Uitgezongen
‘Death with Dignity’ van Sufjan Stevens: naakt en in tranen
Zelfs van Moederdag kan singer-songwriter Sufjan Stevens een feest van verwelkte chrysanten maken. Even hartverscheurend als hartverwarmend: ‘Death With Dignity’.
“Spirit of my silence, I can hear you / But I’m afraid to be near you.” Hij zingt de woorden fluisterzacht, maar ze komen als een sloopkogel binnen. De Amerikaanse songschrijver Sufjan Stevens schreef Carrie & Lowell (2015) over het verlies van zijn moeder. Iets meer dan twee jaar voor de release van die plaat stierf ze aan kanker. Soms weet je niet voor wie dat het pijnlijkst is: de onbevangen luisteraar of de ontroostbare uitvoerder. Hoe leef je immers met een geest? Stevens stelt zich de vraag verschillende keren op een net zo wondermooie als sfeervolle plaat.
Elders op de plaat schetst hij het grauwe decor van zijn jeugd. “Toen ik drie jaar oud was, misschien vier, liet ze ons achter in de videowinkel”, zingt hij over zijn moeder Carrie in ‘Should Have Known Better’ dat door merg en been trekt. In een zeldzaam openhartig interview met Pitchfork vertelt Stevens hoe Carrie haar gezin in de steek liet toen hij amper een jaar oud was. Ze worstelde met depressies, schizofrenie en een hardnekkige alcoholverslaving. Tijdens Sufjans tienerjaren bleek ze zelfs geregeld dakloos. Kort na zijn geboorte verhuisde Carrie naar Oregon, waar ze vijf jaar lang getrouwd bleef met Lowell Brams, bij wie Stevens drie zomers doorbracht.
Ondanks de albumtitel gaan de songs niet over zijn stiefvader. Ook niet écht over Carrie, trouwens. ‘Death with Dignity’ focust eerder op de leegte die zij in Stevens’ leven achterliet. Over het verlangen naar een moeder die hij nooit heeft gehad, laat staan gekend. Maar ‘Death with Dignity’ gaat ook over vergiffenis. “I forgive you mother, I can hear you / And I long to be near you”, zingt hij op morose toon. Na haar dood kampte Stevens effectief met een hardnekkige doodswens: “Ik voelde een verlangen om bij haar te zijn. Een verlangen om drugs en drank te misbruiken. Om wild in het rond te neuken. Ik wilde roekeloos en gevaarlijk leven. Het was mijn manier om intiem met haar te zijn.” Veel dichter dan op haar sterfbed zijn Stevens en Carrie evenwel nooit bij elkaar geraakt. Toch gelooft de zanger dat haar geest en de zijne met elkaar verweven zijn. “Wanneer mensen over mijn moeder spreken, doet het me denken aan wat sommigen over mijn werk zeggen. Over de manische contradicties in mijn esthetiek: diepe droefenis, gemengd met iets uitdagends, en speels.”
Dat merk je ook aan het luchtige gepluk op gitaar, waarmee de song bedrieglijk monter inzet. De titel van het lied verwijst op zijn beurt naar de Death with Dignity Act, die in 1994 in Oregon werd aangenomen. Die biedt terminaal zieke patiënten de mogelijkheid tot euthanasie. Als luisteraar kun je alleen maar aannemen dat dit ook de manier is waarop zijn moeder uit deze wereld wegdreef.
De stilte waar hij het over heeft, blijkt nog het meest beklemmend voor de songschrijver. Hoe vind je de juiste woorden, wanneer je een hele carrière op escapisme kon teren? “Voor deze plaat moest ik wegtrekken uit mijn fantasiewereld”, zegt Stevens daarover. Die interne reflectie zorgt voor koudwatervrees: “I don’t know where to begin,” klinkt het vier keer moedeloos. “What is that song you sing for the dead?” Pas dán durft hij het scalpel ongemeen diep in zijn bloedende hart te planten. “Every road leads to an end (…) You’ll never see us again.” Naakt en in tranen staat hij voor je. Maar ook met een waardigheid die weinigen gegeven is.
