De Vikings zijn terug om andermaal alle schermen te veroveren: dit verklaart hun aantrekkingskracht

Meer dan duizend jaar nadat ze voor het eerst voor onze kust opdoken zijn de Vikings terug. Zowel op tv als in de bioscoop zijn ze in volle glorie te bewonderen. Waar hebben de woeste Noormannen hun aantrekkingskracht aan te danken?

De Vikings zijn op veroveringstocht. Alleen hebben ze daar tegenwoordig geen vloot zelfgebouwde schepen of een portie bruut geweld meer voor nodig. Anno 2022 walsen de Noormannen onze contreien binnen via het televisie- of bioscoopscherm. Vikings: Valhalla moet op Netflix een vervolg breien aan de Vikings-reeks waarin de verhalen van Ragnar Lothbrok en de zijnen centraal stond en die wereldwijd uitgroeide tot een kijkcijferhit.

In de bioscopen leidt The Northman vanaf april de aanval. Voor die film, over de bewogen levensloop van Viking-prins Amleth, wist regisseur Robert Eggers een hele reeks grote namen naar IJsland te lokken. Onder anderen Alexander Skarsgård, Nicole Kidman, Ethan Hawke en Willem Dafoe gingen er met bijlen, zwaarden en schilden aan de slag.

Nu worden er wel al langer Vikings gespot in Hollywood en wijde omgeving. Al in 1928 was The Viking er in de bioscopen te zien. Een film waarin de ontdekking van Noord-Amerika door Leif Erikson nog eens dunnetjes werd overgedaan. Een succes werd de prent niet. Producent Herbert T. Kalmus zou dat later aan de gezichtsbeharing van de protagonisten wijten. De Vikings paradeerden in de film met flink uit de kluiten gewassen snorren onder de neus. Een fatale vergissing in een tijdperk waarin het publiek zijn filmsterren liefst zo glad mogelijk geschoren zag.

Ondanks die valse start bleven Vikings ook in de jaren nadien graag geziene gasten in de entertainmentindustrie. Maar van een hype was toen nog geen sprake. Sinds een aantal jaar is dat anders. “Een tiental jaar geleden schoten de expo’s rond Vikings als paddenstoelen uit de grond”, vertelt Thomas Kamphuis, die zich als expert bezighoudt met het bestuderen van voorwerpen uit de Viking-tijd. “Een voorbijgaand fenomeen, dacht ik toen. Maar de interesse in Vikings is gebleven.”

Superhelden

Dat merken we zowat overal in de populaire cultuur. Voorbeelden genoeg. De videogame Assasin’s Creed: Valhalla pikte in op de hernieuwde interesse in ruige Noormannen. Op tv surften Ragnar Lothbrok en de zijnen mee op het plotse succes en in de bioscoop sloten de superhelden uit de Avengers-stal Thor, een blonde Viking, in hun armen.

Een voor de hand liggende alliantie, vindt Sofie Vanherpen, die zich als onafhankelijk onderzoeker aan de faculteit letterkunde van de UGent over de Vikings buigt. “Vikings worden in de populaire cultuur sowieso als een soort superhelden opgevoerd. Stoere, haast onoverwinnelijke krijgers, die de wereldzeeën trotseerden op zoek naar avontuur.” Een beeld dat volgens Vanherpen voor een stuk de aantrekkingskracht verklaart die Vikings anno 2022 nog steeds hebben.

Kamphuis op zijn beurt wijst naar de hechte gemeenschappen waarin de Vikings leefden als verklaring voor hun hedendaags succes. “In een wereld die steeds individueler wordt, is dat voor veel mensen een aantrekkelijk idee.” Kamphuis haalt ook de link met de mythologie aan. Vikings hielden er een heel arsenaal goden op na die verantwoordelijk werden geacht voor zowat alles waar ze met hun verstand niet bij konden. “In de tijd waarin we leven, waar alles een logische verklaring heeft, krijgt dat mysterieuze opnieuw een zekere aantrekkingskracht.”

Maar strookt het beeld dat in televisiereeksen en films van de Vikings wordt opgehangen wel met de werkelijkheid? “Ik ben allang blij dat ze tegenwoordig geen gehoornde helmen dragen”, reageert Vanherpen. Die helmen blijken een verzinsel te zijn van Richard Wagner, die het tijdens de eerste opvoering van zijn opera Der Ring des Nibelungen in 1876 wel een leuk idee vond om de Vikings in de cast er met die hoorns nog net iets indrukwekkender uit te laten zien.

“Maar in werkelijkheid droegen ze dus eerder een soort lederen muts om hun hoofd te beschermen”, zegt Vanherpen. De Vikings die we vandaag te zien krijgen mogen dan historisch gezien al beter op het origineel lijken, toch is er nog ruimte voor verbetering. De ontblote torso waarmee ze in hun gepopulariseerde vorm het slagveld oprennen bijvoorbeeld, blijkt een verzinsel om de fans van indrukwekkende sixpacks te behagen.

“Je hoeft geen Viking-kenner te zijn om in te zien dat daar iets niet helemaal klopt”, zegt Vanherpen. “Zonder enige lichaamsbescherming naar een veldslag trekken is een garantie op een vroege dood.” Qua uiterlijk zijn er wel nog wat opmerkingen. “We weten dat Vikings een vorm van make-up gebruikten om zich te versieren”, legt Kamphuis uit. “Maar van de overvloedige aanwezigheid van tattoos die we bij de meeste moderne Vikings zien is historisch geen enkel bewijs.”

En wat met de superheldstatus die ze wordt toegemeten? Ook die nemen we beter met een korreltje zout zo blijkt. “Al was het maar omdat de Vikings eigenlijk vooral een volk van boeren en handelaars waren”, legt Kamphuis uit. Wat niet betekent dat de Vikings geen geduchte tegenstanders waren. “We weten bijvoorbeeld dat ze het gebruik van schilden, die ze als een soort muur gebruikten, hebben geperfectioneerd. Maar dat maakt hen nog niet tot getrainde krijgers. Zwaarden bijvoorbeeld waren een uitzondering. De meeste Vikings moesten zich op het slagveld behelpen met de bijl waar ze in vredestijd hout mee hakten.”

Vikings: Valhalla is nu te zien op Netflix.