Camille Kouchner gaat in ‘Een grote familie’ de Franse laksheid jegens pedofilie te lijf

Laatst wijdde tv-zender France 2 een programma aan de merkwaardige tolerantie voor pedofilie die in Franse intellectuele kringen lang bestond. Die tolerantie heeft deels een literaire oorsprong – in Frankrijk heeft de literatuur altijd veel aanzien genoten. De meningen van grote schrijvers doen ertoe. Nobelprijswinnaar André Gide was een notoir liefhebber van kleine jongens. Daarna was er de bijna vergeten bestsellerauteur Roger Peyrefitte. En toen kwam Gabriel Matzneff, die in romans en dagboeken onverbloemd voor zijn talloze relaties met kinderen uitkwam, enkelen niet ouder dan 8 jaar. Matzneffs boeken werden uitgegeven door het befaamde Gallimard, president Mitterrand bewonderde openlijk zijn anticonformistische werk, wie zou hem durven aan te vallen?

Een andere bron van de Franse tolerantie jegens pedofilie is de geest van mei ’68. Sinds die maand, toen studenten de Sorbonne bezetten uit protest tegen de gevestigde maatschappij, is het voor velen moeilijk om in te gaan tegen de befaamde leuze ‘Verboden te verbieden!’ Een berucht tv-fragment uit 1990 laat zien: de vaderlijke presentator van het boekenprogramma Apostrophes, Bernard Pivot, ontving onder meer de genoemde Gabriel Matzneff.

Inmiddels is de situatie wat ten goede gekeerd. Pivot liet al weten zich bij het terugzien van die beelden erg ongemakkelijk te voelen. Deze verandering is sterk te danken aan Vanessa Springora, die als 14-jarige – met instemming van haar ouders! – een relatie had met de 36 jaar oudere Matzneff, en als volwassene in haar boek Le consentement (‘De instemming’) vertelde hoe gebruikt en vernederd ze zich voelt.

Le consentement baarde veel opzien, en zette ­Camille Kouchner (1975) ertoe aan om ook haar ervaringen en die van haar tweelingbroer te boek te stellen. Het resultaat is een schrijnende aanklacht – tegen pedofilie, maar ook tegen de ijdelheid en lafheid van de Franse intelligentsia.

Geheim bewaren

De schrijfster is de dochter van twee personen die in Frankrijk tellen: Bernard Kouchner, oprichter van Artsen Zonder Grenzen en voormalig minister, en Évelyne Pisier, hoogleraar politicologie en publiek recht. ‘Ik weet niet wanneer, en ook niet waarom mijn ouders zijn getrouwd’, merkt Camille Kouchner droogjes en onthullend op. Na de scheiding hertrouwt haar moeder. Haar nieuwe, flamboyante echtgenoot zal zich jarenlang vergrijpen aan Camilles tweelingbroer.

Die man wordt in het boek niet bij naam genoemd, maar heel Frankrijk weet om wie het gaat: Olivier Duhamel, hoogleraar, voormalig socialistisch lid van het Europees Parlement, gezaghebbend radio- en tv-commentator, lid van talloze regeringscommissies.

Hij, de stiefvader, nam het initiatief tot de incest. Maar daarna legt hij, gewend als hij is virtuoos te redeneren en te debatteren, de verantwoordelijkheid op een doortrapte manier bij de jongen. Níet de verantwoordelijkheid voor de daad – daarover wordt niet meer gerept – maar die voor de mogelijke gevolgen, die rampzalig zouden zijn voor het welzijn van het gezin. ‘Bewaar dit geheim’, zei hij tegen zijn slachtoffer. Uit egoïsme je kind dwingen in een leugen te leven – kan een ouder dieper zinken, vraagt de lezer zich af.

Belangrijk bij de instandhouding van deze situatie speelt de ‘omerta’, het zwijgen van de omgeving. Angst van de vrienden en verwanten van het invloedrijke stel om te verliezen wat men heeft; conformisme en lafheid maakten dat zij de ogen sloten voor wat zich onder hun neus afspeelde. Évelyne Pisier vermoedde wel wat haar zoon overkwam, maar durfde haar huwelijk niet op het spel te zetten en vluchtte in de drank: ‘Zwarte lippen. Paarse tanden. Slechte adem. Een vale, uitdrukkingsloze tronie.’

Niemand komt ongeschonden uit zo’n slagveld. Camilles moeder sterft aan kanker, de levens van de kinderen zijn vergald. Camille Kouchner heeft in haar boek getoond hoe één persoon een hele kring van mensen om zich heen kan gijzelen. En Olivier Duhamel, 70 jaar inmiddels? Zijn daden zijn verjaard. Maar na het verschijnen van dit boek heeft hij zijn functies neergelegd. Hopelijk draagt dit ontluisterende verslag bij tot een verdere mentaliteitsverandering.