Christoph Waltz: "Ik ben een ouderwets acteur, ik blijf weg bij trends"

Vijfendertig jaar geleden deed Christoph Waltz (58) een poging aan de bak te komen in Amerika. 'Of het moeilijk was? Het was on-mo-ge-lijk. De deuren gingen niet open, nee. En waarom zouden ze ook?'

Omdat hij goed kon acteren, wellicht, klinkt het uit de journalisten tegenover hem.

'Wat doet dát er toe?' kaatst de Oostenrijkse acteur, die Engels spreekt met zeer precieze dictie. De tweevoudig Oscarwinnaar (Inglourious Basterds, Django Unchained) zit in een hotelkamer in New York, in Manhattan nabij Central Park, piekfijn gekleed, rechtop. En vertelt hoe hij eind jaren zeventig een straat verderop een afspraak had op kantoor bij de gevierde en inmiddels overleden theaterproducent Jean Dalrymple. 'Via via was me dat gelukt. Ik zat te wachten en bam, de deur vloog open, een oud vrouwtje kwam binnen en hopte op haar stoel. Terwijl haar beentjes boven de vloer bungelden, keek ze me aan en zei: 'O, ik weet het zeker, ik hoef alleen maar naar je te kijken: jij bent een fantastisch acteur.''

Waltz glimlacht. 'Ik was 22 en dacht: wow, ze kan dat zien, aan mij! En toen zei die mevrouw Dalrymple: 'Weet je wat? Nobody gives a shit! Het gaat hier enkel om wie je kent, en wie je niet kent.'' Niemand kende Waltz en dat bleef zo, voorlopig. 'Hoe verschrikkelijk ook, ze had gelijk. Hoe beter ik de business leer kennen, hoe meer ik dat inzie.'

Waltz is een mirakel. Een acteur die dertig jaar lang rollen en rolletjes speelde in zo ongeveer elke Duitse tv-krimi (onder meer Tatort, Derrick, Der Alte, Kommissar Rex, Polizeiruf 110, Unter Verdacht, Der letzte Zeuge, Stolberg) en legio tv-films, maar nooit doorbrak. Tot Quentin Tarantino iemand zocht voor zijn nazi-kolonel Hans Landa, die zowel Duits, Frans, Italiaans als Engels diende te beheersen, op niveau. Waltz zei eerst nee op de casting-uitnodiging voor Inglourious Basterds. Wéér zo'n grote productie waar enkel voor de vorm, of subsidieplicht, ook een stoet onbekende Europese kandidaten wordt opgetrommeld, en waarvan je nooit meer iets hoort. Op aandringen van anderen ging hij toch maar.

Zo schaarde de talenkenner uit Wenen zich ineens bij de groten uit zijn vak, op zijn 52ste. De banden met Tatort, waar hij al sinds 1987 zo nu en dan in te zien was, werden vlot doorgesneden. Roman Polanski belde, voor een hoofdrol in zijn kamerstuk Carnage (2011). Tarantino vroeg hem direct voor nog een film. En er was James Bond; later dit jaar draaft Waltz op als tegenstander van 007. Of neem Tim Burton, voor wiens nieuwe film Big Eyes hij nu vandaag in deze hotelkamer zit, tegenover vijf journalisten. Burton kwam hij toevallig tegen op een luchthaven, waarop Waltz de cineast aansprak en complimenteerde. Dat doe je niet zomaar als onbekend acteur. Of wel, maar dan heeft het weinig effect. Nu leidde het contact direct tot een samenwerking.

De scenaristen van Big Eyes leurden al tien jaar met hun filmplan over de levensgeschiedenis van het Amerikaanse schildersechtpaar Keane, dat de wereld voorzag van prints en schilderijen van droeve meisjes met grote ogen waaraan vaak een traan bungelt. Pas nadat Waltz had ingestemd met de mannelijke hoofdrol, gaf de studio groen licht voor de opnamen. 'Dat is eervol', zegt de acteur. 'Maar je kunt mijn positie niet vergelijken met die van Leonardo DiCaprio of George Clooney. Als die zeggen 'ik wil het doen', dan gebeurt het. Voor mij geldt dat mijn naam kan meewegen.'

Hij groeide op in een kunstzinnig milieu, beide ouders werkten in het theater. De Oostenrijkse cineast Michael Haneke is aangetrouwde familie. Waltz' rol in Burtons drama is die van Walter Keane (1915-2000), een begaafd verkoper en oplichter die een schildersimperium opbouwde zonder te kunnen schilderen - dat deed zijn vrouw, heimelijk. De verkoop van de meisjes met schotelogen, vooral afgedrukt op goedkope prints, was een ware hype in de jaren vijftig en zestig. Kitsch volgens de critici, kunst volgens Walter, die in een interview met LIFE uitlegde dat hij de ogen zo schilderde vanwege zijn psychische wond. Hij had, als kunststudent in naoorlogs Europa, immers te diep in de ogen gekeken van al die door de nazi's getraumatiseerde kinderen.

Pas in de jaren zeventig bracht zijn ex-echtgenote, Margaret Keane, haar kant van de waarheid naar buiten: zij zou de werken hebben gemaakt. Dit leidde tot een rechtszaak, waarbij de rechter het auteursconflict besloot met een verzoek aan beiden om dan maar in de rechtszaal zo'n grootogig kind te schilderen. Margarets doek was binnen twee uur af, Walter voerde een schouderblessure op.

Regisseur Burton (56), die ook aanschuift in de hotelkamer, liet enkele jaren voor de film op zijn pad kwam zijn hele gezin al eens portretteren door Margaret Keane. 'Houd ik van die Keane-kinderen? Nee. Ik vind ze behoorlijk verontrustend en eng. Waarom hangen mensen deze werken op? Maar rare dingen trekken me aan. Ik groeide op met die kunst, of wat ik de kunst uit de suburb noem. Geen prints van Picasso of Matisse in de woonkamer of op kantoor, maar overal die schotelogen van Keane.'

Amy Adams (40), bekroond met een Golden Globe voor haar aandeel in Big Eyes, bracht enige tijd door met de echte Margaret, ter voorbereiding op haar rol. Dat zou Waltz nooit doen, zegt hij, optrekken met iemand die hij moet vertolken. 'Dat kan ik nu makkelijk zeggen, want Walter Keane is dood. Anders zou het necrofilie zijn.'

Als het woord research valt, is er spot te lezen in de blik van de Oostenrijker. 'Ik ben een ouderwets acteur, ik blijf weg bij die trends. O, al dat improviseren, of zelf iets toevoegen, je research doen... Niet dat ik géén research doe, maar iedereen doet dat toch, de hele dag. Als je de krant openslaat, is dat ook research. Cool woord hoor, research. Ik spéél de rol gewoon, uit het script. Het is zo grappig: ik zou me nooit denigrerend uitlaten over de methode van Lee Strasberg (die het diep ingeleefde method acting doceerde, red.), bij wie ik zelfs nog even gestudeerd heb. Maar het is spelen vanuit je instinct, meer niet. Nu doet iedereen alsof die method iets semireligieus is. Alsof acteurs uit een hogere kaste komen. Kom op zeg.'

Burton: 'Toen Margaret de film voor het eerst zag, zei ze na afloop: 'Dat is precies hoe Walter was.''

De man die met zijn leugens en het werk van zijn vrouw een schildershype bewerkstelligde, was een 'soort sociopaat', meent de regisseur. 'Een man met bravoure, humor en met nare, enge trekjes, gewelddadig bijna. Toch begrijp ik hem ook wel. Hij is een beetje als Ed Wood (de ongetalenteerde filmer over wie Burton in 1994 een biopic maakte, met Johnny Depp in de hoofdrol, red.). Hij wilde een groot kunstenaar zijn, maar kon niet schilderen. Soms raak je zo verstrikt in je artistieke euforie dat je niet meer helder ziet.'

Margaret Keane is inmiddels 88 jaar oud. Sinds ze weg is bij Walter en toetrad tot de Jehovah's Getuigen, schildert ze vrolijkere kinderen, maar nog altijd met schotelogen. Amy Adams ontving een doek met daarop haar eigen ogen, geschilderd door de vrouw die ze speelt. 'Heel mooi', zegt de actrice. 'Het hangt bij me thuis.'

Ook Waltz kreeg een schilderij cadeau. 'Problematisch', omschrijft de Oostenrijker de afbeeldingen van Keane. 'Ik denk dat je ze, met een goed geweten, kitsch mag noemen.'