"Bezige Bij barst niet over Abou Jahjah"

Aan het venster van uitgeverij De Bezige Bij in Amsterdam hangt nog een oud plakkaat: "Deze etalageruimte wordt nog heden in gebruik genomen door de, tot nu toe ondergrondsche, uitgeverij De Bezige Bij", staat er. "Alle nazilectuur zal grondig verwijderd worden." Zou ook Pleidooi voor radicalisering, een boek van die in Nederland verketterde antizionist Dyab Abou Jahjah, 'verwijderd' worden? Dat was gisternamiddag de vraag.

In de gebouwen van De Bezige Bij daagde het kruim van de Nederlandstalige literatuur op. De bijzondere bijeenkomst werd inderhaast bijeengeroepen omdat de commotie over het contract met Abou Jahjah zwaar op de maag lag. Zijn boek komt in september uit en past in de Horzelreeks, pamfletten die prikkelende ideeën willen uitdragen.

Wat er precies in dat boek zal staan, is nog niet duidelijk. Maar dat belette een aantal promintente (Nederlandse) schrijvers, die al jaar en dag onder contract liggen bij de Amsterdamse uitgeverij, niet om alvast op hun achterste poten te gaan staan en te dreigen met vertrek. Marcel Möring liet De Bezige Bij per brief weten dat wat hem betreft, "Abou Jahjah voor literaire noch inhoudelijke kwaliteit staat", zo weet opinieweekblad De Groene Amsterdammer. "De man is onwelriekend, onsamenhangend, een paling in een emmer vol snot."

Ook het joodse schrijverskoppel Jessica Durlacher en Leon de Winter ziet het niet zitten om op de volgende nieuwjaarsreceptie het glas te heffen met de Belgisch-Libanese activist. Durlacher liet zich in De Groene Amsterdammer zelfs ontvallen dat ze zich "onveilig voelt" nu Abou Jahjahs uitspraken "sociaal aanvaardbaar" blijken te zijn. Toeval of niet: de nieuwe roman van De Winter had deze week moeten verschijnen, maar om onduidelijke redenen is de publicatiedatum verzet.

Niet onbelangrijk in dit verhaal is de ontstaansgeschiedenis van De Bezige Bij. Die werd in 1944 door enkele verzetslui uit de grond gestampt. Met de opbrengsten wilden ze families vergoeden die joodse kinderen verstopten voor de bezetter. Vandaar de gevoeligheid.

Twee kampen

En dus wilde Schrijversvereniging De Bezige Bij uitklaren of ze zich achter de beslissing van de directie kan scharen om Abou Jahjahs boek - "een pamfletje" volgens voorzitter Allard Schröder - te publiceren. Want de kwestie verdeelde de auteurs in twee kampen, grofweg de Nederlanders versus de Vlamingen. Die eersten, met Durlacher, De Winter en Möring aan het roer, vinden het onvoorstelbaar dat hun uitgeverij een opruiende antisemiet in haar rangen opneemt.

De Vlamingen, denk David Van Reybrouck, Stefan Hertmans en Erwin Mortier, willen de publicatie afwachten en verdedigen de figuur Abou Jahjah. Ze zijn het misschien niet altijd eens met zijn argumenten, maar ze zien hem wel als een relevante stem in het debat over de multiculturele samenleving. Voor de goede orde, Abou Jahjah wordt ook principieel gesteund door pakweg Abdelkader Benali en Charlotte Mutsaers, ook Nederlanders.

Los daarvan giert er nogal wat onrust door de gangen van De Bezige Bij. De boekensector heeft het financieel niet makkelijk, directeur-uitgever Henk Pröpper is voor onbepaalde duur op ziekteverlof en de integratie van de Antwerpse tak in de Amsterdamse afdeling smeult nog na. Mark Schaevers, bestuurslid van de Schrijversvereniging: "In een weinig riante bedrijfscontext tikt dit conflict nogal makkelijk aan."

Onder de aanwezigen, gisteren: de directie zelf, die zich van alle commentaar onthield, de drie joodse schrijvers, Libris-winnaar en bestuurslid Tommy Wieringa, en enkele Vlaamse namen als Mark Schaevers en Van Reybrouck. Tot een stemming kwam het niet, evenmin werden de meningsverschillen uitgepraat. "Dat was niet de bedoeling. Het werd tijd om elkaar in de ogen te kijken, in plaats van enkel via de pers te discussiëren", vat Schaevers de nood aan de bijeenkomst samen. Die lokte toch ruim vijftig auteurs, een behoorlijke opkomst. Schaevers: "Toch meer dan onze jaarlijkse statutaire vergadering."

Beide partijen namen, nogal voorspelbaar, het woord en dat was dat. "Ze willen gewoon dat hierover gepraat wordt. Ze willen vertellen wat hun gevoelens hierbij zijn", zei voorzitter Allard Schröder achteraf. "De Vlamingen zijn wat lankmoediger, ze kunnen meer van hem dulden."

De vereniging heeft trouwens geen enkele bestuurlijke macht, en kan dus geen publicatie tegenhouden. "Maar ze heeft best wel een stem", vertelt schrijfster Nicolette Smabers. "En ik denk dat De Bezige Bij wel het type uitgeverij is dat wel oor heeft naar die stem."

Tegenpamflet

Maar de stem van de vereniging spreekt dus niet zo duidelijk. Wanneer enkele auteurs na twee uur samenzitten weer buitenkomen - de rolluiken zijn inmiddels hermetisch afgesloten - willen de meesten niets kwijt. Anderen zijn vooral voorzichtig.

"We praten over een boek dat er niet is - dat is nogal onzinnig", vertelt de Rotterdamse dichter Manuel Kneepkens. "In Vlaanderen is Abou Jahjah belangrijker dan hier. In Nederland valt iemand als De Winter over een uitspraak als 'zionistenpijper' (zo noemde Abou Jahjah Antwerps N-VA-burgemeester Bart De Wever toen die joodse instellingen meer wilde beschermen, nvdr). Maar ik geloof wel dat iemand als hij een bijdrage kan leveren. Er is trouwens een contract: waarom geven we het dan niet gewoon uit? En laat Leon de Winter een tegenpamflet schrijven. Maar dat wil hij niet."

Anderen stellen zich er vragen bij dat De Bezige Bij überhaupt een politieke koers vaart. "Moeten wij dit soort pamfletten uitgeven?", vragen zowel striptekenaar Dick Matena als Schröder zich af. "De Bezige Bij is een literaire uitgeverij."

De Winter of Durlacher had er eerder mee gedreigd om op te stappen als de publicatie doorgaat, maar daar is volgens Schröder niets van aan. "Leon en Jessica zijn verknocht aan de uitgeverij. En Marcel Möring was ook zijn leuke zelf." Schaevers, bij een drankje in de tuin achteraf: "We hebben elkaar in de ogen gekeken, nu kijken we diep in het glas."

Gisteravond reageerde Dyab Abou Jahjah zelf op de kwestie met een tweet: "De Bezige Bij blijft een verzetsuitgeverij en wijkt niet voor druk. Mijn boeken zullen verschijnen zoals gepland."