Dolores Bouckaert maakt met 'Gallop' een eindbalans op van een ziek en bedrieglijk lichaam

Halfweg de jaren 90 kon je in Gent niet meer om Dolores Bouckaert heen. Met haar rood gestifte lippen, knalrood of ravenzwart geverfd haar, dramatische kleren en dito poses trok ze als vanzelf de aandacht. Dolores – Spaans voor pijnen – werd Dolly, als in de film met Barbra Streisand als lustige weduwe.

Net als bij Streisand was alles aan haar larger than life, overdreven, wild. Niet alleen haar verschijning was imposant. Algauw ging ze kunst maken, in alle vormen en formaten. Of het nu om theater, beeldende kunst of muziek ging, ze had een goede neus voor de juiste partners, ze had flair en veel gevoel voor humor.

Haar eerste theaterstuk Sterven in stijl (2007), een samenwerking met Hans Bryssinck, was zelfs dolkomisch. Ze sterft keer op keer op de meest dramatische, pathetische manier. Elke sterfscène is afgekeken van een beroemde filmscène, maar telkens loopt dat ‘grote sterven’ met een sisser af. The Kindness of Geometry (2012), weer met Hans Bryssinck en ook Aarich Jespers, is even ‘dodelijk grappig’. Dolores sterft er na het drinken van slechte wijn, maar een dokter-priester brengt haar via trance zeven keer terug tot leven.

Het is humor met een gitzwart randje. Het gaat tenslotte over de dood en over lichamen die falen. Subversief is het ook: The Kindness of Geometry steekt subtiel de draak met de troost die godsdiensten bieden bij dood en verlies. Cast Shadow (2009) spant hier de kroon: in dit stuk verkennen Bouckaert en Bernard Van Eeghem poedelnaakt, maar uitgelaten, de grens tussen mannelijk en vrouwelijk.

Tussen coma en roes

Dat dood en falen altijd op de loer liggen in dit werk is geen toeval. Het is een publiek geheim dat Dolores lijdt aan een erfelijke vorm van diabetes die haar lijf langzaam ondermijnt. De ziekte is ondertussen zo ver gevorderd dat ze nierdialyse nodig heeft en op de lijst staat voor een transplantatie van nieren en alvleesklier.

Het nieuws dat ze ongeneeslijke diabetes had, overviel Dolores op haar tiende. "Ik deed toen veel aan paardensport, op hoog niveau. Mijn vader was daar heel trots op. Plots was dat afgelopen. Mijn hengst voelde al snel instinctief aan dat ik niet meer dezelfde kracht had. Ik was als enig kind altijd samen met dat paard. Het was mijn beste vriend. De relatie met een paard is magisch: zelfs als kind kun je een paard met de kleinste beweging sturen. Het is alsof twee lichamen één worden.

"Toen stopte dat. In mijn puberteit kapte ik met alles: met paardrijden, met schoolgaan. Het had toch allemaal geen zin. Relaties waren altijd van korte duur. Ik nam het niet zo nauw meer met mijn dieet en mijn insuline-injecties. Door insulinetekort kreeg ik vaak een gevaarlijk hoge suikerspiegel. Ik riskeerde voortdurend een coma, maar beleefde zo wel een roes. Ik had het gevoel dat ik niets of niemand nodig had, dat ik helemaal bij mezelf kon blijven. Ik negeerde de situatie gewoon. Daardoor heb ik veel schade aangericht aan mijn lichaam. Suikerziekte is een heel trage doder."

Ommekeer

Op haar 23ste nam haar leven voor de tweede keer een dramatische wending. Doordat ze zich zo slecht verzorgd had, verloor ze plots haar zicht. In diezelfde periode stierf haar vader aan kanker. Maar ze ontmoette ook haar vriend, cineast Benny Vandendriessche. "Toen ik plots mijn zicht verloor, ervoer ik plots aan den lijve dat ik echt sterfelijk was. Van de ene dag op de andere werd ik een heel gedisciplineerde diabetespatiënt. Die discipline vind ik heel fijn, maar ik weet niet of ik wel echt lief kan zijn voor mezelf."

"Ik heb ooit ergens een splitsing gemaakt tussen mijn ‘goede’ en mijn ‘slechte’ lichaam. Door een soort goocheltruc kon ik op het juiste moment het goede lichaam bovenhalen. Dat is het lichaam dat mensen te zien krijgen. Het andere verstop ik. Dan kom ik soms dagen niet buiten. Dat is heel ambigu. Het kost ook moeite: ik ben voor een ontmoeting soms een uur en meer op voorhand bezig met het oproepen van het juiste lichaam."

Maar dat ‘juiste’ lichaam kan ook verstek laten gaan. Toen ze uit de kleren ging voor de voorstelling Cast Shadow, kon het niemand ontgaan dat Dolly’s onderbenen omzwachteld waren met verband, vanwege de bloedingen.
"Die aders en zenuwen zijn door die ziekte niets meer waard. Vreemd genoeg heb ik tegelijk een gigantische angst om dat lichaam te tonen als een groot verlangen om dat te doen. Ik ken fysieke schaamte over dat broze vel. In mijn onderbenen heb ik geen gevoel meer. Ik waag het daardoor niet om op hakken te lopen. Te gevaarlijk. Dat lichaam zadelt mij zo met een voortdurende onzekerheid op. Het is niet te vertrouwen. Toch wil ik het wel tonen. In mijn werk, in de realiteit. Maar wat is tonen dan? Wat toon ik dan?

‘Bernard Van Eeghem is een van de weinigen met wie ik eerlijk ben over dat lichaam. Soms deden we bij de repetities van Cast Shadow samen een slaapje omdat we moe waren. Zo kwamen we heel dicht bij elkaar. Bijna alsof we één lichaam werden. Ik zoek die intimiteit op. Ik ben zeer graag bij mannen. Ik wil altijd direct op een man gaan liggen en bij Bernard kan ik dat. Dat kwam ook in de voorstelling. Hij ging ook mee naar het ziekenhuis, terwijl ik dat voor anderen verzweeg uit schaamte over mijn zwakheid. Het vreemde is: Bernard is kerngezond, maar leeft continu met de angst om te sterven. Terwijl ik echt dicht bij de dood sta, maar dat negeer."

Bizarre poses

In Gallop, het stuk waar ze al meer dan een jaar aan werkt, maakt Dolly een stand van zaken van haar lichaam op. Het leverde een overdonderende massa materiaal op. In de voorstelling zie je maar een klein deel van de tientallen lakens en kledingstukken die ze beschilderde met voorstellingen van haar lichaam of van de vele kostuums die ze met Sofie Durnez bedacht. Je zult ook niet alle interviews horen die ze afnam van vrienden, dokters, familie... En dan zijn er bijdragen van andere kunstenaars. Een ‘sprookje’ over haar leven van Bernard Van Eeghem. Foto’s van Kris Dewitte, die haar een jaar op de voet volgde. Een reeks platen van Rodrigo Fuentealba: impressies van de vele ‘Dolly’s’ die hij leerde kennen.

Deceptive Bodies (2014) , gemaakt in samenwerking met Charlotte Vanden Eynde, was al een soort voorstudie voor Gallop. Met opzichtige kostuums, vreemde snuiten en bizarre poses gaven de twee performers uitdrukking aan ‘rare gevoelens’, kanten van hun persoonlijkheid waar ze geen woorden voor vonden. "Het stuk ging over lichamen die bedriegen, iets anders doen of zeggen dan wat hun ‘bezitters’ zouden willen. Daar wil ik nu naar kijken. Naar al die verschillende vormen, bewegingen, fases van dat lichaam. Zonder tegenspeler."

"Dirk Pauwels, oud-directeur van kunstencentrum CAMPO, overtuigde me om hiermee door te gaan. Om een zelfportret van mijn lichaam te maken. Het is een bron van grote frustratie. Het heeft me in zekere zin alles gegeven, maar ook alles afgenomen. Alle beslissingen in mijn leven staan in het teken van dat lichaam. Het kostte me 15 jaar om daar concreet over te worden. Het is het enige waar ik het nu over wil hebben. Mijn lichaam is extreem behoeftig. Het vroeg al heel veel aandacht nog voor ik ziek werd. Als kind al wilde dat lichaam voortdurend springen, dansen , bewegen, zich tonen. Ik wist er geen weg mee. Misschien dat het daarom ziek werd: om meer aandacht te krijgen.

"Dat lichaam schreeuwt nog altijd: toon mij! Het kan allerlei gedaantes aannemen: non, lief, kind, zieke, minnares... Het is van alles tegelijk en door elkaar. ‘Wat toon ik u als ik voor u sta’ was een van de dingen die ik vroeg aan mensen met wie ik sprak. De ene ziet dan afleidingsmanoeuvres en oogverblinding, de andere ziet enorme kwetsbaarheid, een derde ziet in mij een allumeuse."

Toch staat Dolores niet echt alleen op het podium. Kurt Vandendriessche steekt geregeld een handje toe. En dan zijn er de paarden. Paarden waren in haar echte leven altijd al een toeverlaat, en zijn ook hier onrechtstreeks aanwezig. Dolores maakte in de veeartsenijschool films van paarden. Onder andere van een paard op een loopband, maar ook van proefoperaties op paarden. Op het podium bouwde ze een paard na met stokken, wielen en een oude stoel. "Ik sta op het podium tegenover die paarden. Dat paard op het podium is kwaad. Het wil al lang eens op restaurant, het wil cola drinken en frieten eten, maar het mag alleen tofu eten. Dat paard wil eindelijk eens uit het gareel."

"Ik sta niet alleen tegenover dat paard. Er is ook een enorme intimiteit. Die zoek ik ook, ook in de relatie met de kijker. Ik zeg: ‘Kijk naar mij, dat is alles wat ik ben.' Ik kan met mijn lichaam niet zoveel doen, ik ben als dat paard op de loopband: hoeveel inspanningen het ook doet, het komt niet vooruit. Maar mijn hersens trekken me wel voort waar de rest stilvalt. Het gaat niet over iemand die ziek is. Wel over wat we zijn door het lichaam dat we hebben. Mijn lichaam is maar een vorm. Wat als ik een nieuw lichaam heb? Ga ik niet van alles kwijt zijn als ik dan eindelijk ‘gezond’ ben? Wat is dat trouwens, gezond zijn. Dat is toch maar een rare term. Voor mij zijn mensen een soort vormen."

Afscheid

"Dit is het laatste werk dat ik maak als de Dolly die ik nu ben... Daarna komt er een moment waarop ik een nier- en pancreastransplantatie onderga. Ik zal een ander lichaam hebben. Deze voorstelling is een soort afscheid van wie ik nu ben. Weet je wat raar is? Bij een transplantatie plaatsen ze de nieuwe organen op een andere plaats. Je nier en je pancreas komen vooraan op je buik te liggen. Mensen hebben het dikwijls moeilijk met dat nieuwe lichaam. Ik zag dat bij een vriendin. Ze heeft nu een nieuw leven, maar het duurde lang voor ze dat kon accepteren. Ze klampte zich vast aan het strenge regime van een dialysepatiënt. Maar ondertussen werkt ze weer en gaat ze weer uit. Maar ze blijft wel heel begaan met het leven.

"Finaal gaat deze voorstelling niet over de ziekte waar ik aan lijd, maar over de kracht die ontstaat door alle beperkingen die dat zieke lichaam oplegt. Ik moet dat nu wel doen, want misschien kan ik het binnenkort niet meer, al die verschijningen van mijn lichaam oproepen. Misschien is die energie er dan niet meer."

Gallop (Biography of a Body) gaat op 8/3 in première in Kaap/­De Werf, Brugge. Daarna ook te zien in Brussel (Kaaitheater) en Gent (CAMPO).
hiros.be