‘Andy Warhol hoorde nergens bij – tot hij beroemd werd’

De film die hij dertig jaar geleden over Andy Warhol wilde maken, is er nooit gekomen. Maar in het theater lukt het wel. Met Trouble gooit de Oscarwinnende cineast Gus Van Sant het roer om, en toont hij zich als musicalregisseur én componist. ‘Ik zocht iemand om de muziek te schrijven, maar vond de juiste persoon niet. Dus heb ik het zelf gedaan.’

“Ik heb hem nooit ontmoet,” vertelt Gus Van Sant, “maar ik heb hem één keer op straat voorbij zien lopen. Dat was in 1981. Ik werkte een aantal jaar op de hoek van 69th Street en Madison Avenue in New York. Hij woonde daar in de buurt, er waren heel veel antiekwinkels waar hij vaak passeerde. Daar zag ik hem voorbijlopen. Hij praatte met een vriend, keek niet in mijn richting, maar ik herkende hem aan zijn haar. In New York zag je soms zulke figuren op straat, zeker in die wijk, the fancy part of town.”

De ‘hem’ en ‘hij’ waarover Van Sant (69), de bekroonde regisseur van films als Elephant (waarvoor hij in 2002 de Gouden Palm won), Good Will Hunting en Milk (waarvoor hij in respectievelijk in 1998 en 2009 werd genomineerd voor een Oscar voor Beste Regie) spreekt, is Andy Warhol (1928-1987). En Andy Warhol is het onderwerp van Trouble, Van Sants debuut als musicalregisseur. Drie weken voor Trouble in De Singel passeert, treffen we Van Sant via Zoom. Maar ruim dertig jaar voor Trouble in première ging, wandelde Andy Warhol al de creatieve geest van Gus Van Sant binnen.

Begin jaren 90 was Van Sant doorgebroken met eigenzinnige indiefilms als Drugstore Cowboy (1989) en My Own Private Idaho (1991), en even leek het erop dat zijn volgende film Andy Warhol als onderwerp zou nemen. Filmstudio Universal had een optie genomen op der rechten van een boek over Andy Warhol, met een biopic over de beroemde popartkunstenaar in gedachten. “Samen met Paul Bartel heb ik toen een script geschreven,” zegt Van Sant, “waarvoor we op bezoek gingen bij het Andy Warhol Office in New York en waarvoor we veel mensen hebben geïnterviewd die Andy goed kenden, zoals Brigid Berlin, Vincent Fremont en Paige Powell, een fotografe die Warhol heel vaak heeft geportretteerd en net als ik in Portland woonde.”

River Phoenix, de betreurde acteur die meespeelde in Van Sants eerste films maar in 1993 overleed aan een overdosis, wilde de hoofdrol vertolken. “River hoorde van het script toen we voor My Own Private Idaho een promotour deden in Japan. Hij wilde heel graag de hoofdrol spelen, maar zo ver is het nooit gekomen. De productie is nooit opgestart, het script is zelfs nooit voorbij een eerste versie geraakt. (lacht) Waarschijnlijk omdat het niet zo goed was”, gaat de cineast verder. “Nu denk ik dat film misschien niet het juiste genre was. Ik had al gezien hoe andere mensen en films en documentaires maakten over Warhol, en een andere vorm leek me bevrijdend te kunnen zijn om zijn verhaal te kunnen vertellen.”

Die andere vorm werd musicaltheater. De Portugese theaterdirecteur John Romão zocht contact met Van Sant, met de vraag of hij geen productie in Lissabon wilde regisseren. Dat werd Trouble, al heette de musical eerst simpelweg Andy. “We hebben de titel veranderd vanwege een conflict met een andere musical. Daarom hebben we het veranderd naar Trouble, een bijnaam voor Andy. ‘Cause he was a troublemaker.”

Outsider

In zekere zin is Van Sant dat ook. De in Kentucky geboren regisseur heeft een voorliefde voor outsiders en het uitdagen van verwachtingen. Een commerciële succesfilm als het Oscarwinnende Good Will Hunting volgde hij op met het trage, zwijgzame Gerry. Als hij een film maakt over Nirvana-zanger Kurt Cobain, is dat een dwarse, eigenzinnige en – voor veel kijkers en critici – ondraaglijke film als Last Days, waarin alle conventies van een rockbiopic door de verhakselaar worden gedraaid. Bovendien lag zijn eerste interesse in de beeldende kunsten, vooraleer hij – net als Andy Warhol – zich op cinema toelegde. Is hij een bewonderaar van de popartkoning?

“‘Bewonderen’ is niet het woord dat ik zou gebruiken. Maar ik begreep hem wel, en ik begreep de dingen die hij deed in zijn kunst en de films die hij maakte. Ik ben opgegroeid met een homofiele kunstleraar, Bob Levine, die een mentor voor mij was. Ik was elf toen ik hem voor het eerst ontmoette. Hij leerde zijn studenten schilderen en zeefdrukken maken: dezelfde dingen die Andy deed.”

“De popartbeweging hing in de lucht in die tijd. Kijk naar hoe huizen er van binnen uitzagen in de jaren 50 en 60. Het was niet ongewoon dat een hippe familie toen een reclamebord voor een tankstation aan de muur had hangen, als decoratie. Andy had een carouselpaard in zijn living: dat was hip toen. Neonreclame voor een biermerk, wat op mijn kamer hing, werd in die periode een kunstobject. Wij maakten zeefdrukken van affiches voor basketbalwedstrijden, toen Andy zijn soepblik printte. Dus ik begreep dat. Ik dacht: ‘natuurlijk’. Ik kende die esthetiek.”

Daarnaast is Warhol ook een typisch Van Sant-personage: een figuur die niet in de vooraf bepaalde mal van de samenleving past. Populair was hij allerminst. “Een vriendin van me is met hem naar school geweest, in de jaren 40. Toen ik haar vroeg naar Andy, keek ze een beetje beledigd. En ze zei: ‘Wij trokken niet met hem op. He was a weenie, hij was een watje. Zo zag hij eruit en zo gedroeg hij zich ook.’ Ik denk dat hij op redelijk jonge leeftijd heeft geleerd dat het gemakkelijker was om je niet te veel van anderen aan te trekken. Dat heeft hem geholpen om naar New York te verhuizen, om een succesvol illustrator te worden en om zich op te werken in de kunstwereld.

“Hij was echt een gigantische outsider, hij ging naar alle tentoonstellingen en vernissages, maar niemand wilde met hem spreken. Omdat hij stil en vreemd was. Hij was echt gemarginaliseerd. Hij hoorde nergens bij – tot hij beroemd werd. Toen kreeg hij zijn eigen vriendenkring en werd hij een posterboy for marginalised people.”

In die vriendenkring bevonden zich ook de leden van The Velvet Underground, over wie regisseur Todd Haynes recent een documentaire maakte. In een interview met het Britse tijdschrift NME vertelde Haynes recent dat “de persoon die het meest op Andy Warhol lijkt die ik ken, is Gus Van Sant.” Als we hem ernaar vragen, vertelt de Trouble-regisseur over die keer dat hij de kunstenaar bijna vertolkte in een kortfilm. “Jim Lyons was Todds vriend. Hij wilde een kortfilm maken waarin ik Andy zou spelen. Ik was er zelf niet zo zeker van, maar ik had hem gezegd dat ik het zou doen. Het is er gewoon nooit van gekomen, voor Jim stierf aan de gevolgen van aids.

“Ik hoor van mensen die Andy kenden dat ik veel van hem weg heb. Ik denk dat het gaat om kleine maniertjes, en misschien de manier waarop we denken. Ik weet het niet zeker.”

Geen pensioen

Van Sants acteurscarrière is dan wel nooit gelanceerd, en daar lijkt hij niet om te malen – “Ik zie mezelf niet echt als een goed acteur.” Maar met Trouble voegt hij op zijn cv wel nog een hoofdstukje met de titel ‘theatermaker’ of ‘musicalregisseur’ toe. Of hij nerveus was? “Ja, maar ik werkte met mensen die al véél ervaring hadden. John heeft al veel musicals geproduceerd, dus als het allemaal verkeerd dreigde te lopen, wist ik dat hij het kon overnemen.” Al beseft hij dat hij voor het grote publiek niet gewoon een beginnend, debuterend theatermaker is. “De verwachtingen zijn hoger, omwille van mijn eerdere werk. Ik denk dat de reden waarom ik deze musical kon maken, juist ligt in het feit dat ik een bekende naam heb. Maar voor mij verandert er niet al te veel. Bij elk project dat ik maak, leg ik niets van tevoren vast. Ik begin gewoon elke keer van nul.”

Om het zichzelf nog moeilijker te maken en misschien ook om een nieuwe invulling te geven aan het containerbegrip ‘artistieke duizendpoot’ staat Gus Van Sant op de credits van Trouble niet alleen als regisseur, maar ook als componist. “In high school hadden veel van mijn vrienden een bandje. Ik keek naar hen op: daarom kocht ik, toen ik 18 was, een gitaar. Later, in de vroege jaren 80, kocht ik een four-track bandopnemer. Ik wilde die gebruiken om soundtracks voor films te maken, maar omdat ik er verschillende instrumenten mee kon opnemen, begon ik gewoon songs te schrijven. Doorheen de jaren heb ik een aantal albums afgewerkt, sommige daarvan kun je online terugvinden.

“Muziek was dus niets nieuws voor mij. Ik doe het al heel lang, als een hobby. Songs schrijven, teksten schrijven: ik had er nog geen succes mee gehad, maar was er wel al vertrouwd mee. Voor Trouble zocht ik eerst iemand anders om de muziek te schrijven, maar ik vond de juiste persoon niet. Daarom heb ik het zelf gedaan.”

Zo blijft Gus Van Sant nog zijn eigen creatieve ding doen, schijnbaar zonder zich iets van de verwachtingen aan te trekken. En dat op zijn 69ste, een leeftijd waarop de gemiddelde mens al van een pensioen geniet. Zo ver lijkt het voor de cineast slash musicalregisseur slash componist nog niet te zijn. “Ik kijk gewoon naar Ridley Scott (de regisseur van Alien en Blade Runner wiens nieuwste film, House of Gucci, deze week uitkomt, EWC). Hij is 83 en blijft maar films maken. Of Clint Eastwood. Hoe oud is hij tegenwoordig? Ongelooflijk dat hij nog films maakt. Je moet zelf bepalen hoe veel energie je nog hebt.”

Trouble, van 25 tot 28 november in De Singel, Antwerpen.