Brusselse Bozar toont vermakelijke documentaire over hippies in de Sovjet-Unie

U dacht dat hippies zich enkel in de Verenigde Staten en West-Europa laafden aan industriële hoeveelheden geestverruimende middelen en platen van Grateful Dead? Niet zo. In de vermakelijke en visueel fraaie documentaire Soviet Hippiesbewijst de Estse filmmaakster en antropologe Terje Toomistu (32) dat ook ten oosten van het IJzeren Gordijn genoeg rebelse zielen te vinden waren van wie de haarlengte afweek van de partijvoorschriften.

Sovjetbohemiens verenigden zich in een los netwerk met de naam Sistema, georganiseerd via notitieboekjes met telefoonnummers die vlotjes de ronde deden. Het 'systeem' stelde de hippies in staat in de hele Sovjet-Unie een slaapplaats te regelen of gelijkgestemde zielen te ontmoeten voor een meditatiesessie of een theekransje. Hallucinogene thee gezet van sigaretten voor astmapatiënten, dat spreekt. Net zoals hun westerse tegenhangers luisterden ze naar The Beatles en lazen ze Kerouac, met dien verstande dat die exponenten van het 'verdorven' Westen in de Sovjet-Unie personae non gratae waren.

"Toch wisten de Sovjethippies meer van westerse muziek dan hun vrijere soortgenoten", beweert Toomistu. "Een plaat was een heilig object, dat alsmaar opnieuw gekopieerd werd met spoelenrecorders. In een vacuüm is zelfs een scheet lucht, zo omschreef de Estse dichter Johnny B Isotamm het perfect." De muziek kwam het land binnen in koffers van KGB-medewerkers. Die mochten reizen en brachten coole westerse spullen mee. Zo gaven ze de eerste generatie Sovjethippies ongewild de pap in de mond.

Naar het gesticht

Wilde je het als hippie maken in de Sovjet-Unie, dan was een zekere mate van inventiviteit niettemin noodzakelijk. De westerse hippie mocht zich afzetten tegen het kapitalisme, hij kocht z'n kleren wel gewoon in de winkel. Een luxe die zijn oostelijke gabber niet had. "Vooral naar kleurrijke stoffen was de vraag groot. De hippies gebruikten gordijnen met bloemen en gekke patronen om olifantenpijpen te maken. Bij officiële kleermakers konden ze wel niet aankloppen, die mochten van de staat geen wijde broeken maken."

Was het voor de Sovjethippies al peis en vree, of love, peace & harmony? Nee, ze mochten niet meteen rekenen op een huldiging als Held van de Sovjet-Unie. In het slechtste geval zond een moeder haar langharige zoon naar een geestelijk gesticht, voor de zekerheid. Zo sterk was de ideologie van de Homo Sovieticus, de betamelijke Sovjetburger.

Ook de autoriteiten waren niet opgezet met het hippietuig. Niet zozeer omdat ze een gevaar vormden voor de staat - daarvoor was hun drugconsumptie denkelijk te groot - maar wel omwille van hun gebrek aan zeden. Toomistu: "De staat hield de notie van reinheid hoog. Het zag de hippies als vuil. Uiteraard waren er ook ideologische argumenten. Maar die gebruikte de staat toch vooral als stok om de hond mee te slaan."

In 1971 was het genoeg geweest. De KGB zette een hinderlaag op en arresteerde tijdens de eerste openbare hippiebijeenkomst in Moskou duizenden ongewenste elementen.

Existentiële keuze

"Plots hadden de autoriteiten adressen van alle hippies", zegt Toomistu, "Ze riepen hen op voor het Rode Leger of gingen met hun ouders praten." De beweging dook ondergronds. Want de Sovjethippies waren behoorlijk wat harder in de leer dan hun westerse confraters, die toen al lang hun harembroeken hadden ingeruild voor maatpakken.

"Het was een zware, bijna existentiële keuze om hippie te zijn in de Sovjet-Unie", zweert Toomistu, "Een keuze voor het leven. Anders dan in het westen, waar sociale verandering de beweging opat." Ironisch genoeg bood economische stagnatie Sistema het perfecte kader voor een lang bestaan. Hippies kregen een job van de staat en konden goedkoop leven. Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie volgde die van Sistema. Grenzen beletten voortaan het vrije verkeer van mensen. De start van een ander soort overlevingsstrijd, zo noemt Toomistu het. "De hippies moesten jobs vinden en de touwtjes aaneen knopen."

Soviet Hippies speelt op 6/12 in Bozar, Brussel. bozar.be