Florentina Holzinger in Campo: Pussy Riot meets de Power Rangers

Holzinger komt vooraan staan, poedelnaakt, maar het is haar blik die uitdaagt. In haar handen, met keurig gelakte nagels, een lange spijker en een hamertje. Langzaam schuift ze de spijker in een neusgat, tikt met het hamertje de weerstand van het slijmvlies weg. Met tedere gebaren betast Holzinger haar gelaat, volgt de loop van de spijker tot waar die tegen haar schedel moet prikken – tenminste, zo stelt het rillende publiek het zich voor. "Real pain. Real blood. Real sweat." Holzinger glimlacht. "Real entertainment."

Voilà, we zijn vertrokken. Voor een freakshow, voor de kitscherige revue van spektakel zoals we die van de Oostenrijkse choreografe Florentina Holzinger gewend zijn – tenminste, als we kort door de bocht willen gaan. Dan volstaat het om enkele scènes te beschrijven: die met de voorbinddildo’s bijvoorbeeld, of die waarin een van de zes performers kakt op scène. Holzinger heeft een reputatie: al sinds haar eerste creatie, het ophefmakende Kein Applaus für Scheisse (2010) staat ze bekend als iemand die ‘provoceert’ – voor zover dat marketingwoord nog iets betekent.

Maar misschien moeten we eens kijken naar wat Holzinger eigenlijk probeert met het ballet Apollon Musagète van choreograaf George Balanchine (1928). Holzinger koos het omwille van de inhoud – het behoorlijk machistische gegeven waarin god Apollo zijn favoriete muze kiest – maar ook omdat het een eerste poging is van Balanchine om de romantische ballettraditie te vernieuwen tot een meer neoklassieke vorm. Beide motivaties zijn leesbaar in haar creatie.

Mechanische stier

Om te beginnen is daar die posse van zes vrouwen, als een kruising tussen Pussy Riot en de Power Rangers, die hun naakte lichamen in de strijd gooien voor zelfbeschikking. Je zou in hun naaktheid exploitatie kunnen vermoeden, maar nope: zij runnen zélf de show. Neem nu de performer die zichzelf met naalden doorprikt: niemand is meer meester van dat lichaam dan zijzelf. De mooiste feministische scène is de ontmanteling van de mechanische stier centraal op scène, die Apollo (of eerder de Zeus van Europa) vertegenwoordigt. De vrouwen hanteren slijpschijf en hamer om de gehate verkrachter van zijn (zet)stuk te brengen, en vervolgens krijgt er eentje a ticket to ride op het bewegende onderstel – haar genotsvol heen-en-weer-schommelde lichaam triomfeert, een schitterend beeld.

Tegelijkertijd schuilt er een vormelijke schok in het naast elkaar plaatsen van de illusieloze echtheid van de pijn (verwijzend naar de happening-traditie van de jaren 70) tegenover de droomwereld die de bekoorlijke ballerina’s op spitzen oproepen. Het punt is dat we van beide zo genieten: van het prettige gehuiver wanneer we écht bloed zien stromen, maar ook van de esthetische verfijning van elegant gelifte lichamen. Holzinger laat de vrouwen vervellen van muze en ballerina tot rocker, freak, strijdster, meesteres, burgertrut… en in minder geslaagde parodietjes ook tot Darth Vader, want ze heeft zich altijd al willen manifesteren als een culturele omnivoor die de grenzen tussen kunst en entertainment bevraagt.

Feit is dat ze op negentig minuten tijd een balletgeschiedenis, een feministische en cultuurkritische traditie in the mix gooit, en ons keer op keer dwingt om mee te draaien, onze blik op dat vrouwelijk lichaam te verleggen. Ja, wij hebben hiervoor betaald, maar het zijn zij die aan de touwtjes trekken. En dat maakt hen vrij, zo vrij als ik zelden vrouwen op scène zag staan.

Florentina Holzinger, Apollon Musagète. Gezien in Campo, Gent. 13 & 14/10 in de Beursschouwburg, Brussel. 29 & 30/11 in STUK, Leuven.