Hoe apolitiek is het Eurosongfestival echt? ‘Er zal sympathie zijn vanuit het publiek voor Oekraïne’

De eerste halve finale van het Eurosongfestival verliep zonder duidelijk politieke boodschappen, precies zoals het zelfverklaarde apolitieke evenement het graag heeft. Al lukt dat niet altijd. ‘Tijdens een gastoptreden van Madonna waren ooit de Palestijnse en Israëlische vlag te zien.’

“Het Eurovisiesongfestival is een boodschap van vrijheid, liefde en vrede”, stelden de presentatoren tijdens de eerste halve finale van het Eurovisiesongfestival dinsdagavond. “Laten we elkaar allemaal een dikke knuffel geven.” Buiten een luide “Thank you for supporting Ukraine!” aan het einde van de Oekraïense act leken alle aanwezigen zich aan het verbod op politieke boodschappen te houden. Maar met de oorlog in Oekraïne aan de Europese grens rijst de vraag hoelang de apolitieke status van het evenement vol te houden is, als die er ooit al echt was. “Het is een heel moeilijke grens”, zegt André Vermeulen, journalist en 23 jaar lang de vaste Eurovisiesongfestival-commentator van de openbare omroep.

Deportatie onder Stalin

“Toen Oekraïne in 2016 won, zat er bijvoorbeeld een duidelijke politieke boodschap verwerkt in het lied”, gaat Vermeulen verder. “De tekst ging toen over de deportatie van de grootmoeder van de zangeres onder het Stalin-regime. Op zulke momenten kan of wil het Eurovisiesongfestival een politieke verwijzing niet vermijden.” Ook de huidige Oekraïense delegatie brengt een lied dat door de oorlog een bredere politieke betekenis heeft. “‘Stefania’ gaat over de moeder van de zanger, maar het wordt nu als een lied voor alle moeders van Oekraïne geïnterpreteerd. Officieel vermijdt ze dus directe politieke boodschappen, maar de organisatie maakte toch al een aantal keer een uitzondering als het op een poëtische of persoonlijke manier in de tekst verpakt zat”, zegt Vermeulen.

De European Broadcasting Union (EBU) trekt vooral de grens bij overduidelijke politieke spot of propaganda. Een lied zoals ‘We don’t wanna put in’, de Georgische inzending uit 2009 die duidelijk verwees naar Poetin, vond de organisatie een brug te ver. Bij twijfel worden de teksten voorgelegd aan een team van wetenschappers en academici. “Een jaar geleden stuurde Wit-Rusland een lied dat leek op een parabel over dieren”, vertelt Jean Philip De Tender, mediadirecteur bij de EBU. “Maar als je die song analyseerde, zat er heel duidelijk een politieke boodschap in van overheersing.” De Wit-Russen kregen de kans om een andere bijdrage in te sturen, maar bedankten daarvoor en namen dus niet deel.

Gevaarlijke ontsnapping

De EBU heeft wel meerdere mechanismen om geopolitieke kwesties van het podium en het scherm te weren. Zo zijn er regels over welke vlaggen in de zaal toegelaten zijn en welke niet. “De Palestijnse vlag is een keer in beeld geweest tijdens het gastoptreden van Madonna in 2019 (uitgerekend in Tel Aviv, red.). Een van haar dansers droeg een Palestijnse, en de andere een Israëlische vlag op de rug. Dat kan nooit op voorhand goedgekeurd zijn door Eurovisie”, weet Vermeulen. Tegen Madonna’s actie kon de organisatie weinig doen, maar als landen zelf de regels overtreden, kan er hun een boete of zelfs uitsluiting van de wedstrijd te wachten staan. “We weten natuurlijk wel dat het Eurovisiesongfestival een politieke impact kan hebben”, geeft De Tender toe. “Door het toenemende succes zijn we ons daar de laatste jaren nog bewuster van geworden.”

“De hele geschiedenis van Europa zit vertaald in het Eurovisiesongfestival”, vervolgt De Tender. Hij doelt daarmee onder andere op de oorlog in Joegoslavië. Niet alleen zorgde de splitsing van het land ervoor dat er plots meer deelnemers waren, ook tijdens het conflict waren de gevolgen voelbaar in de wedstrijd. “In 1993 deden een aantal delen van ex-Joegoslavië voor het eerst mee als apart land. De leden van de Bosnische delegatie zijn toen op een heel gevaarlijke manier moeten ontsnappen uit hun land om naar het songfestival in Ierland te komen. Ze werden onthaald met een staande ovatie”, herinnert Vermeulen zich.

Franco

Een ander politiek pijnpunt is de locatie van het evenement. Toen Spanje in de jaren 60 instond voor de organisatie, weigerde Oostenrijk deel te nemen uit protest tegen de Franco-dictatuur. Toen Ierland in 1971 gastland was, moest de beveiliging omwille van het Noord-Ierse conflict enorm opgevoerd worden. Twee jaar later, in Israël, werden de veiligheidsmaatregelen nog meer verhoogd. “De regel is dat degene die wint, de wedstrijd het jaar nadien organiseert”, zegt De Tender. “Het Eurovisiesongfestival is daardoor ook al georganiseerd door landen die niet goed omgingen met mensenrechten. Maar door ervoor te zorgen dat ze die rechten garanderen tijdens het festival, hopen we dat ze die nadien ook meer zullen respecteren.”

Wat nu met de finale aankomende zaterdag? “Als artiesten bijvoorbeeld de Oekraïense kleuren zouden verwerken in hun act, is de kans het grootst dat ze dat zaterdag doen”, zegt Vermeulen. “We gaan in ieder geval wel sympathie voor Oekraïne voelen vanuit het publiek.” Volgens de bookmakers maakt Oekraïne nu al de grootste kans om te winnen. Wordt een overwinning dan politiek beslist? “Een professionele jury beoordeelt puur op basis van de act. Voor de overige 50 procent van de stemmen rekenen we op het publiek. Zij kunnen natuurlijk stemmen voor een land waar ze sympathie voor hebben. Maar de winnaar is altijd terecht”, besluit De Tender.