Beste Harold Polis, neem je hoed en ga daar weg. Het is niet goed te krijgen

Het is gebeurd. Na driekwart eeuw is ook Uitgeverij Pelckmans ten slotte beland waar ze ooit moest aanspoelen: aan het mainstream-strand der inhoudelijk grijze boekenboeren. Definitief los van haar storend geworden begin. Daartoe hoefde ze slechts haar acquirerend redacteur Karl Drabbe te ontslaan, de man die jarenlang omzeggens alle auteurs en alle titels had aangebracht en die tot verbazing van velen de afdeling 'Algemene Boeken' een pluralistische smoel had bezorgd. Waarbij ontslaggevend manager Eric Willems dacht weg te komen met de typische human resources smoes dat Drabbe "een nieuwe wending aan zijn loopbaan wenste te geven."

Hij is er niet mee weggekomen. Hij heeft integendeel een vooralsnog niet in te schatten imagoschade over de uitgeverij en zelfs over het boekbedrijf in Vlaanderen afgeroepen - terwijl het ontslag van Drabbe juist had moeten dienen om dit imago op te poetsen en te "verbreden". Le mieux est l'ennemi du pire...

Polis ten doop

Om dat te kunnen begrijpen moeten we terug naar die memorabele receptie op 6 mei jongstleden in het auditorium van de Studio in boekenstad Antwerpen, waar Pelckmans' nieuwe uitgeefpoot 'Polis' ten doop werd gehouden. Harold Polis, zelf opgestapt bij het veelbelovende maar economisch mislukte experiment van een Vlaamse Bezige Bij, had eigenaar-zaakvoerder Thom Pelckmans weten te overtuigen met hem in zee te gaan. Meteen kreeg Polis wat Drabbe nooit werd gegund: een uitgeverij onder zijn naam, een bureau in het centrum van Antwerpen, extra medewerkers, financiële middelen, zelfs de boekenwebstek waar hij jaren had naar uitgekeken: plots kon het allemaal. Plots was uitgeven geen eenmanswerk meer.

Op die zesde mei werd de 'Polis' van Polis aan heel boekenminnend Vlaanderen voorgesteld. Wat er gezegd werd was niet zo belangrijk. De drie hoofdrolspelers (Thom Pelckmans, Harold Polis en Karl Drabbe) fietsten vrolijk om de wanhopige vragen van de ingehuurde Ruth Joos heen. We mochten niet eens weten over welke boeken of welke auteurs het zou gaan. In een retorisch duivels handige toespraak deelde Harold mee dat hij zowaar boeken, boeken, en nog eens boeken zou uitgeven, met daarbovenop nog eens het boek an sich.

Het echte nieuws was de samenstelling van het publiek. Het was een ontmoeting van de beide adressenboekjes van Polis en Drabbe. Als je goed toekijkt kan je heel soms dezelfde mix opmerken in het publiek van een opera of een theaterstuk waarvan men nog niet zeker is of het als 'links' dan wel 'rechts' zal ingeschat worden. Mensen die allang besloten hadden elkaar niet meer te groeten geraakten weer aan de praat. Bedremmeld drukten sommigen elkaar nog eens de hand. Scheve opmerkingen over elkaars opinie bleven achterwege.

Imago, perceptie en schijn

Uiteraard bleef er hier en daar een vreemd wolkje hangen. Het moet Thom Pelckmans pijn gedaan hebben dat zelfs bij de aankondiging van het Polis-experiment de persberichten zowat bulkten van het imago waar hij net vanaf wilde. 'Een katholieke en Vlaamsgezinde uitgeverij'. 'Een uitgeverij met een rechtse signatuur en een ouderwetse uitstraling' - dit laatste een pertinent onware bewering van iemand die de ontwikkeling met Drabbe niet had gevolgd. 'Ik heb geen affiniteit met Pelckmans, wegens Vlaams en rechts' - een uitspraak afkomstig van een journalist en Polis-auteur die dan toch met 'Polis' meekwam. Pelckmans was aan dit imago al een hele tijd aan het laboreren. Telkens als ik hem sprak had hij het erover. Ik voelde dat zijn bezorgdheid was uitgegroeid tot een soort proviso tegenover Drabbe, tot dan toe zijn enige uitgevende medewerker.

Het enthousiasme in progressief-correcte kringen was in de praktijk trouwens minder groot dan het op die zesde mei wel leek. Vele mensen waren daar acteur in een stuk dat ze niet kenden. Het aloude rechtse, katholieke en Vlaamse imago kon natuurlijk niet op twee weken tijd uitgewist worden. Vooral de literaire auteurs bleven Polis het leven zuur maken. Zij waren het die zich als behoeders van de correctheid bemoeiden met het niet-literaire, non-fictionele aandeel in de aanbieding. Zij bleven het 'katholieke' benadrukken, het 'Vlaamse', en tenslotte het 'islamofobe', geïncorporeerd in de persoon van Wim van Rooy - wiens Islamboek trouwens gepubliceerd werd bij de uitgeverij van de vrijzinnige Vrije Universiteit Brussel...

Opiniedelict

Harold Polis binnenbrengen was dus bijlange niet voldoende gebleken. Alleen een manager kon bedenken dat, opdat Polis 'zijn' auteurs zou kunnen geruststellen, iemand anders eruit moest. Iemand met onwelgevallige opinies. Iemand met een opinie überhaupt. Dan deed het er niet meer toe dat Drabbe zijn activiteiten bij de webstek Doorbraak had stopgezet. In deze sociale media-tijden zijn opinies immers onuitwisbaar. En over de boeken (zoals van Abou Jahjah) die Drabbe ook had uitgegeven ging het allang niet meer. Hij had zich aan een intern opiniedelict bezondigd. Hem moest het zwijgen worden opgelegd en het uitgeven belet.

Men onderschat de uitsluitingsmechanismen die de culturele en literaire en dus ook de uitgeverswereld verzuren. De boycot van een fototentoonstelling die in Charleroi een 'Portrait imaginé de la Flandre' zou tonen was een flagrant voorbeeld. Het ontslag van Karl Drabbe komt in hetzelfde cahier terecht. Het grootste taboe is Vlaamsgezindheid, want dat is 'rechts'. België niet omarmen, dat is het ergste, dan springen alle lichten op rood. De maatregelen die dan worden genomen bevestigen me in mijn vermoeden dat de grootste antisystemische beweging in België nog altijd het flamingantisme is. Dit is het wat ten allen prijze moet bestreden worden, het liefst door marketeers en zaakvoerders die niet begrijpen waarom het gaat maar die wel denken dat aze de centen aan het redden zijn.

Gesmoorde veelstemmigheid

Zaakvoerder-eigenaar Pelckmans vindt dat Harold Polis met het ontslag van Drabbe niets te maken heeft. Polis moet zich daarmee niet te bemoeien. Zo"n opvatting legt de hele misvatting bloot. Er is niet alleen een geweldige schade aan het bedrijf Pelckmans toegebracht, het is te verwachten dat het hele Polis-project op losse schroeven komt te staan. Want wat is er nu meer in tegenspraak met Polis' nobele bedoelingen ("ik wil tegenstrijdige stemmen laten horen") dan dit ontslag, waarbij een interne, verondersteld tegenstrijdige stem koud wordt buitengezet? De 'tijdelijke' manager die dit op zijn geweten heeft doorkruist nu elk Polis-plan dat van de mainstream zou kunnen afwijken.

Met andere woorden, en ik schrijf dit tegen mijn zin, dit ontslag zadelt Polis op met een loodzware handicap van vertrouwensverlies en veroordeelt hem tot irrelevantie. De beoogde veelstemmigheid is in de kiem gesmoord, en deze kiem bevond zich in het redactielokaal in de Studio te Antwerpen waaruit Karl zopas is verwijderd.

Harold, neem je hoed

Beste Harold, ik wil tot jou niet via de derde persoon spreken. Jij ziet beter dan ik dat op die zesde mei een harmonie werd geënsceneerd die slechts de klank van een Potemkindorp was. De kloof tussen de 'culturen' blijft groot, en een van die mannen die serieus bezig waren deze kloof te dempen heeft zijn ontslag gekregen. Daarenboven werd jijzelf in jouw verruimingspoging niet gevolgd door de literaire auteurs. Het offer van het boek van Wim van Rooy zal daar weinig aan veranderen.

Ik meen te weten dat je niet wist wat er gaande was. Dan is hiermee wel gebleken dat je buiten je eigen zaken wordt gehouden. Achter je rug om wordt jou een dynamische medewerker ontnomen. Ik wil niet doordenken over de veronderstelling dat je wel op de hoogte was. Waar staat je uitgeverij nu? Waar staan nu de medewerkers wier loon je dacht te verdienen door een oplettende uitgever te wezen? Waar staat nu het merk 'Polis'? Hoe zal het eraan toegaan bij je eerste boekpresentatie?

Beste Harold, een man van jouw statuur past slechts een conclusie. Neem je hoed, zeggen ze in het Duits. Neem je hoed en ga daar weg. Het is niet goed te krijgen. Jij bent uit de Bezige Bij weggegaan om bedrijfstechnische redenen. Karl Drabbe is moeten weggaan wegens 'filosofische onverenigbaarheden' zoals dat heet. Solidariteit is het enige antwoord.