Gouden Palm-winnares Julia Ducourneau: ‘We mogen niet aanvaarden dat de wereld gewoon gevaarlijker is voor vrouwen’

Julia Ducourneau werd de tweede vrouw ooit die de Gouden Palm won op het filmfestival van Cannes, met het schokkende Titane. Een gesprek over de chaos van de prijsuitreiking, haar fascinatie voor het menselijk lichaam en bepoteld worden op de metro.

Julia Ducourneau (37) is de uitputting nabij wanneer we haar in Brussel ontmoeten, drie dagen na haar verrassende overwinning op het filmfestival van Cannes. “Ik heb gemiddeld twee uur per nacht geslapen in Cannes,” zegt ze terwijl ze een wolk sigarettenrook uitblaast, “maar het is toch vooral de marathon van de voorbije jaren die ik nu voel doorwegen. Drie jaar lang heb ik geen vakantie genomen. Ik heb onophoudelijk aan Titane gewerkt. Maar het was het waard.”

In 2016 debuteerde de Franse regisseur met Grave, een bloederig coming-of-ageverhaal over een vegetarische studente die tot haar eigen ontzetting ontdekt dat ze verlekkerd is op mensenvlees. De film zorgde al van bij zijn première in de Semaine de la critique, een nevencompetitie van het filmfestival van Cannes, voor sensatie en groeide uit tot een wereldwijde culthit. Niet veel later begon Ducourneau te schrijven aan opvolger Titane, een horrordrama dat haar debuut nog zou overtreffen in brutaliteit en eigenzinnigheid.

De Gouden Palm van 2021 is zonder enige twijfel de gefliptste film die u dit jaar in de bioscoop zult zien. Een explosie van kleuren, lichaamssappen en ideeën, die ook letterlijk met de knal van een crashende auto begint. De jonge Alexia, die bij haar vader in de auto zit, raakt zwaargewond. In het ziekenhuis wordt haar schedel opgelapt met een titanen plaat. Het opvallende litteken, dat haar leven lang zichtbaar zal blijven, wordt een symbool voor de emotionele verwaarlozing door haar kille vader. Het stuk metaal in haar hoofd verbeeldt dan weer het pantser dat Alexia als gevolg daarvan rond haar hart optrekt. Wie te dichtbij komt, krijgt zonder pardon een vlijmscherpe haarpriem in zijn oor geplant. Haar affectie zoekt Alexia niet bij mensen, maar bij de getunede auto’s waarop ze al dansend haar kost verdient. Een intieme ontmoeting met een glimmende Cadillac eindigt zelfs in een zwangerschap.

En als u dat al te gek vindt, weet dan dat het nog maar het begin is van de waanzinnige rit die Titane is. Af en toe vliegt de film in al zijn razende radicaliteit even uit de bocht. Maar het blijft een onvergetelijke filmervaring, tegelijk degoutant en subliem. Een soort freudiaanse parabel ook, over een vrouw die zichzelf heruitvindt en opnieuw vormgeeft, om uiteindelijk liefde en geborgenheid te leren accepteren.

De prijsuitreiking in Cannes was naar het evenbeeld van de film: verrassend, choquerend, onorthodox en uiteindelijk emotioneel. Juryvoorzitter Spike Lee had het namelijk klaargespeeld om al aan het begin van de show de Gouden Palm te verklappen. Achteraf kwam hij zich veelvuldig excuseren, vertelt Ducourneau: “Hij schaamde zich dood. Maar ik heb hem gezegd dat ik het wel mooi vond: dat zelfs enorme sterren als hij zich zo kunnen vergissen, maakt hen net menselijk. Al bedacht ik me dat wel pas achteraf, want op het moment zelf voelde ik me er toch niet zo lekker bij.”

Hoofdschuddend blikt ze terug op het surreëelste moment uit haar carrière, alsof ze het nog steeds niet gelooft. “Eerst dacht ik aan een flater zoals op de Oscars in 2017, toen La La Land in plaats van Moonlight als winnaar werd afgeroepen. Daardoor begon ik aan alles te twijfelen. Tot op het allerlaatste moment dacht ik zelfs dat mijn film helemaal geen prijs zou winnen. Maar toen het uiteindelijk toch de Gouden Palm bleek te zijn, kwam alle opgebouwde spanning er in één keer uit. De emotie die je zag tijdens mijn speech was volledig oprecht.”

Was uw ontroering nog groter omdat u nog maar de tweede vrouwelijke regisseur was die de Gouden Palm won, na Jane Campion in 1993?

“Die avond zelf drong het eigenlijk niet echt door dat ik gewonnen had. Want dé vrouwelijke Gouden Palm-winnaar, dat was in mijn hoofd Jane Campion, niet ikzelf. Ik heb veel aan haar gedacht. Aan hoe overweldigend het moet geweest zijn om de allereerste te zijn. Dat was vast heel anders, ook omdat zij niet kon weten of er ooit nog een tweede zou komen. Terwijl ik nu bijna zeker weet dat er nog vrouwelijke winnaars zullen volgen. Ik zit op een trein die vertrokken is richting toekomst. Een heel aangenaam gevoel. Zeker na de donkere jaren die we net beleefd hebben, met Trump, de klimaatverandering, corona... Dan doet het deugd om te zien dat er toch vooruitgang is.”

Uw film werkt mee aan die vooruitgang door radicaal in te gaan tegen hokjesdenken. Het hoofdpersonage schippert ergens tussen vrouw en man, mens en machine. Wat wil u daarmee tonen?

“Ik wilde geen politiek statement maken door een genderfluïde personage te bedenken, maar het weerspiegelt gewoon mijn blik op de wereld en mijn visie van identiteit. Ingaan tegen determinisme, de ketens afschudden, je bevrijden van de verwachtingen die anderen je opleggen: dat zijn thema’s die me nauw aan het hart liggen. Ik geloof niet dat je een mens kan reduceren tot zijn geslacht en alle vervelende clichés die daarbij horen.

Alexia is een personage dat zichzelf door de film heen compleet heruitvindt. Is ze op het einde zelfs nog wel een mens? Geen idee, en wat maakt het ook uit? En het ironische is: hoe ‘monsterlijker’ Alexia eruitziet, hoe menselijker ze eigenlijk wordt. Op het einde heeft ze verschillende huiden afgeworpen en zien we eindelijk wie ze echt is.”

Waarom ligt die strijd om de ketens af te schudden u zo nauw aan het hart?

“O, ik denk dat veel vrouwen – en minderheden in het algemeen – die strijd kennen. Het begint al wanneer we naar buiten gaan: de openbare ruimte is voor vrouwen heel anders dan voor mannen. Een voorbeeld: als jij om drie uur ’s nachts plots zin krijgt om te gaan joggen op straat, zou jij dat als man dan doen? Ja. Wel, een vrouw zou daar nog niet aan denken. Als jij de metro neemt met een korte short aan, ben je dan bang om bepoteld te worden? Nee. Terwijl een vrouw meteen op haar ongemak zou zijn in een wagon vol mannen. We leven echt in twee verschillende werelden, en ik wil dat iedereen zich daarvan bewust wordt. Want het ergste is nog dat veel mensen dat allemaal normaal vinden. Wel, dat is het absoluut niet.

“Bovendien, als we gewoon aanvaarden dat de wereld nu eenmaal gevaarlijker is voor vrouwen, dan zorgt dat ervoor dat je als vrouw bevriest wanneer je aangerand wordt. Ik heb het zelf meegemaakt, en het is heel moeilijk om van je af te bijten. Je wacht gewoon tot het voorbij is, want je hebt al je hele leven lang gehoord dat het normaal is dat vrouwen slachtoffers zijn. Dat maakt me razend.”

Lag die boosheid aan de basis van de scène waar Alexia een aanrander vermoordt?

“Ik ben zelf natuurlijk geen psychopathische seriemoordenares zoals Alexia. (lacht) Maar het geweld waarmee ze die kerel afstraft, is wel een metafoor voor de woede die ik voel, ja. Bovendien wilde ik ook gewoon ingaan tegen het cliché dat geweld iets voor mannen is. Als een man extreem geweld pleegt in een film geregisseerd door een man, dan is dat per definitie veel minder schandalig dan wanneer het een vrouw is, in een film van een vrouwelijke regisseur. Omdat wij niet gewelddadig horen te zijn. Ik vind dat niet oké. En als ik een man was, zou ik me trouwens ook beledigd voelen dat mannen als potentiële bruten gezien worden en vrouwen niet.”

Titane is net als Grave een film waarin het lichaam centraal staat. Heeft u die fascinatie geërfd van uw ouders? Uw moeder is gynaecoloog, uw vader dermatoloog.

“Zeker. Omdat mijn ouders allebei dokter zijn, werd er thuis altijd veel over het werk gepraat. En daar ben ik hen dankbaar voor, want het heeft ervoor gezorgd dat het menselijk lichaam voor mij geen taboe is, maar net iets banaals. Dat is te zien aan mijn films: ik weiger bijvoorbeeld om mijn acteurs mooier te maken met make-up. Ik hou net van de trivialiteit van lichamen, die raakt me enorm. Het is wat ons allemaal verbindt en gelijk maakt.”

Uw film verdeelde de meningen enorm in Cannes. Sommigen vonden hem monsterlijk, anderen spraken van een meesterwerk. Vindt u dat jammer of hoopte u net op dat soort heftige reacties?

“Geen van beide. Ik heb mijn film gemaakt met oprechtheid en passie. Of mensen hem dan goed vinden of niet, vind ik niet zo relevant. Wat me wel interesseert, is dat erover gepraat wordt. Ik wil dat mensen reageren op mijn film. Dat ze er vol vuur met elkaar over in debat gaan, of er desnoods ruzie over maken. Als ik een film maak, denk ik altijd aan de mensen in de zaal: als ze maar niet in slaap vallen, dat is mijn voornaamste bekommernis. Voor de rest mogen ze reageren zoals ze willen. Het is me dus niet te doen om provocatie, maar ik wil mensen wel doen voelen dat ze leven. Want dat is toch waarvoor we naar de cinema gaan.”

Titane speelt vanaf 28/07 in de bioscoop.

(4 sterren ****)