Gek én geniaal: het radicale anti-architectencollectief Superstudio

Een halve eeuw geleden vond een groep architectuurstudenten uit Firenze er niets beter op dan een alternatief model uit te denken voor het leven op aarde. De ambitieuze twintigers hadden een intense minachting voor de lange heerschappij van het modernisme, dat zichzelf had verkocht als een remedie voor de kwalen van de samenleving die het zelf had veroorzaakt. Ze raakten geïnspireerd door Amerikaanse sciencefictionromans, films als Kubricks 2001: A Space Odyssey en de politieke opwinding van de jaren 60 en gaven zichzelf de kleurrijke naam Superstudio. Kort na die benoeming brachten ze wat wellicht de meest radicale architectuurbeweging ooit moet geweest zijn in Italië op gang.

Dat ze als architecten nooit echt gebouwen verwezenlijkt hebben doet weinig ter zake. Superstudio creëerde een antiarchitectuur die tot op vandaag erg actueel is. Hun oeuvre komt voort uit een grote frustratie over de toenmalige bouwpraktijk en de consumptiemaatschappij. Met psychedelische weergaven, collages en films die hun dromen en nachtmerries uitbeelden deelde het collectief zijn geestverruimende dystopische visioenen zoals kolossale structuren die steden inkapselen, gouden piramides en vliegende zilveren objecten die het platteland binnendringen.

Aanvankelijk was Superstudio’s architectuur fundamenteel realistisch. Later evolueerde het in symbolen als ‘de dingen, het lichaam en de aarde’ en liet ze uiteindelijk alle materialiteit achter zich. Op een bepaald punt stelden ze zich de planeet voor zonder enige vorm van bouwwerken. Radicaler kon het eigenlijk niet. Hun Supersurface vormde een energienetwerk dat objecten en gebouwen zou vervangen door een raster, een essentieel thema in hun projecten, waartoe mensen toegang konden krijgen door simpelweg te connecteren via kabels en draden. Dat idee was radicaal, maar ook griezelig profetisch.

Het CIVA, Brussels centrum voor architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur, biedt met de expo Superstudio Migrazioni een nieuwe blik op het oeuvre van de groep. Een heel pak maquettes, fotocollages, designobjecten, installaties en films zijn er te zien. Het grootste deel is afkomstig uit de collectie van het Centre Pompidou. De tentoonstelling bekijkt het collectief door het prisma van de migraties. Dat begrip is ontleend uit het vocabularium van Superstudio en vormt de poëtische sleutel waarmee het de toegang verleent tot de verschillende projecten in de expo.

Inspirators

Nog niet zo lang geleden leek het oeuvre van Superstudio nagenoeg onleesbaar en ontoegankelijk vanwege zijn complexiteit. De architecten staan tegenwoordig in de schijnwerper dankzij een groeiend aantal studies. De expo lost het op door te werken met een duidende as waarop de inspiratiebronnen te zien zijn. Zo kan je bij elk segment teruggrijpen naar het vertrekpunt en wordt het geheel behapbaar. Dat gaat van Le Corbusier tot de semantiek van Umberto Eco tot 2001: A Space Odyssey. Ook een belangrijk vertrekpunt is de overstroming van de stad Firenze in 1966. De beelden die toen de wereld rondgingen vormden een epifanie voor het collectief.

Daarnaast wordt gefocust op de invloed die Superstudio zelf had op de hedendaagse architecten zoals Bernard Tschumi en Rem Koolhaas. In de expo zijn tal van linken met Koolhaas te vinden. Zoals Exodus uit 1972, een thesisproject van Koolhaas en een echo van de collages waar de Florentijnen zo in uitblinken. Die laatste zijn meteen ook een must see. Het collagewerk en de verrassende filmpjes die ermee gemaakt werden vormen een hoogtepunt doorheen de rondgang.

Superstudio Migrazioni loopt tot 16 mei.