‘Een man zal nooit kunnen begrijpen hoe wij naar onszelf kijken’: De Singel zet ‘female gaze’ in hiphop in de kijker

Met het vierdaagse kunstenfestival Blueprint viert De Singel 50 jaar hiphop. Dans, performance, concerten en expo’s dringen tot diep in de rapcultuur door. Vanavond neemt een discussiepanel er de female gaze in de hiphop onder de loep.

“De vrouwelijke blik in de hiphop is belangrijker dan ooit”, zegt Shamisa Debroey, de programmator van het Blueprint-festival in De Singel. Kijk naar Cardi B. of Megan Thee Stallion. Ze claimen hun eigen lichaam op onnavolgbare wijze. Dankzij de sociale media krijgen dergelijke artiesten vandaag meer ruimte om te tonen wie zij zijn. De female gaze creëert bovendien een groter speelveld voor verschillende soorten makers in de hiphopwereld: kijk naar de queer hiphop. Dat brengt andere accenten met zich mee. Er is bijvoorbeeld meer plaats voor zachtheid en breekbaarheid.”

Voor een muziekgenre waarvan de canon de voorbije 50 jaar voornamelijk door mannen werd geschreven, betekent de huidige vervrouwelijking en de alsmaar prominentere vrouwelijke blik die ermee gepaard gaat niets minder dan een culturele kentering. Een jonge generatie rapfans durft eindelijk het seksisme, het machismo en de homofobie in de rap in vraag te stellen. Ze sturen het muziekgenre resoluut een frisse, openminded richting uit.

Al in de jaren 90 probeerden vrouwen de hiphop een geweten te schoppen. Uitgesproken, excentrieke rapsterren zoals Salt-N-Pepa, Queen Latifah, Lil’Kim en Missy Elliott klommen toen op de barricades in een poging een mentaliteitswijziging aan te zwengelen.

“De nineties zijn terug, hé, dat is geen toeval”, lacht Debroey. “Lil’Kim is één van dé inspirerende iconen van toen. Maar zij waren vrouwen in een mannenwereld, onder een mannelijke blik. Daar ligt het verschil. Daarom stellen we het werk van hiphopfotografen zoals OUNI en Kelly Fober tentoon. Zij kwamen in ruimtes met mannen terecht en ze durfden er foto’s nemen. Met andere woorden: ze namen hun plaats in.”

Slutshaming

De manier waarop de voorbije jaren de vastgeroeste schoonheidsidealen door de generaties Y en Z op losse schroeven werden gezet, infiltreerde al snel de wereld van de popmuziek en bijgevolg ook de hiphop. Het zijn niet verwonderlijk vooral vrouwen die er het narratief herschrijven. “Ze hebben deuren geopend”, zo meent de Belgische rapster Miss Angel. “Kijk naar Rihanna en haar cosmeticamerk Fenty. Ze heeft tot ver buiten de schoonheidsindustrie getoond hoe zij als een zwarte vrouw naar de wereld kijkt.”

“Vrouwen mogen zelf beslissen hoe ze eruitzien”, vult Debroey aan. “Curvy, bedekt, naakt... Het is je eigen keuze. Dit wordt niet opgelegd door een mannelijke blik. Niet verwonderlijk omringen vrouwelijke rappers zich dan ook alsmaar vaker met een strikt vrouwelijke entourage.”

“Mijn team wordt gedomineerd door zwarte en biraciale vrouwen”, zegt Miss Angel. “Mensen die mij kennen, weten dat ik diep vanbinnen een activiste ben. Ik zal altijd rechtuit zeggen wat ik vind en tonen waar ik voor sta.”

Wat dan met de dubbele standaard omtrent hyperseksualiteit in de popmuziek? Mannelijke rappers mogen in hun teksten, op het podium en in videoclips seksueel expliciet uit de hoek komen zonder dat er een haan naar kraait. Vrouwen die hetzelfde doen, worden geslutshamed en met alle zonden Israëls overladen. Heeft de female gaze daar vat op? “Tja, hiphop is nog steeds een muziekbusiness”, zegt Debroey. “En waar er business is, zijn er stereotypen. Daarom vind ik het belangrijk dat je met een kunstenfestival kunt zeggen: néé, de blik is aan het veranderen. Ook op het vlak van hoe je muziek verkoopt en vermarkt. Huizen zoals De Singel kunnen een lans breken voor nieuwe concepten en experimentele formats.”

“Vrouwen nemen hun seksualiteit eindelijk in eigen handen”, aldus Miss Angel. “Zoals dat hoort. Als wij wat huid willen tonen, hoeft dat echt niet te resulteren in denigrerende artikels vol haat of in cancelling.”

Toxisch

Het onbetwistbare potentieel van de female gaze schuilt in het feit dat die blik zich niet tot vrouwen hoeft te beperken. Het is geen gendergebonden waardenkader maar simpelweg een perspectief. Openminded rappers zoals Stormzy, Childish Gambino, Kendrick Lamar of Tyler, The Creator bedienden zich er al van of lieten op zijn minst hun vermeende misogynie varen in het licht van zo’n feminiene kijk.

“Voor mannen heeft de female gaze geleid tot een grotere openheid om het over hun mentale gezondheid te hebben”, zegt Debroey. “Of kijk naar Jay Z die met veel spijt toegaf zijn vrouw te hebben bedrogen. Zoiets zou je hem in jaren 90 nooit hebben horen zeggen. Kendrick Lamars laatste album was dan weer een ode aan zijn familie. Hij rapt er over de fouten die hij in het leven heeft gemaakt. Anderzijds mag je de minderheidsblik van een vrouw niet over het hoofd zien. Als een man en een vrouw krek hetzelfde hiphopliedje zouden maken, zou dat nummer toch nog altijd erg verschillend worden gepercipieerd”

“De artiesten die je opnoemde, zijn het perfecte bewijs dat mannelijke rappers zich kunnen aanpassen aan de female gaze”, vindt Miss Angel. “Zich distantiëren van machismo en toxische mannelijkheid is een statement an sich. Je kunt je als man wel degelijk een vrouwelijkere visie op het leven aanmeten, maar je zult altijd een vrouw nodig hebben om je wegwijs te maken. Een man zal uit zichzelf nooit kunnen begrijpen hoe wij naar onszelf kijken.”

Blueprint loopt t.e.m. 2 april. De expo A Hiphop Exhibition is te zien tot 16 april. Info op desingel.be