De vrouwen van tv-serie ‘Red Light’: ‘Wij zijn geen Charlie’s Angels’

Ze hebben lang genoeg als circusberen de kunstjes van anderen uitgevoerd, zeggen ze. Zowel in hun leven als in de reeks Red Light proberen Maaike Neuville, Carice van Houten en Halina Reijn de regie weer in handen te nemen. ‘Ik ben een beetje geradicaliseerd.’

“Vind je dat nou zelf geen ongepaste vraag?”, vraagt Halina Reijn, ergens halverwege het gesprek.

De vraag luidde: “Waarom zou je een televisieserie aankondigen als een feministisch project en niet als een boeiende crimireeks die toevallig door vrouwen is gemaakt?”

Misschien ging er, in een babbel met vier mensen in een ochtendlijke Google Meet-sessie, wat nuance verloren. Het leek nochtans een zinnige vraag. Omdat activisme niet altijd een keurmerk is voor goede kunst, bijvoorbeeld. Of omdat het de nadruk legt op iets wat eigenlijk een evidentie zou moeten zijn, namelijk dat fictie de volledige complexiteit van onze (M/V/X-)levens omarmt. Uiteindelijk – na een gepassioneerde tirade van Halina Reijn – bleken we elkaar te begrijpen.

Het strijdvaardige antwoord van Halina Reijn maakt duidelijk wat de kern is van dit project: dit is een labour of love, dat actrices en hartsvriendinnen Reijn en Carice van Houten van a tot z uit de grond hebben gestampt met hun eigen bedrijf Man Up, in samenwerking met Eyeworks en Hollands Licht. En het toont dus hoeveel energie, inspiratie en vooral boosheid er blijkbaar vrijkomt, als je eindelijk je eigen verhaal op de wereld kunt loslaten.

“We hebben zeven jaar moeten knokken voor dit project. Toen we met dit idee begonnen, lang voor het #MeToo-tijdperk, voelden we ons vaak niet begrepen. We klopten op deuren die dicht bleven”, zegt Reijn, die actrice, coproducent én coscenarist is van deze reeks. “Een serie over macht en seks in de arena van prostitutie, ja graag, daar was wel interesse voor. Maar de klemtoon die wij in dit project wilden leggen, was voor ons heel belangrijk. We wilden dit verhaal immers vanuit een vrouwelijk perspectief vertellen.

“In Vlaanderen hadden jullie rond dezelfde thematiek al een reeks als Matroesjka’s, maar dat toonde 100 procent the male gaze. Het is tijd voor iets anders. Het uitdragen van ons feministische standpunt, daar hebben wij heel hard voor moeten strijden, en daardoor ben ik gaandeweg een beetje geradicaliseerd. Misschien dat ik daarom nu zo’n kort lontje heb, als ik aanvoel dat we niet juist worden begrepen. Ik heb soms een beetje een woedeprobleem. Sorry hoor, ik werk eraan.” (lacht)

Leeuwinnen

Red Light is een psychologische-thrillerreeks die nu in première gaat op Streamz en later te zien zal zijn op VTM. Halina Reijn, Carice van Houten en Maaike Neuville vertolken de drie hoofdpersonages: een operazangeres, een prostituee en een politieagente, wier levens in elkaar verwikkeld raken wanneer de partner van een van hen plots verdwijnt.

De Vlaams-Nederlandse coproductie werd al enthousiast door pers en publiek onthaald, met prijzen op de festivals van Cannes en Utrecht, en lovende woorden van onder meer het Amerikaanse vakblad Variety, dat prees hoe Red Light een licht doet schijnen ‘op vrouwelijke identiteit, macht, seksualiteit en het patriarchaat’.

Neuville, naast actrice zelf ook actief als regisseur, vond het inspirerend om te zien hoe Reijn en Van Houten als leeuwinnen voor dit project hebben gevochten. “Dit emancipatiefeestje wilde ik echt niet missen”, zegt Neuville. “Ik hield direct van het verhaal, met die drie vrouwen die elk op hun manier willen losbreken uit de wereld waarin ze vastzitten. De strijd die deze personages leveren is heel herkenbaar, ook in mijn eigen leven en dat van vele vrouwen in mijn omgeving. Hoe vrijgevochten of geëmancipeerd we ook denken te zijn, ik begrijp de drang om je soms los te maken van de verwachtingen en het beeld dat de buitenwereld van ons heeft.”

Van Houten: “In Cannes hebben we de prijs van de studentenjury gewonnen, dat vond ik zelf best verrassend. Het bewijst dat dit verhaal heel veel mensen kan raken, terwijl het uiteindelijk rond het gevoelsleven van drie vrouwen rond de veertig draait.”

Natuurlijk is het belangrijk dat het een spannende, meeslepende, goed gemaakte reeks is, benadrukt Reijn. “Maar de bevrijding van die drie vrouwen, dat is het activistische luik waarover ik zelf heel enthousiast ben. Ik hoop van harte dat we mensen inspireren om vooral zichzelf ook te bevrijden.”

Zelfsabotage

Daaruit zou je dus verkeerdelijk kunnen afleiden dat Red Light een soort girlpower-manifest is, over sterke vrouwen die als wraakgodinnen tekeergaan. Maar dat zou de reeks geen eer aandoen. Carice van Houten: “Alsof we Charlie’s Angels gaan spelen of zo. Nee, dat is het dus abso- luut niet.” En zo kwamen we dus bij de ‘ongepaste vraag’ over feminisme terecht. Reijn: “We hebben dat zo vaak te horen gekregen: ‘Gebruik het woord feminisme maar niet, want zo verkoop je je serie niet.’ Echt, ga maar een stukje fietsen, als je daar zo’n probleem mee hebt. Iedereen is toch feminist? Niemand – met Thierry Baudet (rechts-populistische politicus en oprichter van de Nederlandse partij Forum voor Democratie, red.) misschien als uitzondering – is toch voor ongelijkheid tussen mannen en vrouwen?”

“Misschien is het ook niet nodig om er labels op te kleven”, zegt Neuville. “Dit is een serie die een inkijk geeft in de psyche van drie herkenbare, complexe vrouwen. Dat is uniek op zichzelf. Ik heb te vaak personages gespeeld die slechts één dimensie hebben en één doel. Terwijl de vrouwen in Red Light zichzelf voortdurend tegenspreken en aan zelfsabotage doen. Ze willen één ding, maar doen iets anders. Dat maakt het pas interessant, en dat is een verademing om te spelen én om naar te kijken, denk ik.”

Schrijfster Esther Gerritsen, hoofdscenariste van Red Light, hekelde onlangs in een interview in De Morgen hoe personages in films en series tegenwoordig te vaak als rolmodellen worden opgevoerd, en hoe ‘de Sterke Vrouw’ een nieuw politiek correct Disney-cliché is geworden. “Alsof alle vrouwen stoer zijn. Ik was als meisje een huilebalk, nou én. Ik vind dus niet dat alles ingewisseld of weggegooid moet worden. Het gaat erom dat er een stem bíj komt, dat er meer keuze is. Dat je én sterke en slappe vrouwen, én sterke en slappe mannen ziet.”

Misschien schuilt daar het misverstand, en zijn we het er wel over eens dat interessante fictie niet pamflettistisch is?

“Oké, volledig mee akkoord, dan begrijpen we elkaar”, zegt Reijn. “Wij willen gewoon dat de vrouwen in onze reeks even complex zijn als mannelijke personages. We zetten geen vrouwen neer in een superheldinnenpak die onoverwinnelijk en sterk zijn. Red Light laat moeilijke, dubbelzinnige zaken zien: waarom gaat een vrouw terug naar een man die haar slaat? Dat is geen simpel zwart-witverhaaltje, geen vrouw die plots op een ochtend beslist: ‘Nu pik ik het niet meer, ik ga weg!’”

In kunst wil je vooral die grijze zones verkennen, zo vult Van Houten aan. “Ik denk dat wij persoonlijk wel op de barricades staan en heel strijdvaardig zijn. Dat is het vuur dat achter dit project zit, maar dat is niet wat je op het scherm te zien krijgt. De personages die we neerzetten, zitten vol twijfels en tegenstellingen.”

Er is vooral nood aan meer interessante, gelaagde vrouwelijke personages op het scherm, zegt Reijn: “Mannen worden in films, series, theater en boeken al decennialang in al hun complexiteit voorgesteld. Zoals een Walter White in de succesreeks Breaking Bad, bijvoorbeeld. Maar daarnaast zijn de vrouwelijke personages het liefje van, of de dochter van, maar nooit de kern van een interessant verhaal. Daar ben ik, en gelukkig de meeste mensen met mij, klaar mee.”

Mannendroom

Carice van Houten haalt een concreet voorbeeld aan van hoe zij als makers een tegenwicht kunnen bieden tegen het dominante, mannelijke perspectief dat veelal het scherm haalt. “De eerste keer dat we een scène in de stripclub gingen opnemen, stonden daar als figuranten alleen maar jonge, slanke meisjes.”

Reijn: “Een droom van witte, heteroseksuele mannen.”

Van Houten: “Wij wilden juist een realistisch beeld neerzetten, dus zijn we vrouwen in alle soorten en kleuren en maten gaan casten. Géén Hollywood-stripclub uit een jaren 90-film, met een Al Pacino die omringd is met modellen. Dát beeld hebben we wel genoeg gezien.”

Reijn: “Het is best confronterend, omdat je je als vrouw ook bewust wordt van je eigen male gaze. Ook wij vrouwen zijn geconditioneerd door de beeldvorming die al decennialang als ijkpunt dient. De seksualisering en objectivering van vrouwen zijn wij onbewust gaan overnemen. Daar moest ik zelf alert voor zijn. Je denkt te snel: een reeks over prostitutie, laat maar lekker veel naakt en seks zien. Even Carice van Houten in haar ondergoed door het beeld laten wandelen, mooi toch? Maar die ideeën moet je dus continu bij jezelf in vraag durven stellen.”

Er lijkt op dat vlak een beetje bewustwording te groeien, zoals blijkt uit initiatieven als ‘The Clit Test’, een website die begin dit jaar door twee Britse vrouwen werd opgestart. Zij proberen zo na te gaan welke films en series realistische seks tonen, met aandacht voor vrouwelijk genot. Red Light is in de eerste aflevering al met vlag en wimpel geslaagd, dankzij een masturberende Maaike Neuville.

Reijn: “Ik ken die test niet, maar dat is dus echt iets wat tijdens het schrijfproces grondig besproken is. Er zijn maar heel weinig vrouwen die vaginaal een orgasme kunnen krijgen, dus waarom zie je dan in 99 procent van de seksscènes in films en series vrouwen luid kreunend klaarkomen wanneer ze even gepenetreerd worden? Dat klopt niet en ik háát het. Die scène met Maaike vind ik echt te gek. Ze speelt het ook zo goed, het is verdrietig en grappig én heel realistisch en herkenbaar. Dát is een goede illustratie van hoe wij vanuit een vrouwelijk perspectief een verhaal willen neerzetten. Er is een nieuwe tijd aangebroken.”

Enorm taboe

Ook het thema moederschap loopt in Red Light als een rode draad door de geportretteerde vrouwenlevens, omdat het nu eenmaal hét thema is waarbij geen enkele vrouw ‘neutraal’ kan blijven, zegt Van Houten: “Je moet je ertoe verhouden: wel of geen kinderen hebben, thuisblijven of juist veel buitenshuis werken. Wat je ook doet, je ontsnapt er niet aan.”

“En als vrouw word je strenger beoordeeld op die keuzes”, zegt Reijn. Red Light toont hoe sekswerkers door hun pooier naar de gynaecoloog worden gestuurd (“Op een drukke autostrade gebeuren al eens accidenten”, klinkt het laconieke commentaar van de dokter, gespeeld door Herwig Ilegems). Er is de veertigplusvrouw met een kinderwens, versus de afgepeigerde mama die zich soms gegijzeld voelt door haar eigen gezin. “Dat vond ik heel boeiend aan mijn rol, omdat het een uitvergroting is van een gevoel dat ik zelf ook ken”, zegt Neuville. “Zo veel moeders worstelen daar vandaag mee: je wilt je werk goed doen, een leuke partner zijn, én een geweldige moeder zijn. Soms lukt dat gewoon niet. En het is nog steeds een enorm taboe om dat aan je omgeving én aan jezelf te durven toegeven. Dat je als mama soms gewoon even géén mama wilt zijn. Ik denk dat het belangrijk is dat wij die zaken aankaarten.”

Achter de drie personages die zich uit hun vastomlijnde rollen willen bevrijden, schuilen drie actrices die ook bezig zijn om uit hun eigen speelruimte te breken. Van steractrice naar coproducer, bijvoorbeeld, zoals Carice van Houten, die wereldwijd succes oogstte met haar rol in de HBO-reeks Game of Thrones: “Het geeft zo veel meer voldoening, als je vanaf het begin zelf een project opzet. Het is de transitie van een puur uitvoerende rol, als een circusbeer die gewend is te worden verzorgd, naar iemand die zelf de leiding en verantwoordelijkheid opneemt.

“Het is erg bevrijdend om meer te zijn dan een schakeltje in een groot geheel. Dat gaat soms over kleine dingen, maar als actrice mag je je niet zomaar met alles bemoeien. Nu dacht ik voor het eerst: als ik die stoel op de set wil verplaatsen, mag dat gewoon.”

Reijn maakte met de film Instinct vorig jaar een succesvol regiedebuut. Ze kondigde ook al aan dat ze klaar is met acteren en zich wil toeleggen op het schrijven, regisseren en produceren. “De combinatie van verschillende rollen in één project vond ik bij Red Light niet evident, en dat wil ik liever niet nog eens herhalen. Als acteur moet je je helemaal kunnen overgeven aan het moment, terwijl je als maker juist de hele tijd honderd stappen vooruit moet denken. Ik vind nu meer voldoening in het werk achter de schermen: het team leiden, het zorgen, het plannen.”

Of ze het applaus nooit zal missen? “Nee, ik haat applaus. Ik vond dat altijd het gênantste moment van de avond.”

Neuville ziet wél een toekomst in de combinatie van spelen en regisseren: “Het kan elkaar, denk ik, versterken en voeden. Ik heb mezelf ook nooit als een puur uitvoerende speler gezien. Ik kijk naar mijn rollen als maker, en zoek daarin altijd een vorm van soevereiniteit op, in plaats van af te wachten wat er van mij wordt verwacht. Vaak voelde ik ook een gemis, in de manier waarop een verhaal werd verteld of in beeld werd gebracht. Misschien kan ik dit zelf wel beter, dacht ik soms, en dat gevoel is met de jaren alleen sterker geworden. Het lijkt me interessant om te onderzoeken of het mogelijk is om die twee petjes tegelijkertijd te dragen.”

Vuilnisophaler

“Als je dat kunt, is het fantastisch”, zegt Reijn. “En Maaike heeft zeker het talent om in de toekomst een hoofdrol te spelen én te regisseren. Maar ik moet één ding kiezen, en ik ging sowieso stoppen met spelen. Als we niet met Man Up waren gestart, was ik wel vuilnisophaler geworden of zo. Het is gewoon op. Ik denk dat ik in een te hoog tempo heb meegedraaid. Te snel, te heftig, altijd onderweg. Bij ITA (Internationaal Theater Amsterdam, red.) werken, dat is meedraaien op het hoogste niveau, en dat vergt het uiterste van een mens. Op den duur leefde ik enkel nog via die personages en hun emoties, en zette ik mezelf overdag op stand-by.”

Van Houten merkt een contrast op met de totale overgave en onderdanigheid die Reijn als actrice aan de dag legde. “Dat was bijna masochistisch”, zegt van Houten. “Als actrice was ik inderdaad heel onderdanig”, zegt Halina Reijn. “Zeg maar wat ik moet doen, ik geef me helemaal over. Dat is helemaal het tegenovergestelde van wat ik hier nu vandaag heel dominant en strijdvaardig zit te vertellen, en het activisme dat nu mijn nieuwe loopbaan kenmerkt.”

Van Houten: “Ik denk dat er bij Halina in die bevrijding ook iets anders meespeelt. Jij kijkt nu op een heel andere manier terug op de toneelstukken die je hebt gespeeld. Dat is de emancipatie die jij nu doormaakt, het besef van ‘what the fuck heb ik toen eigenlijk uitgebeeld?’ Daar komt ook veel van jouw woede vandaan, die opgebouwde spanning komt er nu allemaal uit.”

“Absoluut, en dan werkte ik nog – naar mijn mening – met de allergrootste regisseur aller tijden ter wereld (Ivo van Hove, red.)”, zegt Reijn. “Ik aanbid hem nog steeds, en in alles wat ik nu doe draag ik heel duidelijk zijn stempel mee. Maar ik moet het nu wel op mijn manier gaan doen. Als ik kijk naar wat ik in mijn toneelcarrière heb gespeeld, al die klassieke stukken van Tsjechov, Ibsen, Shakespeare, Eugene O’Neill… Dat is allemaal die male gaze. Weet je dat ik nog nooit een toneelstuk van een vrouw heb gespeeld? The Fountainhead, gebaseerd op het boek van schrijfster Ayn Rand – dat was het dan. Sorry, mannen, even een stapje opzijzetten.” (lacht)

Red Light, nu te zien op Streamz, later bij VTM.