Bestseller-auteur Hanya Yanagihara: ‘Trumps verkiezing versterkte een idee dat ik al langer over Amerika had’

“Het klink misschien gek, maar To Paradise (Naar het paradijs) heeft eigenlijk niets met de covidpandemie te maken. Toen die in maart 2020 in New York toesloeg, was mijn boek al bijna klaar. Ik heb het manuscript in de zomer van dat jaar ingeleverd.”

In 2015 verraste Hanya Yanagihara de literaire wereld met A Little Life (Een klein leven), een roman over het personage Jude St Francis, die op jonge leeftijd het slachtoffer wordt van seksueel misbruik waardoor hij onherstelbaar wordt beschadigd. Het was een indrukwekkend, maar voor veel lezers ook uiterst deprimerend boek.

Yanagihara’s nieuwe roman lijkt in weinig opzichten op A Little Life, maar zit qua toonaard in dezelfde hoek. De roman bestaat uit drie delen, die respectievelijk in 1893, 1993 en 2093 spelen. Deel één beschrijft een alternatieve historische werkelijkheid, een schijnbaar vrij en tolerant New York waarin homoseksualiteit volkomen is geaccepteerd en de VS zijn uiteengevallen tot een reeks kleinere, elkaar min of meer tolererende naties. Deel twee portretteert een voor ons herkenbaar Manhattan tijdens de aidscrisis, maar vertelt ook over een onafhankelijkheidsstreven op Hawaï. Het laatste deel, dat de helft van de roman beslaat, is gesitueerd in een wereld die wordt geteisterd door pandemieën en de desastreuze gevolgen van klimaatverandering. Als reactie hierop is Amerika een totalitaire samenleving geworden.

Uw boek is dus niet zozeer een razendsnelle reactie op de werkelijkheid, maar u liep al schrijvend op de gebeurtenissen vooruit. Waarom wilde u dit boek schrijven?

“Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in ziekten. Mijn oom is gespecialiseerd in tropische ziekten, mijn vader is oncoloog, dus bij ons thuis werd veel over medische zaken gesproken. Dat zag je ook terug in mijn eerste boek, The People in the Trees (Notities uit de jungle), dat een medicus als hoofdpersoon heeft. Pandemieën zijn een buitengewoon rijk onderwerp. Een pandemie betekent een maatschappij in een crisissituatie. Hoe reageren mensen wanneer ze zichzelf tegen dreigingen van buitenaf proberen te beschermen? Welke burgerrechten is men bereid op te offeren? Dat zijn vragen die in alle drie de delen van mijn boek worden gesteld en die relevant zijn voor wat het betekent een burger, een onderdeel van de maatschappij te zijn.”

Ik begrijp dat u als kind erg ziek bent geweest en daardoor een fascinatie ontwikkelde voor het lichaam, dat als het ware uiteen kan vallen. In alle drie de delen van uw boek lijkt u een ziek lichaam te projecteren op een zieke, uiteenvallende natie.

“Zo heb ik er nooit over nagedacht, maar het is een mooie metafoor. Misschien ga ik hem wel gebruiken! Ik denk dat veel mensen zich er de laatste jaren bewust van zijn geworden hoe kwetsbaar een land kan zijn. Veel van wat Trump de afgelopen jaren deed was weliswaar niet echt illegaal – veel ook wel, trouwens – maar wel ongebruikelijk, niet normaal. De fundamenten van een land bestaan deels uit wetten, maar deels ook uit aannames, verwachtingen, patronen en tradities. Dat is uitermate verraderlijk.”

U begon de eerste plannen voor uw boek te maken in 2016, het jaar dat Donald Trump tot president werd verkozen. Toeval?

“Nee, dat speelde indirect wel degelijk een rol. Trumps verkiezing versterkte een idee dat ik al langere tijd over Amerika had. Wij zijn altijd geneigd geweest ons land als een paradijs te beschouwen, maar een paradijs is een plek waar iedereen welkom is, niet een plek waar men probeert bepaalde mensen buiten te houden. Dus kwam bij mij de vraag op: heeft Amerika zich vastgeklampt aan een volkomen onjuiste metafoor? Is Amerika welbeschouwd een valse belofte?

“Wat ik interessant vind aan dit boek is niet zozeer dat ik een pandemie lijk te hebben voorspeld, maar dat ik onbewust een aantal van de essentiële discussiepunten naar voren breng die nu in dit land spelen. Hoe luidt de geschiedenis van ons land? Zijn we het daarover eens? Moet ons land terug naar een vroegere versie van zichzelf? Is ons land op weg een betere plek te worden? Vertoont ons land ernstige tekortkomingen, maar kunnen die problemen worden opgelost binnen de bestaande systemen en structuren? Of is ons land dermate fundamenteel beschadigd dat er niets anders opzit dan de boel met de grond gelijk te maken en alles weer op te bouwen?”

Een rode draad in Naar het paradijs is de rol van toeval en willekeur. Het had allemaal heel anders kunnen aflopen. Ik telde – met dank aan mijn digitale pdf – 92 maal de constructie ‘what if’.

“Het eerste deel van mijn boek is deels een reactie op het idee dat er geen consensus meer bestaat over de Amerikaanse geschiedenis, maar ook op het idee dat toeval en willekeur een grote rol spelen in ons bestaan. Ik denk dat dat bij een jong land als de VS een extra nadrukkelijke rol speelt. Stel dat niet A gebeurde, maar B? Heel veel zaken die in het verleden hebben plaats­gevonden, hadden heel goed anders kunnen lopen en dan was Amerika nu een heel ander land geweest. Stel dat Amerika niet door puriteinen was gesticht en religie daardoor niet tot de kernbegrippen van dit land was gaan behoren?

“De afgelopen vijf jaar speelden er twee grote ‘what if’-vragen: stel dat Trump niet was gekozen en stel dat er geen covid was geweest. Die twee vragen hebben iedereen in het hele politieke spectrum in Amerika en daarbuiten heel diep beziggehouden. Het laatste jaar is daar nog bijgekomen dat een deel van de Amerikanen niet gelooft in Trumps nederlaag bij de verkiezingen van 2020.”

In deel drie is viroloog Charles Griffith een belangrijke adviseur van de regering. De maatregelen die hij voorstelt om de reeks aan pandemieën te bestrijden zijn aanvankelijk relatief mild. Vervolgens krijgt hij te maken met weerstand, virusontkenners, fake news. Dit leidt bij hem tot de conclusie dat ‘een virus geen betere vriend kan hebben dan een democratie’, waarna hij een strengere en repressievere aanpak bepleit die uiteindelijk leidt tot een totalitaire staat die hijzelf vervolgens ten diepste betreurt.

“Een van de punten die mijn boek wil maken is: vooruitgang is geen garantie voor verlichting en een zekere staat van verlichting kan gemakkelijk omslaan en teniet worden gedaan. Het is mijn bedoeling dat het derde deel van mijn boek voelt als een reeks onvermijdelijke gebeurtenissen. Daarin klinkt door wat momenteel gaande is: de botsing van Trump en Facebook, het steeds grotere wantrouwen ten opzichte van autoriteiten, de ontkenning van de verkiezingsuitslag… We lijken af te stevenen af op een eindconfrontatie.”

Is uw boek bedoeld als waarschuwing?

“Niet per se. Ik ben aan het boek begonnen met een reeks vragen, maar zat toen het voltooid was met nog méér vragen. Een van de vragen die het boek stelt, luidt: waar trek je de grens tussen je persoonlijke bescherming en de bescherming van onze maatschappij, onze democratie? Onvermijdelijk zijn die twee belangen regelmatig strijdig.

“In mijn boek vertelt viroloog Charles over een moeder wier baby is besmet. Zij laat haar kind niet in het ziekenhuis behandelen maar neemt het stiekem weer mee naar huis, waardoor het kind onderweg wellicht tientallen andere mensen besmet. Charles’ redenering is: juist omdat je niet kunt verwachten dat mensen rekening houden met anderen en vooral voor hun eigenbelang gaan, moet de regering zijn burgers beschermen tegen de handelingen van het individu.

“Ik heb begrip voor beide partijen en de meeste mensen met mij, denk ik. Er zijn altijd mensen met kwade bedoelingen, maar er zijn er nog veel meer die naar eer en geweten beslissingen nemen die achteraf verkeerd blijken te zijn geweest.”

Wat was de eerste zin die u opschreef?

“Dat was de eerste zin van deel drie, als Charles’ kleindochter Charlie zegt: ‘Gewoonlijk neem ik om 18.00 uur de shuttle naar huis’. En vervolgens de laatste zin van deel een, die later ook de slotzin van de andere twee delen zou worden. Een zin die eindigt met ‘…naar het paradijs’. Toen stond het ook meteen vast dat Naar het paradijs de titel van het boek zou worden.”

Zijn er zinnen of passages waar u met name tevreden over bent?

“Ik hou erg van scheppingsmythes, zoals het verhaal van de maan en de hagedis, dat Charles in deel drie vertelt. Ook de passage in deel twee, over het toneelstuk waarin een Hawaïaanse prins zijn vaderland belachelijk moet maken, deed me veel.”

Een van de eerste dingen die de lezer opvallen is dat in alle drie de delen van het boek dezelfde namen terugkeren. De suggestie wordt gewekt dat deze personen aan elkaar gerelateerd zijn: misschien zijn ze familie, misschien zijn ze ‘reïncarnaties’ van elkaar, zoals in Cloud Atlas (Wolkenatlas) van David Mitchell. Dat blijkt allemaal niet het geval. Zijn de namen bedoeld om eenheid in het boek te scheppen?

“Zo zou je het kunnen zeggen. De namen zelf zijn eigenlijk volkomen oninteressant, maar ze staan wel voor iets blijvends in ons mensen. Wat de personages in alle drie de delen van het boek gemeen hebben, is het verlangen naar liefde en gezelschap. In welk Amerika ze ook leven – democratisch, despotisch, vreedzaam, chaotisch – mijn personages blijven, als alle mensen, altijd streven naar liefde en gezelschap.”

Hoe combineert u de baan van hoofdredacteur van T: The New York Times Style Magazine met het produceren van omvangrijke romans als Een klein leven en Naar het paradijs, die allebei in relatief korte tijd (respectievelijk achttien maanden en ruim twee jaar) zijn geschreven?

“Covid heeft erg geholpen bij mijn laatste boek. Ik werkte thuis dus hoefde niet te forenzen en van uitgaan was geen sprake. Bovendien ben ik single en heb geen kinderen. Ik ben vrij goed geworden in timemanagement. Als ik even geen zin heb in de verplichtingen van mijn baan als hoofdredacteur, ga ik aan mijn boek werken, en als ik opzie tegen dat boek wijd ik mij aan mijn hoofdredactionele taken.”

Is er tijdens het schrijven een moment geweest waarop u dacht: dit wordt helemaal niets?

“O jawel. Er zijn momenten dat je denkt: dit is verschrikkelijk, dit gaat nergens naartoe. Dan helpt piekeren en stilzitten je absoluut niet. Het enige wat werkt is onverstoorbaar doorploegen, niet aarzelen om fouten te maken, je twijfels negeren en hopen op betere tijden. Die dan meestal echt wel komen.”

Werkt u met een schema?

“Ik werk vrij intuïtief, maar bepaal wel eerst een structuur. Als die eenmaal vastligt, verander ik er niets meer aan. Het belangrijkste deel van mijn schrijfwerk vindt niet plaats achter de computer, maar als ik wandel, zwem of in de metro zit. Dan werk ik de logica van de plot en de personages uit, bedenk ik hoe ze spreken. Als ik vervolgens achter de computer kruip, weet ik welke kant ik op wil en volgt de rest vanzelf.”

Hebt u een literair voorbeeld?

“Ik ben een groot bewonderaar van Kazuo Ishiguro. Zijn briljante Never Let Me Go (Laat me nooit alleen) gaat over personages die blind zijn voor wat er om hen heen en met henzelf gebeurt.”

Net als Naar het paradijs.

“Ik denk het wel. Ishiguro geeft ons een prachtig, maar ook gruwelijk en kwellend portret van het verdriet dat ‘leven’ heet.”

Is het toeval dat alle drie de delen van uw roman spelen tegen het eind van een eeuw?

“Nee, ik wilde bewust een fin-de-siècleroman schrijven. Het eind van een eeuw gaat altijd gepaard met gevoelens van hoop: men richt zich op de nieuwe eeuw, een nieuw begin. Mijn roman gaat over het verlangen naar een betere wereld, het paradijs, en dat kan een andere plek zijn, maar ook een nieuw tijdperk. Het is iets typisch menselijks om te geloven dat het verstrijken van een jaar, en zeker een eeuw, betekent dat er betere tijden gaan komen.”

Een naïef geloof?

“Misschien. Door de eeuwen heen hebben mensen altijd gedacht dat ze in een bijzondere tijd leefden, een overgangstijd die de geschiedenisboeken zal ingaan als cruciaal. In de praktijk was dat natuurlijk meestal niet het geval. Ik begeef me dus op glad ijs als ik zeg dat de tijd waarin wij nu leven wel eens echt een keerpunt zou kunnen zijn. Als je alle hedendaagse kwesties op een rij zet – klimaat, milieu, voedsel, water, democratie, desinformatie, noem het allemaal maar op – dan lijken we ons op een beslissend moment in de geschiedenis te bevinden.”

Wanneer begint u aan uw volgende boek?

“Mijn standpunt is dat je pas een boek moet schrijven als je iets dringends te melden hebt en als alleen jij die boodschap kunt brengen. Nadat ik Een klein leven had geschreven, had ik een tijdlang niets te melden. Nu zit ik in een vergelijkbare situatie. Ik heb geleerd mij daarmee te verzoenen.”