‘Elke vijf minuten film kost vier maanden werk’: videokunstenaar David Claerbout exposeert in Tilburg en Antwerpen

De bezwerende nieuwe film ‘Aircraft (F.A.L.)’ vormt het hart van twee expo’s van de Belgische videokunstenaar David Claerbout. Je ziet er een vliegtuig dat nooit voor de camera stond. ‘We hebben een virtuele wereld toegevoegd aan de wereld die we gefilmd hebben.’

Bijna vijf jaar geleden, na zijn film The Pure Necessity - een ontmenselijking van de dieren uit Disneys The Jungle Book - stond David Claerbout (52) op een kruispunt. Hij vertelde aan De Morgen dat het ambitieuze project hem naar de rand van het bankroet had gedreven en dat hij de nood voelde om het rustiger aan te doen. En toen volgde nog corona, voor Claerbout als kunstenaar een zegen. “Van een zeer woelige zee ben ik naar rustige wateren gegleden. Ik kreeg meer tijd om na te denken.”

Twee nieuwe video’s van Claerbout zijn nu in Galerie Micheline Szwajcer te zien: Pigeon en Aircraft (F.A.L.). Dat laatste werk is tevens te bewonderen in De Pont in Tilburg. De expo toont de werken van Claerbout die De Pont in zijn bezit heeft. De expo geeft via vijf films een beeld van de evolutie die Claerbout als kunstenaar afgelegd heeft sinds de tweede helft van de jaren 90. Van Ruurlo, Borculoscheweg 1910 - een prentbriefkaart uit 1910 waarvan Claerbout de bladeren van een boom in de wind laat bewegen, terwijl de rest van het beeld roerloos blijft - tot Olympia, waarin met software de realtime desintegratie van het Olympiastadium in Berlijn wordt gesimuleerd over een periode van duizend jaar, tevens de lengte van de film. In De Pont worden deze video’s geflankeerd door een genereuze selectie tekeningen en storyboards.

Onbestaand vliegtuig

Het stremmen van de tijd door deze, soms tot in het extreme, uit te rekken is kenmerkend voor het videowerk van Claerbout. Daaruit blijkt ook een voorliefde voor zooms of een ellipsvormige camerabeweging. Dit laatste is te zien in Aircraft (F.A.L.), een zwart-witfilm van 25 minuten, waarin de camera in een loods traagzaam rond een vliegtuig zweeft waarop het licht sterk reflecteert. Twee geüniformeerde mannen - onderhoudstechnici, bewakers, piloten? - bewegen zich door de ruimte.

De eerste sprankel voor Aircraft (F.A.L.), waarbij de afkorting staat voor final assembly line, was een intrigerende oude foto van een vliegtuig in een met hout afgebiesde loods van halverwege vorige eeuw. Dat was in 2014. “Ik laat mijn ideeën lang rijpen. Het is alsof ik een fles wijn uit de kelder neem en ze nog een tijd terugleg omdat er te weinig stof op ligt.” Aircraft (F.A.L.), is het resultaat van artistieke spitstechnologie. Bij het filmen waren wel de twee acteurs aanwezig, de vloerbekleding en enkele decorstukken, maar een vliegtuig heeft nooit voor de lens van de camera gestaan. Dat is digitaal ontworpen. “We hebben een virtuele wereld toegevoegd aan de wereld die we gefilmd hebben.”

Dat was een titanenwerk voor Claerbout en zijn team. “Elke vijf minuten film kost vier maanden werk.” Het vliegtuig heeft een wit bovenvlak - wat erop wijst dat het een burger- en geen militair vliegtuig is - en een grijze onderzijde. “Ik wilde een duif oproepen, met een lichtere en donkere kant. Al heb ik dat pas achteraf beseft, want zo’n beslissing neem ik volledig intuïtief.”

Aircraft (F.A.L.) wordt in Antwerpen gecombineerd met Pigeon. Zo complex als het productieproces van eerstgenoemde video was, zo zorgeloos was dat van de tweede. “Twee zomers geleden in Mantua kom ik op een pleintje met één toren. Er hangt één balkon aan met één deur. Ik hoor al die mensen op het plein kakelen, terwijl op de rand van het balkon onbewogen een eenzame duif zit. In een reflex heb ik mijn camera genomen en ben beginnen filmen.” In Pigeon wordt in- en uitgezoomd op de duif. De instinctieve aanpak is diametraal tegenovergesteld aan de zorgvuldige planning van Aircraft (F.A.L.). Toch zijn voor Claerbout de films evenwaardig. Hij maakt wel vaker zulke snelle, eenvoudige werken, maar toont ze zelden. Waarom nu dan wel? Met een lach: “Omwille van de vogelcomponent misschien.” Hij denkt nog even na. “Soms doe ik dingen zonder reden.”

Expo in De Pont, Tilburg tot 28 november. Expo bij Galerie Micheline Szwajcer, Antwerpen, tot 23 december.