De Britse openbare omroep viert honderdjarig bestaan: ‘De BBC blijft een deel van onze identiteit’

De British Broadcasting Corporation blaast vandaag honderd kaarsjes uit. Hoewel de openbare omroep een eerder bewogen geschiedenis kende, blijft de BBC voor vele Britten een belangrijk deel van hun identiteit. ‘De BBC hoort bij het bouwsel van mijn leven.’

Het klinkt wat ongepast, maar voor de BBC was de dood van koningin Elizabeth het best denkbare verjaardagsgeschenk. Een maand voor het honderdjarige bestaan kreeg de omroep de kans om de wereld te laten zien waartoe hij in staat is. Vrijwel vlekkeloos werden de tien lange dagen van pracht en praal in beeld gebracht, onder begeleiding van de onvermoeibare nieuwsanker Huw Edwards. Zelfs BBC-­critici waren trots op wat ‘Auntie’, zoals de omroep vaak genoemd wordt, had laten zien. The best of British.

Het heeft iets poëtisch omdat de kroning van de jonge Elizabeth, ruim zeventig jaar geleden, de eerste massaal bekeken televisieuitzending uit de Britse geschiedenis was. Sterker, wereldwijd keken er 85 miljoen mensen. Voor de BBC was dit de gelegenheid om naam te maken als gouden standaard onder de visuele media. Drie jaar later kwam er concurrentie van ITV en tegenwoordig is het nog veel drukker op de zenders, maar als publieke omroep heeft de BBC zijn speciale karakter door de decennia heen weten te behouden.

De BBC is immers meer dan een omroep. Net als het koningshuis en de National Health Service, de nationale gezondheidsdienst, vormt de ‘Beeb’ een integraal onderdeel van de Britse identiteit, versterkt door het gegeven dat iedere burger met een televisietoestel kijk- en luistergeld moet betalen. Algemeen beschaafd Engels wordt ‘BBC English’ genoemd, of ‘the Queen’s English’. Informeren, amuseren en onderwijzen vormt de heilige drievuldigheid in de Royal Charter van de BBC, die in 1927 werd opgesteld.

Hoe Brits de BBC ook is, de fameuze ­Italiaan Guglielmo Marconi stond aan de wieg van de omroep. De uitvinder van de draadloze telefonie zat met zijn onderneming English Electric op de zevende etage van het Marconi House, in het hartje van Londen. Vanaf die plek werd honderd jaar geleden het eerste radioprogramma uitgezonden.

Het ging om het zesuurjournaal, gevolgd door het weerbericht. Presentator Arthur Burrows las het twee keer langzaam voor, zodat de luisteraars konden meeschrijven. De vader van de BBC was niet Marconi maar John Reith, de Schot die in 1922 zonder noemenswaardige ervaring omroepdirecteur werd. Marconi ging op zoek naar andere uitdagingen.

Herenclub

In de eerste jaren bestond de programmering van de BBC vooral uit nieuws, hoorspelen, cricketverslagen en het gebeier van Big Ben. De studio had het karakter van een traditioneel Engelse herenclub, waar schrijvers als George Bernard Shaw en H.G. Wells aanschoven om onder meer te praten over de actualiteit.

Het eerste grote nieuwsverhaal ging over de algemene staking van 1926, het eerste verslag van een voetbalwedstrijd was er in 1927. Weer een jaar later ontfermde de BBC zich over de Proms, het jaarlijkse muziekfestival in de Royal Albert Hall.

In 1930 zond de omroep voor het eerst een televisieprogramma uit: The Man with the Flower in His Mouth, een theaterstuk van Luigi Pirandello. Niet veel later werd het eerste van vele programma’s over tuinieren gemaakt. Het eerste programma dat in de openlucht werd opgenomen ­focuste op de kroning in 1937 van koning George VI, de vader van Elizabeth.

Twee jaar nadat hij de BBC had verlaten, werd Reith aan het begin van de Tweede Wereldoorlog benoemd tot Minister van Informatie. In oorlogstijd vervulde de omroep een onmisbare rol als verschaffer van informatie en propaganda.

Een bekende werknemer in die tijd was George Orwell, wiens werkzaamheden in Broadcasting House hem inspireerden voor zijn klassieker 1984. Geheel positief was zijn ervaring niet. Orwell schreef later dat de BBC het midden hield tussen ‘een meisjesinternaat en een krankzinnigengesticht’. Het was zijn eerste en laatste kantoorjob. Liever zou Orwell aan het front hebben gevochten.

In de naoorlogse tijd bleef de BBC de eilandnatie vormgeven. De jonge David Attenborough ging in de jaren vijftig op reis om zijn befaamde natuurdocumentaires te maken. In de jaren zestig, toen de Britten hun heilige ontzag voor politici verloren, was er die andere grote David, David Frost, in het satirische That Was the Week That Was. Later in dat decennium gaf de BBC na enige twijfel, carte blanche aan zes hemelbestormende alumni van Oxford en Cambridge, die met Monty Python’s Flying Circus het begrip komedie een radicaal nieuwe betekenis zouden geven.

Satire, maar vooral nieuws

De BBC heeft opeenvolgende generaties vermaakt met series als The Archers, Doctor Who, EastEnders, Antiques Roadshow en The Office, maar de grote kracht is altijd de nieuwsverslaggeving geweest. ­Verslaggevers en presentatoren als John Simpson, David Dimbleby en Jeremy Paxman groeiden tot ver over de grenzen uit tot beroemdheden en tot leermeesters. In landen zonder vrije pers werd BBC World­wide niet alleen een betrouwbare verschaffer van nieuws, maar ook van hoop op betere tijden.

In het afgelopen decennium is de BBC onder druk komen te staan. In een tijd van polarisering wordt de omroep steeds vaker van partijdigheid beticht, zowel uit rechts-conservatieve als uit radicaal-linkse hoek. Tevens krijgt de BBC met enige regelmaat het verwijt zich te bezondigen aan ‘dumbing down’, aan te veel zendtijd in te ruimen voor huis-, tuin- en keukenprogramma’s. De vragen bij een populaire quiz als Mastermind zouden met het jaar eenvoudiger worden. Acteur en televisiepresentator Stephen Fry is een van degenen die de omroep betichtte van ‘infantilisering’.

Ook is het imago van de BBC werd aangetast door schandalen. Met presentator Jimmy Savile bleek de omroep jarenlang een pedofiel en verkrachter in dienst te hebben gehad. De relatie met het koningshuis kwam onder druk te staan toen bleek dat het geruchtmakende interview van prinses Diana in 1995 voortkwam uit bedrog van de interviewer.

Maar in dit jubileumjaar heeft de BBC bewezen er te staan op de grote momenten, niet alleen bij het overlijden van Elizabeth, maar ook tijdens de indringende oorlogsverslagen uit de Oekraïne. Er zit nog leven in ‘Auntie’.

Hoe kijken de Britten naar hun omroep?

Lacey-Mae Panetta (26), sales executive

“Elke avond rond etenstijd keek ik met mijn moeder naar EastEnders met mijn moeder, dat was mijn eerste televisie-ervaring. Ik was erg jong en stelde voortdurend vragen over wat er gaande was. Ik ben nu verslaafd aan de serie Call the Midwife. Van in het begin, tien jaar geleden, heb ik elke aflevering gezien, inclusief de kerstspecials. Eerst keek ik de reeks samen met mijn moeder en oma in mijn ouderlijke huis, nu ik op mezelf woon kijk ik in mijn eentje. Wat de BBC voor me betekent, kan ik niet goed onder woorden brengen. Ik geniet gewoon van de series.”

Omar Nyako (35), financial planner

“Als kind vond ik Tomorrow’s World inspirerend en fantastisch, dat was een halfuur durend programma over toekomstige producten en technologieën. Ook was ik dol op The Ascent of Man, een serie over de culturele, filosofische en technologische ontwikkeling van de mens, van prehistorie tot op heden. De serie werd gepresenteerd door de meesterlijke Jacob Bronowski en voorzag in mijn behoefte om te leren. Voor jongeren van nu is de BBC veel minder belangrijk, maar voor mijn generatie maakt de BBC nog altijd deel uit van de Britse identiteit. De omroep had van oudsher een enorme invloed, ook ver buiten Groot-Brittannië.”

Nola Barker (52), onderzoeker

“Ik groeide op met Worzel Gummidge, een fantasyserie over de belevenissen van een vogelverschrikker. Als kind moest ik erg lachen om zijn slecht geschoren gezicht, zijn loopje en zijn motoriek. Nu vind ik Life on Earth, Blue Planet en andere programma’s van David Attenborough het mooist. De beelden van de aardse wonderen zijn bijzonder. Ik heb zoveel dingen geleerd die ik anders nooit te weten zou zijn gekomen. De BBC is een bron van onpartijdige en betrouwbare informatie, met reportages en documentaires. De omroep biedt vermaak voor zowel kinderen als volwassenen.”

Andrew Thorp (52), architect

“Ik keek in mijn jeugd naar het kinderprogramma Watch with Mother. We hadden toen een gehuurd tv: zwart-wit, met slechts drie zenders. Natuurprogramma’s, grote sportevenementen en drama’s zijn nu de bestanddelen van mijn BBC-dieet, maar er gaat niets boven Have I Got News for You en de hilarische radioquiz Just a Minute waarin panelleden een minuut moeten spreken over een willekeurig onderwerp. De BBC is een anker met vermaak, muziek en een venster op de wereld, maar bovenal een baken van vrijheid van meningsuiting en betrouwbare verslaggeving. Dat is nooit belangrijker geweest dan in een tijd van nepnieuws.”

Nicky Garsten (60), universitair docent

“Mijn vroegste herinnering is het radioprogramma Listen with Mother, een middagprogramma voor kleine kinderen met rijmpjes, verhalen en muziek. Voor mij zijn de indrukwekkendste uitzendingen van de BBC onlosmakelijk verbonden met grote gebeurtenissen: de maanlanding, de dood van Diana, de Olympische Spelen en het brexitreferendum. De BBC hoort bij het bouwsel van mijn leven. Hij is essentieel voor het gevoel dat ik deel uitmaakt van de samenleving. De omroep verrijkt me met geweldige series als Bodyguard, maar ook met podcasts als This Cultural Life.”

Denis Cutter (77), semigepensioneerde verzekeringsadviseur

“Als kind in de jaren vijftig luisterde ik elke zondag naar Forces Favourites, een programma waarin luisteraars verzoeknummers konden aanvragen voor soldaten in het buitenland. Daarna luisterde ik naar de muziekshow The Billy Cotton Band Show. Daaraan denkend ruik ik nog steeds het zondagse gebraad van mijn moeder. De BBC is nog altijd groots op vlak van sportuitzendingen: voetbal, rugby, tennis en de Olympische Spelen. Op het gebied van licht vermaak, nieuws en politieke analyse is de omroep achteruitgegaan en verschilt hij niet meer zo van andere omroepen. Maar als instituut blijft de BBC een belangrijk deel van onze identiteit.”