‘De morgenster’ is een onheil­spellende roman, Knausgårds donkerste

In de nieuwe roman van Karl Ove Knausgård gebeuren vreemde dingen, in gang ­gezet door een grote ster die opeens aan de hemel verschijnt.

Wereldberoemd werd Knausgård met de zesdelige autobiografische roman Mijn strijd, die hij in de jaren 2009-2011 schreef. Na die arbeid – in de Nederlandse vertaling leverde dat ruim 3.700 pagina’s op – speelde hij met de gedachte nooit meer een zin op papier te zetten. Moe van het schrijven, van de media-aandacht, van het sterrendom.

We zijn inmiddels alweer zeven boeken verder, al zat daar geen roman bij.

De morgenster is de titel van die nieuwe roman. Het verhaal wordt verteld door verschillende personages, die elkaar in die verhalen kruisen. Een beetje als de film Short Cuts van Robert Altman. Een mooi procedé, waarmee Knausgård het verhaal spannend houdt, en de lezer nieuwsgierig.

We zijn weer terug in Bergen, de stad waar Schrijver, het vijfde, beste deel van Mijn strijd, zich afspeelde. Toen was het ik-personage, Knausgård dus, student aan een schrijfopleiding, nu is Arne, de man met wie het verhaal begint en in wie we de schrijver menen te herkennen, literatuurdocent aan de universiteit. En er gebeuren vreemde dingen in Bergen. Het is zomer, het is heet, en Arne – de eerste van de door Knausgård opgevoerde personages wier levens elkaar kruisen – krijgt met een bizar natuurfenomeen te maken.

‘Toen (…) vlamde vlak boven de heuvel aan het eind van de vlakte de hemel op.
Het leek alsof het bos in brand stond.
Maar het was een hemellichaam, begreep ik, want het licht steeg op en was slechts enkele ogenblikken later los van de heuvel.
Het was een ster.
En wat voor een ster.’

Daar is ie dan, de morgenster. En alle personages komen onder invloed te staan van die ster die opeens is verschenen. Morgenster is een benaming voor Maria, maar ook voor de gevallen aartsengel Lucifer.

Getal van het beest

Gezien het aantal bladzijden dat de roman telt, 666, en de betekenis van dat cijfer, het getal van het Beest (de antichrist), wordt het een niet al te vrolijk verhaal. De duistere kant van hoe Knausgård het leven ziet, kwam, gezien de overkoepelende titel, in de romanreeks naar voren, en dan wel heel duidelijk in het laatste deel van Mijn strijd. In Vrouw, 1.082 bladzijden, zitten grote essayistische delen over Adolf Hitler (en zijn boek Mein Kampf), het gedicht ‘Fuga van de dood’ van Paul Celan, de aanslagen die Anders Breivik pleegde, de Bijbel en zo nog wat zaken die de mensheid niet bepaald in het licht zetten.

Wat die morgenster wel doet. Een licht waarin de personages hun leven overzien. En waarin hun leven wordt ingeschat. ‘Nou, de dag des oordeels is begonnen’, zegt het personage Kathrine. En ze lacht erbij. Zij is het tweede personage dat Knausgård in zijn wereld loslaat.

Kathrine blijkt iemand te hebben gezien die ze helemaal niet gezien kan hebben. En later in de roman gaat iemand dood die toch niet doodgaat. En is er sprake van hallucinaties, kattenmoord, een metalband waarvan drie leden worden afgeslacht, tieners die in de war zijn, grote vogels.

Godsdienstwaanzinnig

En dan gooit Knausgård er doodleuk een verhandeling over Heidegger tegenaan. En veel over de Bijbel (Knausgård lijkt in zijn werk soms wel tegen het godsdienstwaanzinnige aan te schurken). Terwijl je daar helemaal niet op zit te wachten. Net als in Vrouw houden die non-fictieverhandelingen het verhaal (we lezen een roman!) enorm op.

Maar Knausgård heeft daar lak aan. Hij is niet zo’n schrijver die rekening houdt met zijn lezers. In Vrouw pleegde hij een aanslag op het geduld van die lezer. Niet dat hij dat met opzet doet, die zijpaden inslaan die voor hem geen zijpaden zijn. Want het is niet lezertje pesten wat hij doet, deze kant is steeds meer bij zijn schrijverschap gaan horen. Het is Knausgårds manier om zijn thematiek – zeg de mens en hoe die zich tot de wereld verhoudt – te doorgronden. Zo eindigt hij De morgenster met het deel ‘Over de dood en de doden’, dat een essay is van een van de personages.

En o ja, bijna zouden we vergeten hoe goed Knausgård ook nu weer schrijft. En hoe heerlijk hij weer inzoomt op het dagelijkse leven en weer even heerlijk oeverloos op details kan ingaan.

Maar De morgenster is vooral een roman over de dood. Het is de roman waar hij altijd al tegenaan zat te hikken.