De Garage en De Warande verliezen hun bezielers: ‘De politieke desinteresse voor de kunst is nog erger dan de bemoeizucht’

Politieke bemoeizucht en desinteresse duwt directeurs en curatoren van middelgrote kunstinstellingen naar de uitgang. De profitsector verwelkomt hen met open armen: ‘Wij kunnen hun ervaring en hun netwerk goed gebruiken.’

Wat al een halfjaar in de lucht hing, is gebeurd: Koen Leemans (50) vertrekt bij De Garage in Mechelen. Per 1 januari wordt hij directeur bij Keteleer Gallery op het Antwerpse Zuid. Bij De Warande in Turnhout heeft Annelies Nagels (49) vorige week haar ontslag ingediend. Zij heeft nog geen concrete vooruitzichten, maar net zoals Leemans beschikt ze over een cv om u tegen te zeggen.

Nagels was twaalf jaar stafmedewerker tentoonstellingen in De Warande, en vanaf 2020 waarnemend directeur. Met spraakmakende tentoonstellingen van onder anderen Jef Geys en Hans Op de Beeck, Nel Aerts en Nadia Naveau, gaf ze het beeldende kunstenbeleid van De Warande een nieuw elan.

Koen Leemans was meer dan twintig jaar directeur van het Cultuurcentrum in Mechelen, waaronder De Garage ressorteerde. Sinds september 2020 luidde zijn officiële titel curator hedendaagse kunst bij De Garage en het nieuwe Museum Hof van Busleyden. In die periode werden in Mechelen tal van kunstcarrières gelanceerd of geherlanceerd: Sergio De Beukelaer, William Ludwig Lutgens, Walter Swennen, Guillaume Bijl en vele anderen.

Broedplaatsen van hedendaagse kunst

Leemans en Nagels hebben Mechelen en Turnhout op de kaart gezet als broedplaatsen van hedendaagse kunst, daar is men het in alle hoeken van de kunstwereld over eens. Maar uitgerekend op het moment dat hun inspanningen begonnen te lonen, werden hun vleugels geknipt.

De Warande wordt bestuurd door de provincie Antwerpen, via een politiek samengestelde raad van bestuur. Toen die eerder dit jaar eindelijk een officiële vacature uitschreef voor de functie van directeur, werd dat geen gewone vacature maar een Europese aanbesteding waarop enkel bedrijven konden inschrijven. C-Lever, een consultancybedrijf met hoofdzetel in Schaarbeek, haalde de opdracht binnen. Een Vlaams ‘cultuurhuis’ met een sterke lokale verankering wordt nu geleid door een extern directieteam, aangeleverd door een bedrijf dat op zijn website (c-lever.org) uitsluitend in newspeak-Engels communiceert. De nieuwe, driekoppige directie is niet permanent aanwezig op de werkvloer. Kathleen Helsen, de Antwerpse gedeputeerde die verantwoordelijk is voor De Warande, noemt dat ‘innovatief bestuur’. Annelies Nagels werd opnieuw stafmedewerker tentoonstellingen.

Bittere pil

In Mechelen presenteerde schepen van Cultuur Björn Siffer (Groen) in het voorjaar zijn Traject Garage Plus. De cultuursite rond het huidige cultureel centrum zou volledig worden vernieuwd, de Mechelse kunstacademie zou uitbreiden naar de ruimtes van De Garage onder de Sint-Romboutstoren, en vanuit de tentoonstellingszalen van het cultureel centrum zou ‘een nieuwe kunstspeler’ gaan opereren, waarvoor ook een nieuwe artistiek leider werd aangezocht. Koen Leemans werd verbannen naar het Museum Hof van Busleyden, waar hij zich zou moeten toeleggen op ‘transhistorische’ tentoonstellingen.

“Ik mocht niet meepraten over de toekomst van het kind dat ik zelf had verwekt”, zegt Koen Leemans. “Op een gegeven moment werd mij zelfs spreekverbod opgelegd. Dan weet je: het is voorbij. Het was een bittere pil om te slikken, maar ik heb geprobeerd er een positieve professionele draai aan te geven.”

Vanaf 1 januari gaat Leemans samenwerken met Keteleer Gallery. Die is sinds 2019 gevestigd op het Antwerpse Zuid, maar ze exploiteert ook de galerie en de nalatenschap van de gewezen Deweer Art Gallery in Otegem, West-Vlaanderen.

“Keteleer is een familiebedrijf met ambitie”, zegt Frederik Keteleer. “Wij werken op dit moment samen met een dertigtal kunstenaars, jonge zowel als gevestigde, Vlaamse zowel als internationale. Met Joëlle Dubois en Floris Van Look, Guillaume Bijl en Luc Deleu, Bjarne Melgaard en de estate van Loïs Weinberger. Daar kunnen we de expertise van Koen Leemans heel goed bij gebruiken. Hij zal bij ons een heel breed takenpakket op zich kunnen nemen: de relaties met de kunstenaars verzorgen, coaching en communicatie, maar ook: nieuwe kunstenaars aantrekken, tentoonstellingen mee programmeren en cureren, publicaties voorbereiden, noem het allemaal maar op. Kortom: hij zal hier alles kunnen doen waar hij naam en faam mee heeft verworven. Hij wordt lid van de familie, onze consigliere.”

“Meer dan ooit kies ik voor de kunst en voor de kunstenaars”, zegt Leemans. “Wat mij nog het meest stoort in het cultuurbeleid van sommige Vlaamse overheden, stedelijke en andere, is dat de stem van de kunstenaar nauwelijks nog wordt gehoord. Kunstenaars, dat zijn die mensen die beter zouden gaan werken voor hun centjes. Die politieke desinteresse vind ik zo mogelijk nog erger dan de bemoeizucht. Kunstenaars zijn voor mij de basis van alles. Ik heb ervaren dat men dat aan de profitzijde van de kunstensector, in de galeries en de privémusea, beter beseft dan bij de overheid. Daar nemen ze nu een aantal basistaken van de overheid gewoon over, op het gevaar af dat ze diezelfde overheid zo een alibi verschaffen om nog minder te doen.’

Annelies Nagels was niet bereikbaar voor commentaar. Op haar Facebookpagina dankt ze de collega’s en het publiek van De Warande, en de kunstenaars met wie ze heeft samengewerkt. “Voor mij is het moment gekomen om te herbronnen en nieuwe paden te bewandelen”, schrijft ze. “We zien elkaar ongetwijfeld terug.”