Expo rond fruitplukkers opent in Z33: kunstenaars worden even seizoensarbeiders

De Limburgse fruitboeren zaten met de handen in het haar tijdens de eerste coronazomer, toen seizoensarbeiders wegbleven. Een groep kunstenaars snelde hen te hulp. Het resultaat van hun handenarbeid resulteerde in de expo Our invisible hands.

Twintig procent van de inwoners in Borgloon bestaat in de zomer uit seizoensarbeiders, mensen die van alle uithoeken van Europa komen om fruit te plukken. Doorgaans blijven ze onbekend en onzichtbaar voor de vaste bewoners. “We weten dat ze elk jaar tot hier komen, we genieten dagelijks van hun geleverde prestaties, maar wie ze zijn, daar hebben we als doorsnee Belg compleet het raden naar”, zegt Annelies Thoelen, curator van het Hasseltse museum Z33.

Het was een vaststelling die Ciel Grommen in 2015 ook maakte, toen ze terugkeerde van een kunstopleiding in Genève. Via haar schoonfamilie kwam ze in contact met de seizoensarbeiders. Zij zaten vaak verborgen op het erf van de plaatselijke boer en hadden amper contact met de lokale bevolking. Samen met collega-architect Maximiliaan Royakkers zette ze een project op poten om contact te leggen met hen. Ze besloten te gaan plukken.

Zomerburen

Uit die ervaring groeide een ontmoetingshuis voor hun zomerburen, het ‘House for Seasonal Neighbours’. Hun project werd, na een aanvankelijke lichte aarzeling, goed onthaald. Op de parking van de plaatselijke Aldi, de enige plek waar de arbeiders zich soms durfden te vertonen, organiseerden de architecten feestjes met barbecue. Ook serveerden ze dagelijks koffie en taart. Het ultieme doel: de afstand verkleinen tussen de Lonenaars en de seizoensarbeiders.

Het project was eenmalig, maar toen de pandemie uitbrak, kregen Grommen en Royakkers het idee om het project open te trekken. Heel wat boeren hadden toen kopzorgen omdat hun arbeiders uit Polen of Roemenië niet in Limburg raakten. Het duo lanceerde een oproep naar lokale en internationale kunstenaars om in hun eigen streek de handen uit de mouwen te steken. Ze gebruikten hun ervaring als startpunt voor artistieke projecten rond samenwonen op het Europese platteland.

Radio Gaga

In Hasselt komen alle projecten nu samen. Seasonal Neighbours: Our invisible hands toont een overzicht van wat de kunstenaars de afgelopen zomers verwezenlijkt hebben. Niet alleen zie je ze met de arbeiders samenwerken op de velden, ook bekijk je de kwestie verder door hun ogen. Als toeschouwer leef je zo mee met fotograaf Jonathan De Maeyer en de plukkers om hem heen in zijn reeks Showing the room and telling someone. Met Seeds at the table voeren Yacinth Pos (NL) en Ioana Lupascu (RO) een gesprek over koken en recepten van thuis. Pos herwerkte dit tot een receptenboek met eetbare planten die wij als onkruid beschouwen.

Eén opvallend project komt van de hand van de jongste deelnemer van het collectief, Mona Thijs. De 22-jarige student woordkunst viel als een blok voor de vele talen die gesproken werden tijdens de pluk. Ze raakte gefascineerd door de moeizame communicatie, de taalverwarring en de poëzie die dat met zich meebracht. “Iedereen deed zo zijn best en dat vond ik best ontroerend. Ook waren er heel wat vooroordelen en frustraties bij de boer die met handen en voeten probeerde uit te leggen hoe een bepaalde appelsoort moest geplukt worden, tevergeefs soms. Ik wou een vorm vinden waarbinnen meertaligheid kon omarmd worden en kwam op het medium radio uit.”

Radio Gaga-gewijs liet de jonge kunstenaar hen spreken door de muziek waar ze veel waarde aan hechten en probeerde met behulp van tolken verschillende talen met elkaar te verbinden. Thijs stapte met haar idee naar de lokale zender Vrije Radio Wellen (VRW), die haar in maart enkele uren zendtijd zal verlenen.

“De diverse projecten zetten het leven van de seizoensarbeider in de kijker”, besluit curator Thoelen. “Wat we niet zien, is dat zij ook een half jaar afwezig zijn in hun veelal Poolse of Roemeense dorpen. Daar staan huizen die zich meten aan onze typisch Vlaamse fermettes. De arbeiders spiegelen zich aan onze levensstijl. Het is een markante heen- en weerbeweging en die fluctuatie zie je ook terug in de tentoonstelling.”

Our Invisible Hands loopt nog tot 17 april in Z33, Hasselt