‘Dat een van de critici uit de film, Fabio Cantelli, soms nog steeds een oude brief van Vincenzo tevoorschijn haalt en naleest, om zich geliefd te voelen?’ Ze kijkt er triomfantelijk bij, alsof ze de makers op een fout betrapt heeft, maar voor de neutrale kijker is het volstrekt duidelijk dat de oud-bewoners – en Cantelli voorop – ambivalent zijn.

Niemand kijkt alleen maar negatief terug op hun verblijf, meerdere mensen verklaren dat Muccioli hun leven heeft gered. Het contrast tussen San Patrignano’s vele gebreken en grote verdiensten is juist wat de serie zo interessant maakt. ‘Mensen maken fouten’, moppert Barzanti op de documentaire, maar voor wie met iets meer afstand kijkt, is dat precies waar SanPa over gaat.

De vijfdelige documentaireserie SanPa is te bekijken op Netflix.