‘De wazige nachtbeelden en bewegende dekbedjes hebben we achter ons gelaten’

De televisie-comeback van het jaar is nu al een feit. Twintig jaar nadat de deuren van het Big Brother-huis voor het eerst openzwaaiden, wordt de moeder aller realityprogramma’s vanaf maandag nieuw leven ingeblazen. Heeft die reanimatiepoging kans op succes?

Vijfentwintig minuten. Meer had de Nederlandse televisiemaker John De Mol niet nodig om het basisidee voor Big Brother in de bar van een hotel op papier te zetten. Inspiratie haalde hij in Arizona, bij een wetenschappelijk experiment met de naam ‘Biosfeer 2’. Onder een gigantische glazen koepel werd daar een gesloten ecologisch systeem nagebouwd. Planten, dieren én mensen incluis. Vooral die laatste categorie wekte de interesse van De Mol. Stel dat je zo’n experiment op televisie zou kunnen volgen? Dat moest haast wel een kijkcijferhit opleveren.

Het idee van De Mol stootte op heel wat tegenstand. Kon je het wel maken om voor het oog van de wereld met mensen te experimenteren? Louter ter vermaak van het televisiepubliek? Maar De Mol volgde zijn buikgevoel en de kijkcijfers die de allereerste Nederlandse editie van Big Brother liet optekenen, gaven hem gelijk. Het format verspreidde zich als een lopend vuurtje over de rest van de wereld. Ook Vlaanderen ging door de knieën. Na lang twijfelen besliste de toenmalige Vlaamse Media Maatschappij een eigen versie van Big Brother op de buis te brengen. Niet op familiezender VTM, wel op het kleine broertje Kanaal 2. Kwestie van de risico’s te beperken.

Rotte appel

Om het omstreden format nog net iets lichter verteerbaar te maken werd er een wetenschappelijk sausje overheen gegoten. In de aflevering waarin mensen werden opgeroepen zich kandidaat te stellen doken zowaar moraalfilosoof Etienne Vermeersch en astronaut Dirk Frimout op om duiding te geven bij het concept. “Wij wilden vooral een tof tv-programma maken”, vertelt Bart Verbeelen, destijds regisseur van het programma. “Maar we wisten dat er bakken kritiek zou komen. Door mensen als Vermeersch op te voeren wilden we die voor zijn.”

Die kritiek kwam er toch. Onder anderen Stefaan De Clerck, toen voorzitter van CD&V, heeft het over “een rotte appel die vreet aan de cohesie van de samenleving”. Maar daar trokken de kijkers zich niets van aan. Big Brother werd ook in Vlaanderen een fenomeen. Met wekelijks gemiddeld 4,2 miljoen bezoekers was de site van het programma wekenlang de best bezochte van het land. En wanneer Steven – Spillie – Spillebeen als winnaar naar buiten wandelt, zagen 1.895.000 kijkers dat live op hun televisietoestel gebeuren.

Twintig jaar na datum gaat Big Brother opnieuw over de tongen. Met dank aan televisiezender VIER, die vanaf maandag het programma opnieuw op de buis brengt. Alleen gaan de gesprekken deze keer niet over de vraag of het al of niet verantwoord is om mensen honderd dagen lang op te sluiten in de hoop op een onderhoudend televisieprogramma. Sinds Big Brother ons het begrip realitytelevisie leerde kennen, zijn de grenzen van het genre opgerekt als het elastiek van een onderbroek met te veel wasbeurten op de teller. Er wordt overleefd op een onbewoond eiland, getrouwd met wildvreemden en poedelnaakt gedatet voor de camera’s. Geen kat die nog opkijkt van een ‘experiment’ waarbij acht wildvreemden honderd dagen lang in een huis worden opgesloten.

Honderd keer straffer

Neen, de voorbije weken ging het vooral over de slaagkansen van de Big Brother-revival. Ex-deelnemer Jeroen Denaeghel, tegenwoordig woordvoerder bij Natuur en Bos, heeft zijn twijfels. “Ik vraag me af hoe het programma meerwaarde zal creëren. Twintig jaar geleden was alles aan het format nieuw en onbekend. Nu hebben we alles al weleens eerder gezien.” Ook Steven Spillebeen, de winnaar van de eerste editie, is niet overtuigd. “De nieuwe versie zal honderd keer straffer moeten zijn dan het origineel om van Big Brother nog een succes te maken”, denkt hij.

Maar niet iedereen is even pessimistisch. Sofie Van Bauwel, professor mediastudies aan UGent, gelooft wel nog in het potentieel. “Het is niet de eerste keer dat oude tv-formats opnieuw opgerakeld worden. Nostalgie op tv werkt.” En dan is er nog het corona-effect. “Het feit dat we nu zelf allemaal voor een stuk opgesloten zitten in ons huis geeft het programma een extra dimensie. Op een vreemde manier kunnen we via Big Brother naar onze eigen situatie kijken.” Ook Verbeelen gelooft dat Big Brother het momentum mee heeft. “Het is nu of nooit”, denkt hij.

De grootste believers vinden we – weinig verrassend – bij EndemolShine Nederland, het productiehuis dat de nieuwe versie van Big Brother in gaat blikken. Al hoedt gedelegeerd producent Jeroen Compeer zich voor té optimistische voorspellingen. “Kijk, we weten allemaal dat het programma nooit meer de impact zal kunnen hebben die het twintig jaar geleden had. Zo uniek en puur als het origineel krijg je het niet meer.” Wat niet betekent dat Big Brother anno 2021 geen succes meer kan worden. “De kijker is sinds die eerste versie verwend en ook wel een beetje verpest door de producenten van realityprogramma’s.”

Door de drang naar steeds meer spektakel ging de herkenbaarheid verloren, vindt Compeer. Net daarom hebben ze het bij EndemolShine Nederland deze keer anders gedaan. “We zijn op zoek gegaan naar acht gewone mensen. Personen waarmee je je als kijker kan identificeren. Op die manier willen we het verschil maken.”

Bruingebrande posterboys

Dat lijkt een goede strategie. Want vriend en vijand zijn het erover eens dat een programma als Big Brother staat of valt met de casting. “Je ziet in realityprogramma’s tegenwoordig enkel nog bruingebrande posterjongens en -meisjes opduiken”, zegt Denaeghel. “Het is een goede zaak dat ze daar bij Big Brother van af willen stappen. Alleen vraag ik me af of je nog wel gewone mensen vindt die zich voor zo’n programma willen inschrijven. Bovendien is deze editie een Nederlands-Vlaamse coproductie, met vier Vlaamse en vier Nederlandse kandidaten. Die mix sloeg in het verleden bij andere realityformats meestal niet aan.”

Ook Verbeelen houdt een pleidooi voor de gewone man en vrouw. “Al mag de balans niet overslaan”, waarschuwt hij. “Je hebt wel een aantal kleurrijke figuren nodig. Dat is voor elk tv-programma zo. Ook bij De slimste mens ter wereld pieken de kijkcijfers wanneer Bockie De Repper in een van de stoelen komt zitten.”

Niet alleen de kandidaten, ook Big Brother zelf zal perfect gecast moeten zijn. “Je hebt achter de schermen een strateeg nodig”, legt Denaeghel uit. “Die verhaallijnen uittekent, mensen tegen elkaar uitspeelt of ze net in elkaars richting duwt. Anders gebeurt er in dat huis amper iets.” De makers beloven alvast een forse upgrade wat opdrachten en spelletjes betreft. “In het verleden bleef het wat dat betreft vaak bij studentikoze opdrachten als ‘Steek zoveel mogelijk wasknijpers op je gezicht’ steken. Nu zijn we ons licht gaan opsteken bij onze internationale collega’s waar ze qua game play toch een stuk verder staan.”

Maar zelfs met de juiste mix van herkenbare en kleurrijke kandidaten en een briljant strateeg achter de knoppen wordt het moeilijk om van Big Brother een beklijvend kijkstuk te maken, denkt Katia Segers, professor communicatiewetenschappen aan de VUB. “Een groot deel van de aantrekkingskracht van het originele format lag in het totaal gebrek aan privacy en de inkijk die we daardoor kregen in het leven van gewone mensen. Maar ondertussen zijn op tv en op sociale media de grenzen wat die privacy betreft een heel stuk opgeschoven. Mensen delen tegenwoordig uit eigen beweging grote stukken van hun privéleven met de rest van de wereld. Een programma als Big Brother biedt wat dat betreft niks nieuws meer.”

Bewegende dekbedjes

Compeer ziet in de steile opgang van sociale media net allerhande mogelijkheden. “Het klopt dat mensen via Facebook en Instagram inkijk geven in hun leven”, zegt Compeer. “Alleen zit daar zowel letterlijk als figuurlijk een filter tussen. Je krijgt in veel gevallen enkel de meest optimale versie van de werkelijkheid te zien. Dat maakt een format als Big Brother nu interessanter dan ooit. Wat gebeurt er als die filters wegvallen en mensen zich laten zien zoals ze echt zijn? Dat zal heel interessante momenten opleveren.”

Het wegvallen van die filters kan ook fout uitdraaien. Eind 2019 komt aan het licht dat in Gran Hermano, de Spaanse versie van Big Brother, een van de vrouwelijke kandidates door een medebewoner werd verkracht. In diezelfde periode wordt het Nederlandse programma De Villa van antenne gehaald nadat er tot twee keer toe sprake was van seksueel grensoverschrijdend gedrag. “Al hoeft het feit dat zulke zaken kunnen gebeuren geen reden te zijn om het programma niet te maken”, vindt Van Bauwel. “Zolang de makers maar hun verantwoordelijkheid nemen en optreden tegen dat soort mistoestanden.”

Wat niet betekent dat er geen deontologische vragen bij het programma te stellen zijn. “De kandidaten leggen hun lot volledig in dat van de makers”, zegt Van Bauwel. “Dat ze bijvoorbeeld de beelden niet voor uitzending te zien krijgen, maakt ze toch wel kwetsbaar voor typecasting en verkeerde beeldvorming.”

“Big Brother is een stuk liever dan je misschien zou denken”, reageert Compeer. “Wij zijn echt niet uit op conflicten of seksscènes. De tijd van onduidelijke nachtbeelden en bewegende dekbedjes hebben we gelukkig achter ons gelaten.”

Big Brother, vanaf maandag om 21.35 uur op VIER