Dertig jaar FACTS, het walhalla van de comic- en fantasyfans: ‘Het is geen belediging meer om geek te zijn’

Wat ooit een veredelde ruilbeurs voor een handvol geeks was, viert dit weekend zijn dertigste verjaardag met ruim 40.000 fantasy-, scifi- en comicfans. Welkom op FACTS, het evenement dat samen met alle geeks mainstream werd.

“I’ve got the Dungeon Master’s Guide / I’ve got a twelve sided die / I’ve got Kitty Pryde, and Nightcrawler too”. Een kleine dertig jaar geleden zongen de zelfverklaarde sociale outcasts van Weezer in ‘In the Garage’ over hoe het is om een geek te zijn: veroordeeld tot je eigen, private wereld, waar je je liefde voor games als Dungeons & Dragons en de superhelden van Avengers bot kon vieren.

Hoe anders ziet de wereld er vandaag uit: Dungeons & Dragons: Honor among Thieves komt als een blockbuster dezelfde bioscoopzalen binnengestormd waar de Avengers-films records braken. En FACTS, het fandom-evenement dat in hetzelfde tijdsgewricht als ‘In the Garage’ het levenslicht zag, blaast dit weekend dertig kaarsjes uit. In Flanders Expo, in het gezelschap van zo’n 40.000 bezoekers.

Het acroniem FACTS staat voor Fantasy, Animation, Comics, Toys, Sciencefiction, maar toen FACTS begon voor veertig bezoekers in café Het Tonneke, waren die dingen nog rariteiten. “Toen had je bijna enkel Star Wars, en dat was op dat moment al een oude film”, herinnert Steven Degryse, beter bekend als cartoonist Lectrr, zich over de eerste FACTS-edities waar hij naartoe ging – inmiddels is hij al 22 jaar op rij van de partij.

“Verder was er bijna niets. Alleen Star Trek misschien. De grote culturele revolutie van fantasy en scifi was nog niet gebeurd. En naar FACTS kwamen vooral jongens en mannen die dingen kochten die je nog niet op het internet kon vinden. Het was eigenlijk een ruilbeurs, niet meer dan een hoop tafels, waar het niet altijd even fris rook.”

Toen FACTS in 2015 door het internationale concern Heroes werd overgenomen, was het al een massa-evenement geworden. “Ik was zelf niet de grootste comic con-bezoeker”, geeft organisator Anthony Audenaerd van Heroes toe. “Maar ik had FACTS één keer eerder bezocht, met vrienden, en dat was een wereld die voor mij openging. Voordien begreep ik niet goed waarom mensen zo zot waren van die cultuur. Maar op zo’n conventie heerst peace, love and understanding. Je kunt er wegdromen zonder bekeken of bespot te worden.”

Bekeken worden is, op een andere manier, nochtans een onmisbaar ingrediënt geworden in de geschiedenis van FACTS: nergens anders in België vind je zo veel cosplayers die zich uitdossen als hun favoriete superheld, fantasy- of gamepersonage. “Cosplay is in de loop der jaren veel belangrijker geworden”, ziet Degryse. “Aanvankelijk kwamen mensen naar FACTS om er een obscure VHS-tape of een zeldzaam Star Wars-poppetje te vinden – verzamelen was toen meer een ding, maar nu gebeurt dat op het internet. Maar op FACTS zijn veel mensen nu zélf even een filmster. Die cosplay, daar wordt járen aan gewerkt. Het is echt een evenement geworden.”

Sociale evenementen

FACTS is niet op zichzelf gegroeid. Geek culture en fandom culture hebben zich gedurende de 21ste eeuw van de rand naar het centrum van de popcultuur geplaatst, ziet ook Alexander Vandewalle, die aan de universiteiten van Antwerpen en Gent onderzoek doet naar games en zijn masterproef over superheldenfilms schreef. “Kijk naar de tien meest succesvolle films aller tijden: vier ervan zijn Marvel-films, een vijfde is Star Wars. Als kind werd je als Star Wars-fan nog raar bekeken, nu is iedereen ermee bezig.”

Tegelijk is het proces nog niet helemaal voltrokken. “Er is toch nog een beetje een sociaal stigma”, zegt Vandewalle. “Het beeld van de gamer die op zijn eentje chips eet in de kelder bestaat nog, ook al klopt dat niet meer. Maar games worden wel steeds meer gevaloriseerd en niet langer gezien als hersenloos entertainment. Tijdens de covidpandemie was het voor veel mensen zelfs een manier om met vrienden in contact te blijven.”

Geek culture heeft dan ook een sociale component gekregen. Het internet heeft “community’s van gelijkgestemde fans” bij elkaar gebracht, ziet Vandewalle. En de grote filmstudio’s hebben fantasy, sciencefiction en super heroes naar een massapubliek gebracht. “Dankzij The Lord of the Rings en Harry Potter is er veel veranderd”, zegt Degryse. “En door Harry Potter durfden ook vrouwen naar FACTS te komen.”

Het laatste decennium heeft vooral Disney, dat de rechten op Marvel en Star Wars beschikt, een miljoenenbusiness gemaakt van wat ooit een randverschijnsel was. “Marvel en Star Wars zijn de grootste katalysator”, stelt Vandewalle.

“Disney doet er alles aan om dat aantrekkelijk te maken voor een breed publiek. Een reeks als The Mandalorian is eigenlijk relatief niche, maar zit vol met actie, humor en Baby Yoda om ook kijkers te trekken die geen hardcore Star Wars-fans zijn. De premières van die Marvel-films zijn ook sociale evenementen geworden, dan zit de zaal volledig vol. Mensen beleven die films met vrienden.”

Degryse: “Disney is een bedrijf met veel geld voor marketing. Het bepaalt in zekere zin wat wij consumeren. Superhelden zijn bijna als Mickey Mouse geworden, maar ze bestaan al honderd jaar: de culturele basis was er al.”

En daar plukt FACTS de vruchten van, al erkent Audenaerd dat het een uitdaging is om iedereen tevreden te houden. “Je wilt de bezoekers houden voor wie FACTS sinds dag één een safe haven was, en tegelijk wil je het publiek uitbreiden – we zien nu ook families met kinderen.”

Maar voor mensen als J.J. Abrams, de filmmaker achter de geek-ode Super 8 en de nieuwe Star Wars-trilogie, is het net een goede zaak dat de geeks uit de garage zijn gekomen. “Toen ik klein was, was het een grote belediging om een geek te zijn”, vertelde hij in 2011 aan The Guardian. “Nu is het een punt van trots.”