Bejubeld in Europa, veroordeeld in Iran: winnaar Gouden Beer krijgt een jaar gevangenisstraf in thuisland

“Als filmmaker hebben mijn team en ik onder heel moeilijke omstandigheden gewerkt. Voor de opnames begonnen, moest ik checken of er een bericht was van het hof van beroep, want er stond me een gevangenisstraf van een jaar te wachten. Elke dag vroeg ik me af of ik nog achter de camera zou kunnen staan. Enerzijds was het een heel moeilijke situatie, anderzijds wist ik dat ik van elk moment moest genieten. Een week voor het einde van de opnames kreeg ik nieuws: de beslissing van de rechtbank was volledig bevestigd. Dat was een zware, moeilijke dag voor ons allemaal.”

Die herinnering haalde de Iraanse filmmaker Mohammad Rasoulof (49) een kleine twee jaar geleden naar boven op het Filmfestival van Berlijn. Niet in levenden lijve, maar tijdens een videocall vanuit Iran: Rasoulof mocht (en mag) zijn thuisland immers niet verlaten. Maar zijn film There Is No Evil, waarvoor die herinnering een inspiratiebron was, won op de Berlinale wel de Gouden Beer. Leden van de cast en crew die in Rasoulofs plaats de prijs ophaalden, hadden het moeilijk om hun tranen te bedwingen. “We wensen dat geen enkele persoon naar de gevangenis moet om politieke, artistieke of culturele redenen”, stelde een van de producenten in zijn dankwoord.

Want dat is exact wat met Rasoulof is gebeurd. De filmmaker werd in 2019 veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf en kreeg een tweejarig verbod tot films maken opgelegd. De aanleiding was zijn vorige film, A Man of Integrity, over hoe een gewone Iraniër het slachtoffer wordt van de welig tierende corruptie in zijn land. De film viel in de prijzen op het Filmfestival van Cannes, maar toen Rasoulof terugkeerde naar Iran, werd zijn paspoort afgenomen en werd hij beschuldigd van ‘propaganda tegen de staat’.

Kritiek op het regime heeft altijd in Rasoulofs films gezeten. Was die kritiek in zijn eerdere werk vaak nog verhuld, dan is ze in zijn recentere films steeds directer en scherper geworden. In 2011 werden hij en collega-filmmaker Jafar Panahi veroordeeld tot een celstraf van zes jaar, later teruggedraaid naar één jaar. Panahi kreeg een filmverbod van twintig jaar opgelegd, maar bleef aan het werk: zijn clandestien opgenomen Taxi won zes jaar geleden de Gouden Beer in Berlijn.

Censuur

Ook There Is No Evil werd zonder toestemming gedraaid. “Als gevolg van mijn ‘speciale situatie’ kon ik niet werken waar ik wilde”, legde Rasoulof in Berlijn uit. Niet toevallig speelt de helft van de film zich af op het platteland. “De afstand van de stad was een geruststelling voor mij en het team.”

Het resultaat is een prachtige, maar pijnlijke film die bestaat uit vier episodes, waarin het in stand houden van de doodstraf wordt aangeklaagd. Volgens cijfers van Amnesty International werden er in 2020 in Iran minstens 246 executies voltrokken – meer dan in alle andere landen waar officiële cijfers over bestaan samen. (Alleen China, dat geen officiële statistieken deelt, maar waar het aantal jaarlijkse executies in de duizenden zou lopen, heeft hogere cijfers.)

There Is No Evil toont met zowel een gewet mes als eindeloos veel empathie hoe zelfs de meest gewone burger de impact van de doodsstraf met zich meedraagt, soms decennia lang. Voor de eerste episode vond Rasoulof inspiratie in een eigen herinnering, legde hij – met een tolk en via een videoverbinding – uit op de Berlinale. “Ik reed over straat en plots zag ik één van de mannen die me jaren geleden had ondervraagd. Hij kwam uit de bank. Ik was verrast, gechoqueerd. Ik staarde hem aan, ik weet niet waarom ik zo onder de indruk was. Hij stapte in zijn auto en ik besloot hem te volgen.

“Ik was opgewonden en woedend, maar na hem een tijdje achtervolgd te hebben, besefte ik hoe normaal hij is, hoe veel hij op andere mensen lijkt. Ik besefte dat hij geen monster was. Hij was gewoon een persoon die zich geen vragen stelde bij zijn eigen daden. Een persoon die onbewust alles aanvaardt wat de autoriteiten hem hebben verteld en dat blindelings uitvoert.”

Zo zijn sommigen van Rasoulofs personages beul, terwijl anderen net weigeren het te zijn – “Ondanks alle moeilijkheden”, aldus de cineast, “schuilt er in ‘nee’ zeggen een zekere schoonheid, en die schoonheid wilde ik tonen.” Maar als geen ander weet Rasoulof dus ook wat er de gevolgen van kunnen zijn. “Ik geloof dat de macht van het individu om beslissingen te nemen het belangrijkst is om vandaag ‘vrijheid’ te beschrijven. In veel landen is dat vanzelfsprekend, maar in mijn land heeft het politieke systeem die macht weggenomen bij mensen. Er is een breed spectrum van censuur en ideologische beperkingen.”

Een maand na zijn triomf in Berlijn moest Rasoulof zich aanmelden bij de gevangenis, maar hij kondigde aan dat niet te zullen doen. Als gevolg van de in Iran hevig toeslaande coronapandemie zagen de autoriteiten zich in dezelfde periode genoodzaakt om 54.000 gevangenen ‘tijdelijk naar huis’ te sturen. Voor zover bekend is, zit Rasoulof nog niet in de gevangenis, of toch niet in een gevangenisgebouw. Zoals hij een jaar geleden opmerkte in The New York Times: “Iran zelf is gewoon een betrekkelijk grote gevangenis.”

There Is No Evil speelt vanaf woensdag in de bioscoop. Lees de vijfsterrenrecensie op demorgen.be