‘Bastions van hoogmoed’: Martha Nussbaum over seksuele intimidatie en misbruik

Naast hoogmoed is hebzucht een belangrijke karaktereigenschap; een uitwas van de Amerikaanse cultuur, waarin de focus ligt op bezit als status­­sym­bool. Vrouwen werden en worden nog steeds op verschillende manieren ‘geobjectiveerd’ – denk aan de trophy wife. Hoogmoed en hebzucht zijn volop vertegenwoordigd in sectoren waarin mannen buitengewone privileges hebben, zoals de rechterlijke macht en in de sport- en kunstsector; ‘bastions van hoogmoed’.

Neem de wereld van college sports, de competitie van sportclubs van universiteiten, die is vergeven van de (toxische) masculiniteit. Florida State University verhulde twee aanklachten van verkrachting tegen American footballspeler Jameis Winston. Motief: bescherming van de reputatie van de universiteit, van de financiële belangen en van onderliggende machtsstructuren. Nussbaum pleit voor hogere straffen voor seksueel misbruik en intimidatie en voor betere wetgeving, die in Amerika per staat verschilt. Hier gaat Nussbaum wat te diep op in, maar ze ziet het als noodzakelijk kwaad om haar betoog te ondersteunen.

Het patriarchaat heeft zijn sporen nagelaten in de wetgeving. De autonomie en subjectiviteit van vrouwen werden bijvoorbeeld lang ontkend, doordat verkrachting binnen het huwelijk niet strafbaar was. Om een voorbeeld te geven: pas in de jaren 70 en 80 werd verkrachting binnen het huwelijk in verschillende Amerikaanse staten strafbaar.

De kracht van Nussbaums betoog zit echter vooral in de manier waarop ze de verstoorde emoties van mannen, vrouwen en mensen onderzoekt. Ze wijst op allerlei diepliggende maatschappelijke factoren, die als een complex veelkoppig monster een verziekt klimaat hebben gecreëerd, waarin mannen hun gang kunnen gaan.

Dat doet ze vanuit een filosofische, historische en soms mythologische invalshoek, waarmee ze geregeld tot verrassende voorbeelden en inzichten komt, ook aangaande de bittere ressentimenten die rondwaren.

Ze haalt het verhaal van Hekabe, de koningin van Troje, aan; zij verloor haar man en kinderen in de Trojaanse oorlog, maar verliest haar liefhebbende karakter wonderwel niet. Dan vertrouwt ze haar enig overgebleven kind toe aan de zorg van goede vriend Polymestor. Die vermoordt het kind voor geld. Dat blijkt de druppel die de emmer doet overlopen: ze vertrouwt niemand meer en is alleen nog op wraak gericht.

Nussbaum: ‘Het verdriet heeft Hekabe tot in haar kern als moreel wezen aangetast.’ Hiermee wil ze aantonen dat het uitgangspunt van veel feministen, namelijk dat slachtoffers ­zuiver zijn en het morele gelijk altijd aan hun kant hebben, ‘is gebaseerd op de gangbare filosofische notie dat de goede wil niet wordt aangetast door omstandigheden waar men geen invloed op heeft’.

Terecht bekritiseert ze feministen die in (wraakzuchtige) woede een oplossing zien; er verschenen de afgelopen jaren nogal wat woede­manifesten. Alleen transitionele woede, gericht op verbetering in de toekomst, kan functioneel zijn in de strijd tegen onrecht, stelt Nussbaum.

Martha Nussbaum, Bastions van hoog­moed – seksueel geweld, rekenschap en verzoening, Querido Facto, 360 p., 24,99 euro, vert. Arian Ver­heij.