Eenzaamheid op tape: Zuidpool levert theatermonoloog via de walkman aan huis

Met de apocalyptische audiovoorstelling ‘Kates Tapes Away’ brengt het Antwerpse gezelschap Zuidpool voor het eerst theater op cassette. In de walkmanmonoloog filosofeert de laatste vrouw op aarde over eenzaamheid en de waarde van de kunsten. ‘De mens heeft zijn naaste nodig om betekenis aan de werkelijkheid te verlenen.’

“In het begin liet ik briefjes achter op straat”, klinkt het op de eerste van drie cassettes waaruit Kates Tapes Away bestaat. In de audioproductie, een bewerking van David Marksons experimentele roman Wittgensteins minnares, vertelt beeldend kunstenaar Kate (Sofie Decleir) dat ze de laatste mens op de planeet is. Zeven jaar lang zwierf ze rond over de continenten, zocht ze naar anderen en bivakkeerde ze in de grootste musea, nu is ze al drie jaar gesetteld en houdt ze zich schuil in een strandhuis aan de Amerikaanse kust.

Haar gedachten vertrouwt ze toe aan een oude bandopnemer, het toestel zet haar aan om haar gedachten te blijven ordenen. Want de cassettes kunnen zo maar eens de laatste manifestatie van de menselijke psyche zijn als ook zij straks verdwenen is.

Walkman aan huis geleverd

Het zijn net die cassettebandjes die iedereen die een kaartje voor Kates Tapes Away koopt samen met een walkman aan huis geleverd krijgt. Al scheelde het niet veel of de productie was er nooit gekomen. In een coronavrije wereld speelde Zuidpool dit voorjaar een grote podiumvoorstelling. Toen die geschrapt werd, twijfelde de artistieke leiding van het theaterhuis of het wel opportuun was om meteen een andere productie te brengen. “Tijdens een lockdown het signaal geven dat cultuur leeft, kan zowel moedig als potsierlijk overkomen”, zegt Jorgen Cassier, die samen met Koen van Kaam het concept van Kates Tapes Away uitdacht. “Tegelijkertijd is de schaal van dit werk klein en trok Marksons roman ons zo aan dat we besloten om er alsnog onze tanden in te zetten.”

Het resultaat is een intrigerende audiovoorstelling van vijf uur die de vraag opwerpt welke betekenis de werkelijkheid nog heeft voor het individu als er niemand meer is om hem mee te beleven. Er zijn al jaren geen mensen meer waaraan Kate haar waarneming van de realiteit kan aftoetsen en dat heeft gevolgen. Ze probeert enkel feitelijke uitspraken over de wereld om zich heen te doen, maar zelfs die kennis blijkt wankel te zijn. Zo wordt ze een onbetrouwbare verteller die slechts af en toe in haar kaarten laat kijken. Tijdens die zeldzame momenten heeft ze het dan over een kind dat stierf, een huis dat afbrandde en een tijd waarin ze ‘geschift' was. Tot ze zich weer in nevelen hult en aan een nieuwe mijmering over haar reizen of de kunsten begint.

Totale vereenzaming

“Alles verliest zin zonder de ander. De mens heeft zijn naaste nodig om betekenis aan de werkelijkheid te verlenen”, zegt Cassier. Net in het tragische aspect van de totale vereenzaming van Kate ligt daarom de aantrekkingskracht van de voorstelling die ervoor zorgt dat zelfs haar breed uitgesponnen beschouwingen over de oud-Griekse cultuur niet vervelen.

Volgens Cassier gebruikt Kate ze om het indirect over een onbenoembaar trauma te hebben. “Waarover men niet spreken kan, moet men zwijgen”, schrijft de Oostenrijks-Britse filosoof Ludwig Wittgenstein, maar daar houdt het personage geen rekening mee. Ondanks haar twijfels over het bestaan van een werkelijkheid buiten haar eigen hoofd doet ze voortdurend haar best om structuur in de wereld aan te brengen. Ze formuleert en herformuleert telkens opnieuw. Haar heldere en bezwerende taal vormt haar belangrijkste wapen in de voortdurende strijd tegen leegte en eenzaamheid.

Meer dan een gimmic

De strijdlustige drang tot communicatie maakt Kate tot een even complex als interessant personage. Want waarom houdt iemand die daadwerkelijk gelooft dat ze de laatste mens op aarde is zich überhaupt nog bezig met het inspreken van cassettebandjes? Cassier meent dat het gedrag van de kunstenares voortvloeit uit de menselijke drang om een zinvol leven te leiden: “Zodra iemand beslist om niet op te geven, moet er zingeving zijn. De mens kan niet anders dan proberen om iets achter te laten. In Kates hoofd speelt na al die jaren nog steeds de gedachte dat er wel degelijk iemand is. Iemand die haar kan vinden of haar woorden op een dag zal horen.”

De keuze om de voorstelling via cassettes tot bij het publiek te brengen, is meer dan een gimmick. “In de eerste ontwikkelingsfase van de productie speelden we met de gedachte om een podcast te maken, maar dat idee hebben we snel begraven. Het fysieke medium van de walkman zorgt net voor een link met het theater”, aldus Cassier.

Het zachte geruis tijdens de monoloog charmeert en de fysieke handelingen om de walkman te bedienen, zorgen ervoor dat de luisteraar een betrokken rol opneemt die niet vrijblijvend is. Daarnaast zorgen de tapes voor een gevoel van exclusiviteit: het theatergezelschap levert de opnames in het Antwerpse aan huis en haalt ze 48 uur later weer op. In Kates Tapes Away echoot daarom het eenmalige gevoel van een voorstelling in een zaal. Ook zonder de live interactie tussen acteurs en toeschouwers een ontstaat een gevoel van theatraliteit. Zo verlegt Zuidpool met een technologisch afgeschreven medium de grenzen van wat theater in een tijdperk van fysieke afstand kan zijn. Een productie waarin eenzaamheid en intimiteit elkaar ontmoeten en versterken.

Kates Tapes Away trekt nog tot 4 juni door Vlaanderen. Tickets en info op www.zuidpool.be