De cultuurtips van auteur Édouard Louis: ‘Ik krijg helemaal kippenvel van Lana Del Rey’

Schrijver Édouard Louis (27) publiceerde vorig jaar twee boeken en reisde door Europa met een voorstelling. Begin volgend jaar pakt hij de draad weer op en staat hij in Parijs op de planken met actrice Corinne Masiero.

Schrijver Édouard Louis beleefde een ‘intensief jaar’ waarin hij twee boeken publiceerde en door Europa reisde met de voorstelling Qui a tué mon père. In deze theaterversie van zijn boek uit 2018 stond Louis als zichzelf op het toneel. Dat was even wennen. “Ik heb echt respect voor alle acteurs ter wereld, zij krijgen van mij allemaal een medaille. Optreden, spreken voor een publiek, je verhouden tot zo’n zaal, avond na avond, dat is intens vermoeiend. Ik zit veel liever in mijn eentje in mijn pyjama aan de keukentafel te schrijven.”

Toch treedt hij op zich graag op. “Ik ben dan geen acteur, maar ik houd wel van het theater, daar ontmoet ik de interessantste mensen.”

Het is wonderlijk hoe Louis zijn weg terug naar het theater heeft gevonden, nadat hij als tiener dankzij het schooltoneel aan de uitzichtloosheid van het arme, Noord-Franse arbeidersdorp Hallencourt wist te ontsnappen. Later studeerde hij sociologie en filosofie, en werd hij een literaire sensatie dankzij zijn succesvolle debuut, Weg met Eddy Bellegueule (2014), verschenen toen de schrijver pas 21 was.

In dit autobiografische boek vertelt hij over zijn jeugd als homoseksuele jongen in een gewelddadig en homofoob milieu. De al even succesvolle opvolgers Geschiedenis van geweld, Wie heeft mijn vader vermoord en Strijd en metamorfose van een vrouw spelen zich ook in die omgeving af.

Louis vertolkt een in de letteren weinig gehoorde stem, die van de gemarginaliseerde en genegeerde arbeidersklasse, en dat maakt zijn werk geliefd bij maatschappelijk geëngageerde theatermakers: in Nederland adapteerde onder anderen Ivo van Hove zijn werk voor toneel, in Gent werkte Louis eerder samen met Milo Rau.

“Mijn contact met theatermakers heeft mijn werk verregaand beïnvloed”, zegt Louis. “Theater heeft veel meer maatschappelijke impact dan literatuur, omdat je niet weg kunt, en omdat het ook mensen kan bereiken die nauwelijks een boek lezen. Het heeft een bourgeois imago gekregen, maar Jean-Paul Sartre zei al: het is van het volk gestolen. Kijk naar het klassieke Griekse drama, het shakespeareaanse theater of naar opera: dat was volksvermaak. Nog steeds kan theater een uitgesproken politieke kunstvorm zijn, waar felle, belangrijke discussies worden gevoerd over wie erbij hoort en wie mag meepraten. Dat zijn niet geheel toevallig ook de belangrijkste thema’s in mijn leven en werk.”

Toneelervaring

‘Angels in America’

“Een van de eerste voorstellingen die ik zag op de middelbare school was Angels in America. Dat stuk van Tony Kushner gaat over homoseksualiteit, aids en de dood. In de uitvoering onder regie van Krzysztof Warlikowski zat veel mannelijk naakt en expliciete seks. Toen ik dat zag, werd ik geconfronteerd met alles wat ik wilde, maar van mezelf en mijn omgeving niet mocht. Dat was zo ontregelend dat ik midden in de voorstelling opstond en zei: ‘Dit mietjesgedoe trek ik niet.’ Ik vertrok, buiten huilde ik. Toen mijn klasgenoten na afloop zeiden: ‘Wat ben jij homofoob’, was ik trots, want mijn vermomming was intact – ik was veilig. Het confronterende aspect van theater dat ik toen ervoer heb ik altijd onthouden.”

Kunstvorm

Theater

“Op de lagere school was ik ‘anders’ en werd ik gepest en mishandeld. Om aan het getreiter op het schoolplein te ontsnappen, deed ik mee aan alle mogelijke naschoolse activiteiten. Zo ging ik bij de kalligrafieclub, maar dat werd een enorme kliederboel. De theaterclub daarentegen was een schot in de roos. Het bleek gemakkelijk voor mij om een rol te spelen, misschien omdat ik dat steeds al deed: de hetero spelen in een homofoob milieu. Toen de groep voor mij applaudisseerde, voelde ik me voor het eerst in mijn leven geliefd. En uiteindelijk bood het theater me een uitweg uit de kansloosheid en armoede van mijn geboortedorp.

“Toen ik stopte met theater, omdat ik filosofie en sociologie ging studeren, zei mijn leraar: ‘Ah, maar jij komt wel terug.’ En hij heeft gelijk gekregen. Ik hou van theater vanwege de kracht van de confrontatie. Mensen weten wel dat de wereld racistisch is, en homofoob en misogyn, maar ze sluiten er hun ogen voor. Dus moet je ze dwingen te kijken. In het theater kan dat.”

Genre

Griekse tragedie

“Sinds mijn debuut heb ik moeite met de regels voor ‘goede’ literatuur: die mag niet te expliciet zijn, niet sentimenteel en zeker niet activistisch. Maar dat zijn regels die mijn leven, mijn afkomst en mijn thema’s uitsluiten van de literaire canon. In de Griekse tragedie vond ik een manier om die regels uit te dagen. Omdat die stukken wél boordevol emotie zitten, politiek geladen zijn, expliciet en explosief. Je kunt er niet aan ontsnappen.

“De beste Griekse tragedie? Antigone van Sofocles scoort hoog. En heel interessant vind ik ook Helena van Euripides, waarin wordt gevarieerd op het klassieke verhaal van de ontvoering van Helena door Paris, de aanleiding van de Trojaanse oorlog. In Euripides’ versie is dat namelijk niet de echte Helena, maar een soort betoverde schim, een geest. Dus Griekenland en Troje vechten een oorlog uit om een geest, een illusie. Dat is een treffende metafoor voor oorlog en voor misogynie.”

Stad

Athene

“Wat een geweldige, stimulerende plek is dat. De laatste twee jaar verblijf ik er geregeld een paar maanden om te schrijven. Griekenland onderscheidt zich met zijn springlevende linkse politiek sterk van de rest van Europa. Hier heerst een revolutionaire, socialistische teneur. Dat inspireert me.

“Ook esthetisch vind ik het er interessant, omdat de stad onvolmaakt is. Steden als Parijs en Amsterdam vind ik soms té mooi, hun museale schoonheid benauwt me. In Athene krijg ik een gevoel van vrijheid, van nieuwe mogelijkheden. Het liefst wandel ik over straat, zoek een café op en ga daar uren zitten lezen. En natuurlijk is het te gek om tijdens het wandelen in de verte de Akropolis te zien.”

Actrice

Isabelle Huppert

“Het is een cliché voor een Fransman, maar ik ben wild van Isabelle Huppert. Niet alleen omdat ze een fabelachtig goede actrice is, maar ook omdat ze iets heel onconventioneels heeft. Ze is zeker geen klassieke diva. Hoe ze praat en beweegt, altijd net te snel, met dat kleine, dunne lichaam –Huppert is abnormaal, in de goede betekenis van het woord. En alleen al door haar te zien spelen, werd het voor mij ook makkelijker om abnormaal te zijn. Afwijken werd een mogelijkheid, misschien zelfs wel een voordeel.

“Als tiener wist ik niks van Huppert, of arthousefilms. Maar op mijn middelbare school was een keer een auditie voor figuranten in een film met haar. Al mijn klasgenoten waren enorm opgewonden, maar mij zei het allemaal niks. Toch werd ik uitgekozen, haha. Dus in de film Copacabana uit 2010 zie je mij als 15-jarige onwetend naast Isabelle Huppert bij de bushalte staan. Daarna heb ik natuurlijk ook de charme van de auteursfilm ontdekt.”

Serie

‘Dark’

“Als ik niet schrijf, luier ik en kijk graag series. Op dit moment zit ik midden in It’s a Sin, ook weer over de aidscrisis, erg aangrijpend en erg goed. Maar mijn favoriete serie is de Duitse Netflixserie Dark, een soort scifithriller over tijdreizen. De plot is totaal onbegrijpelijk en onmogelijk na te vertellen. Maar het mooie is, en nu kom ik toch weer terug bij mijn obsessie, dat alle sciencefictionelementen uiteindelijk vooral instrumenteel blijken voor iets anders. Namelijk de soms vergezochte, complexe, hoogst emotionele vraagstukken die we ook tegenkomen in Griekse tragedies.

“In het kort, zonder al te veel te willen verklappen, reizen personages er dus voortdurend door de tijd, en dan kan het bijvoorbeeld gebeuren dat je in het verleden – onwetend – verliefd wordt op je eigen moeder als jong meisje. Dat is zo ongeveer de plot van Sophocles’ tragedie Oedipus. Dus daar voel ik me zeer bij thuis.”

Lied

‘White Dress’ van Lana Del Rey

“Ik noem bijna alleen maar vrouwen als inspiratiebron. Dit nummer is voor mij een ode aan de imperfectie. Lana Del Rey zingt hier opzettelijk boven haar bereik. Je hoort het haar proberen, en forceren, en daarmee gaat dit nummer voor mij over falen. Door dat te doen creëert ze ruimte voor imperfectie en kwetsbaarheid, en verlicht ze voor anderen de druk om altijd maar te moeten slagen. Kijk, ik krijg er helemaal kippenvel van.

“Door te falen zet je een andere standaard en maak je ruimte voor iets nieuws. Naar aanleiding van dit nummer heb ik me wel afgevraagd: kun je falen in het schrijven, en toch schrijven? William Faulkner, bijvoorbeeld, wilde ooit schrijven zoals de Franse dichters die hij bewonderde. Dat lukte heel slecht. Op het moment dat hij die poging opgaf, ontstond er iets nieuws. Door te falen in wat hij zag als literatuur, vernieuwde hij de literatuur. Als je faalt kun je een nieuw soort schoonheid mogelijk maken. Dat is ergens iets wat ik ook probeer.”

Boek

‘Jazz’ van Toni Morrison

“Jazz van Toni Morrison uit 1992 is een van de mooiste boeken die ik ooit heb gelezen. Door haar heb ik ingezien met hoeveel vormen van geweld we dagelijks worden geconfronteerd, geweld dat we haast niet zien, laat staan bevragen, omdat het onderdeel is van onze dagelijkse realiteit. Dat inzicht heb ik gebruikt in het boek over mijn moeder, Strijd en metamorfose van een vrouw. Mijn moeder is haar hele leven blootgesteld aan masculien geweld, maar ze had nooit het gereedschap om dat te zien, om zich ertegen te verzetten.

“Ik bewonder schrijvers die mensen als mijn moeder een stem geven, zoals Morrison, maar ook Annie Ernaux, Claudia Rankine en Geoffroy de Lagasnerie. Maar soms zijn de boeken die het minst op mijn eigen werk lijken het meest inspirerend. Zoals Nox van Anne Carson, dat ze maakte ter nagedachtenis aan haar overleden broer. Dat is een boek vormgegeven als een schoenendoos, vol herinneringen, briefjes, foto’s, flarden uit het verleden. De werkelijkheid past niet altijd in een gestileerde vorm. Soms zit er meer waarheid in het gefragmenteerde, het associatieve, het onaffe.”