Debutant Julia Armfield: ‘Het voelde heel natuurlijk om te schrijven vanuit het perspectief van iemand die vastzit in een onderzeeër’

In haar debuutroman Onze vrouwen diep in de zee komen Julia Armfields interesse in maritieme biologie, queer liefde en horror samen. ‘Water is een mooi symbool voor wat zich enerzijds onder water afspeelt en anderzijds aan de oppervlakte.’

Onze vrouwen diep in de zee, de debuutroman van de Britse schrijfster Julia Armfield (1990), vertelt beurtelings het verhaal van Miri en haar vrouw Leah. Leah is een half jaar weggebleven op haar diepzeemissie, die drie weken zou duren. Ze keert terug als een schim van zichzelf en lijkt nauwelijks nog in staat tot contact. Ook heeft ze vreemde gewoontes ontwikkeld: ze drinkt alleen nog maar zout water en wil de hele dag in bad liggen. Haar huid heeft een vreemde oesterachtige glans gekregen. Wat is er met Leah gebeurd? Waarom geeft haar werkgever geen gehoor? Miri heeft geen idee meer wie Leah is en wat hun relatie nog is.

Maritieme biologie, water en onderwaterleven spelen een belangrijke rol, net als in uw verhalenbundel Salt Slow (2019). Waar komt uw fascinatie voor deze thematiek vandaan?

“Schrijvers hebben de neiging steeds bij dezelfde interesses terug te keren. Ik ben altijd gefascineerd geweest door onbereikbare plekken en de diepe oceaan. Ik raakte nog meer geïnteresseerd in het onderwerp toen ik ontdekte dat de oceaan, water en zwemmen veel terugkerende onderwerpen zijn in queer storytelling. In de queer scene lezen we vaak dezelfde boeken, kijken we dezelfde films; misschien heeft dat onbewust mijn interesse aangewakkerd.

“Water is een mooi symbool voor wat zich enerzijds onder water afspeelt en anderzijds aan de oppervlakte. In de film Ammonite (2020), met Kate Winslet in de hoofdrol, zit een heel mooie scène, waarin je haar het water in ziet gaan; ze weet dat ze als een ander uit het water zal komen. Dat gaat ook over de diepte ingaan en niet noodzakelijk alles weten over jezelf. Ik ben geïnteresseerd in de tegenstellingen die mensen met zich meedragen, water is een nuttig symbool.”

Hoe kwam u op het idee om een verhaal te schrijven over een liefdesgeschiedenis rondom een onderzeeër?

“Om eerlijk te zijn had mijn uitgever het spookhuisverhaal dat ik had geschreven afgewezen. Maar misschien moet iedereen eerst een roman schrijven die niet werkt, voordat hij een roman schrijft die wel werkt. Het kwam erop neer dat het verhaal te gesloten was. Ik had een kort verhaal in mijn hoofd over een vrouw die terugkeert van een onderzeemissie en helemaal is veranderd. Dat idee heb ik verder uitgewerkt en er twee vertelperspectieven aan gegeven. De twee stemmen verschaften me beweging en ritme. Dat ontbrak in mijn andere verhaal. Het was me niet gelukt om een roman te schrijven die zich helemaal afspeelt in een onderzeeër.

“Een onderzeeër heeft wel wat weg van een spookhuis. Overal klinken rare geluiden en je kunt geen kant op. Ik schreef dit boek tussen maart en december 2020 toen ik met mijn vriendin thuis opgesloten zat (in lockdown, red.). Het voelde heel natuurlijk om te schrijven vanuit het perspectief van iemand die vastzit in een onderzeeër. Ik ben gek op ruimtefilms en films over onderzeeërs, zoals Underwater. Een onderzeeër is in wezen hetzelfde als een ruimteschip: je zit opgesloten en als je eruit stapt, word je door de druk gedood.”

U had uw spookhuisverhaal ook kunnen ­aanpassen en een nieuw perspectief kunnen introduceren?

“Klopt, maar ik schrijf het liefst over de liefde en daar bood het andere verhaal geen mogelijkheid toe. Ik ben altijd geïnteresseerd in heel dagelijkse verhalen waar veel meer achter schuilgaat. Zelfs de meest bizarre situaties kunnen normaal worden; mensen gaan toch door, ze passen zich aan. Kijk hoe makkelijk normaliteit zichzelf bevestigt en herbevestigt.

“Bovendien wilde ik graag schrijven over rouw. Hoe is het om iemand te verliezen die er nog is? Het is anders dan een break-up of een langdurige ziekte. Veel van mijn korte verhalen gaan over verliefd worden, bij elkaar komen. Hoe is het om in een langdurige relatie te verkeren? De afstand die een onderzeeër schept − je kunt iemand echt niet bereiken, ook al zou je dat willen − is een mooie metafoor voor het niet kunnen bereiken van iemand die emotioneel op afstand is in een relatie.”

Waarom schrijft u zo graag over de liefde?

“Ik wilde graag specifiek over een lesbische relatie schrijven. Relaties tussen vrouwen zijn anders dan heteroseksuele relaties. Als twee vrouwen naar buiten treden, worden ze altijd anders bejegend. Bijvoorbeeld: als Leah valt, vraagt iemand ‘is je vriendin in orde?’ Terwijl bij een man en vrouw meteen wordt gevraagd: is je vrouw (geliefde) in orde? Daar komt bij dat je identiteit vaak meer is verstrengeld met de identiteit van je partner. Dus als je partner wegvalt, moet je opnieuw ontdekken wie je bent.”

In eerste instantie had ik niet door dat uw roman tot het horrorgenre behoort. Leah is na haar onderzeemissie veranderd in een zoutwaterwezen dat de hele dag in bad ligt te weken, maar ik kan niet helemaal reproduceren wat haar fysieke toestand is. Schuilt daar het horroraspect in?

“Als ik haar conditie te precies had omschreven, had deze geen indruk gemaakt. Kijk naar horrorfilms: als het spannend wordt, beweegt de camera altijd de andere kant op. Horror gaat over dreiging. Als je het monster in de ogen kijkt, is er een zekere opluchting.

“Ik wilde genoeg ruimte scheppen voor de lezer om de beelden in te vullen met dat wat hen de meeste angst inboezemt of wat hen overstuur maakt. Ik beschrijf bijvoorbeeld hoe Leah uit bad stapt en een van haar ogen is verdwenen. Ik beschrijf het heel kort. Bij zo’n beeld moet je niet te lang stilstaan. Ook dit gruwelijke gegeven wordt al snel normaal. Mensen integreren extreme dingen makkelijk in hun dagelijkse leven.”

Hoe was het om te schrijven vanuit een ­personage dat elk tijdsbesef verloren heeft?

“Dat was ontzettend moeilijk. Het is ingewikkeld om te laten zien hoe saai een situatie is, zonder de lezer te vervelen. Ik kon mezelf niet de hele tijd herhalen. Ik besloot me te richten op het bijna hallucinatoire aspect van het verlies van tijdsbesef. Wat gebeurt er als natuurlijk licht wegvalt? En als onze dagelijkse patronen wegvallen? Leah moest geloofwaardig blijven. Ze is gepassioneerd over haar kennis van maritieme biologie en dus kon ze zich daar af en toe op richten.”

Hoe voorkwam u dat het saai werd om te schrijven vanuit twee vrouwen die helemaal vastzitten in hun eigen toestand?

“Flashbacks gaven me de gelegenheid om toch momenten van actie in het verhaal kwijt te kunnen, maar ook om de twee personages een verleden te geven. Anders was het onmogelijk om met ze mee te leven in wat hen overkomt. Stephen King zegt dat ieder verhaal een mysterie nodig heeft, de schrijver moet wel weten hoe het zit, anders maakt hij fouten.

“Wat is het Centrum waar Leah voor werkt? Op wat voor missie was ze? Hoe kan het dat het Centrum op een gegeven moment is opgedoekt en spoorloos is verdwenen? Het centrale mysterie wordt niet ontrafeld. (lacht) Zelf heb ik wel een idee van wat er is gebeurd, maar dat ga ik natuurlijk niet vertellen.”

Julia Armfield, Onze vrouwen diep in de zee, uitgeverij Podium, 256 p., 22,99 euro.