"Als je een kans krijgt, moet je het doen"

'Onze man in Teheran' heeft zelf een klein leger aan 'mannetjes' in de stad. Nog even doorlopen, twee blokken door het verschroeiend hete centrum van de Iraanse hoofdstad, en dan zijn we bij een van hen, belooft Thomas Erdbrink (40). Sinds 2002 woont en werkt de journalist hier, maar zijn tanige lijf kan nog steeds niet wennen aan de benauwde zomerhitte van tegen de 40 graden. In de schaduw. "Wat een pleurishitte, zeg. Je kunt gewoon minder doen bij deze temperaturen dan dat we in Nederland gewend zijn."

En dat terwijl hij het ontiegelijk druk heeft. Eigenlijk zou hij zich deze zaterdag thuis, in het appartement van hem en zijn Iraanse echtgenote Newsha, willen voorbereiden op de reeks Zomergasten, die hij vanaf zondag presenteert. Maar de airco ging stuk, voor de zoveelste keer. Erdbrink: "En het mannetje dat die airco dan komt repareren, wil altijd met mij over politiek praten. Vanochtend ook: hij draaide zijn schroevendraaier twee keer om en kwam mij toen uitleggen waarom Iran en Amerika volgens hem in het geniep samenwerken. Daar luister ik dan weer een uur naar voordat hij verder gaat sleutelen."

Het belangrijkste: de airco werkt weer. Het internet niet, dat ligt er sinds gisteren uit. "En het mannetje dat ik daarvoor altijd bel, neemt niet op. Zo gaat het maar door, ik loop de hele dag van alles te regelen. Vorige week zijn mijn Iraanse schoonbroer en schoonzus getrouwd, in een feestzaal. Daar was de airco ook stuk, dus iedereen stond in zijn nette pak bij een temperatuur van boven de 40 graden weg te kwijnen. Ook heel Iraans: er kwamen zomaar honderd gasten meer dan waar we op gerekend hadden.

"Nu zegt de eigenaar dat we daarom flink moeten bijbetalen. Mijn schoonmoeder heeft al ingestemd, maar dat gaat dus niet gebeuren. Kom op zeg, wat denkt die kerel nou: zijn airco was stuk, het was daar echt niet te harden. En dan wel extra geld vragen! Ik ben vanochtend nog naar die tent geweest om verhaal te halen, maar de eigenaar was er heel wijselijk niet."

Ho, stop, wacht, we zijn er. Hier, in dit piepkleine zaakje, met desondanks toch honderd soorten deodorant, een rijk assortiment scheermesjes, snoep en koffiefilterzakjes in de krappe etalage, schuilt het 'geheime geldwisselmannetje' van Erdbrink. Hoewel de sancties tegen Iran het afgelopen halfjaar een stuk soepeler zijn geworden, blijft geld afhalen of met creditcard betalen onmogelijk voor westerlingen. Het mannetje neemt een stapel euro's in ontvangst, verdwijnt in de drukte op straat en keert een kwartiertje later terug met een vuilniszak vol Iraans geld. Door de inflatie ben je hier al met iets meer dan 25 euro miljonair, in rials.

Het is het enige moment deze zaterdag waarop Erdbrinks toon ernstig wordt. Bijna fluisterend, alsof iemand anders hier Nederlands verstaat: "Nu moeten we even oppassen voor dieven, we pakken direct een taxi naar mijn huis. Iran is echt een veilig land, in dit opzicht niet veel anders dan Nederland. Maar wees eerlijk: daar loop je ook niet graag met een zak geld over straat, toch?"

Kabooki Fried Chicken

In de moderne, gele Renault (Erdbrink: "Godzijdank, eindelijk airco") bliept zijn telefoon. Geen 'mannetje' deze keer, maar het werk. Opgetogen: "Ha, de foto bij een verhaal dat ik schrijf voor The New York Times is geregeld, over de bemoeienis van Iran in de strijd tegen IS." Want wat hij ook allemaal doet, zijn hoofdbaan is toch het correspondentschap voor de grootste krant uit het land dat Irans staatsvijand nummer 1 is. Zichtbaar ook: op viaducten waar de taxi onderdoor zoeft is een variant op de Amerikaanse vlag geschilderd; de rode strepen lopen over in bloeddruppels. Daaronder, in het Engels: Amerika's mensenrechten.

Dan de andere kant: de taxi passeert Iraanse jongeren die graag ijskoffie drinken uit plastic bekers die exact dezelfde vorm hebben als die van Starbucks. Ze halen gefrituurde kip zoals in het Westen bij Kentucky Fried Chicken, al heet het bedrijf hier Kabooki Fried Chicken. Erdbrink, grinnikend: "Mooi toch, Kabooki?"

Zijn succesvolle en veelgeprezen serie Onze man in Teheran (uitgezonden door de VPRO en op het webkanaal van The New York Times) ging deels over die paradox. Over het beeld dat wij in het Westen van de islamitische republiek hebben (Erdbrink: "Een land vol mannen met enge baarden, kernreactoren, vlagverbrandingen en openbare executies") en de werkelijkheid ("Een land waar niks mag, maar alles kan"). Mooi voorbeeld: zonet, bij het geheime geldwisselmannetje, wees hij op een van de luchtjes die in de zaak worden verkocht: Sex Appeal. "Natuurlijk mag zo'n naam niet. Maar het gebeurt gewoon. Totdat iemand van de overheid zegt dat het niet meer mag, dan kan het even niet."

'Onze man in Teheran' scoorde in Nederland hoge kijkcijfers en won meerdere prijzen voor journalistieke producties. Deze week verscheen een boek met gebundelde columns die Erdbrink schreef en nu heeft de VPRO hem dus gevraagd Zomergasten te presenteren. Beslist: "Als je een grote kans krijgt, moet je het doen. Toen ik gevraagd werd om voor The Washington Post en later The New York Times te schrijven, had ik duizend redenen om nee te zeggen. Mijn Engels was niet goed genoeg, ik had nog nooit voor Amerikaanse media gewerkt. Maar toch heb ik het gedaan, want ja, gaat zoiets mis, dan kom ik er wel overheen. Zomergasten is hetzelfde verhaal. Het lijkt me heel moeilijk, het is iets wat ik nog niet eerder heb gedaan. En veel mensen zullen wel denken: wie is die kerel, kan hij dit wel?"

Thuis, in het appartement in het westen van de stad, vertelt Newsha juist dat het wel meevalt met de onbekendheid van haar man in Nederland. Als ze er rondlopen, wordt hij van alle kanten begroet en aangesproken. Newsha (34), zelf een begaafd pers- en kunstfotograaf: "Terwijl hij gewoon een journalist is, net als ik. Hier is hij geen bekende verschijning, alleen journalist." Grote glimlach: "Daarom hou ik hem lekker hier."

Erdbrink zelf schiet binnenshuis snel in een korte broek ("echt niet normaal, die hitte") en grinnikt: "Wie gaat er nou naar Iran om een bekende Nederlander te worden? Dat was mijn doel niet."

Dit wel, bij zijn eerste bezoek aan het, zeker toen nog, geheimzinnige land, in 1999: het anders doen dan de rest, een moeilijker weg kiezen. Toen ook al, als student aan de School voor Journalistiek in Utrecht. "Iedereen maakte zijn eindexamenproductie over de gemeentepolitiek of plaatselijke volleybalvereniging. Ik dacht: als ik er toch drie maanden de tijd voor heb, kan ik er net zo goed echt iets bijzonders van proberen te maken. Ik had goede verhalen over Iran gehoord en dacht: daar moet ik zijn.

"Ik schreef over de jongeren in Teheran, over de veranderingen die zij aan voelden komen. Ik vond het aan de ene kant een beetje een suf land, aan de andere kant proefde ik ook een onderhuidse energie. Zo van: hier staat iets te gebeuren. Er kwamen heel weinig mensen uit het Westen. Ik werd bekeken alsof ik een dinosaurus was. Toen niet veel later studentenprotesten uitbraken, keerde ik terug om daar ook verslag van te doen voor Nederlandse media."

Het Iraanse Ministerie van Islamitische Leiding en Cultuur keurde dat goed en nodigde hem uit om ook de laatste zonsverduistering van de 20ste eeuw te verslaan, op het platteland ver buiten de hoofdstad. "Ik dacht: laat ik dan ook maar zo'n 'zacht' onderwerp coveren, ik ben hier nu toch."

Een blijvertje

Bij die gelegenheid ontmoette hij Newsha. "Zij kwam daar fotograferen. De plaatselijke bewoners hadden in tijden geen westerling gezien en zeiden dat ik Michael Jackson was. Ik reageerde met: "Verrek, jullie hebben gelijk." Toen deed ik de moonwalk en dat viel Newsha op."

Ze raakten aan de praat, bevriend, hij bleef haar en andere kennissen in Iran opzoeken, maar werd pas verliefd toen ze hem twee jaar later thuis in Leiden opzocht. "Ik weet niet precies waarom het in Nederland gebeurde. Omdat ik haar buiten haar normale omgeving zag misschien. Ik voelde wel dat ik het erg rustig aan moest pakken met een Iraans meisje. In Leiden heb ik haar voor het eerst gezoend, heel voorzichtig."

Niet lang daarna besloot hij Newsha te volgen naar Teheran. Ze wonen op twaalf hoog, in een ruim appartement. Lunchtijd is al lang voorbij, maar huishoudster Maria bereidt toch nog een voortreffelijke rijstschotel met bonen en yoghurt. Ja, het gaat zo goed met de zaken dat er een huishoudster kon en ook moest komen. Ook Newsha reist de wereld rond. De komende tijd vliegt ze naar Kenia, Brazilië en Letland om te fotograferen, tussendoor houdt ze haar man in de Zomergasten-periode twee weken gezelschap.

In 'Onze man in Teheran' merkt Erdbrink op: het was makkelijker geweest als ik met een Nederlandse was getrouwd. Maar daar heb je het weer, de eenvoudige weg is zelden zijn route.

"Het is altijd makkelijker met iemand te zijn die jou voor 100 procent begrijpt. Dat werkt voor heel veel mensen. Maar ik vind dat saai. Ja, natuurlijk is het soms lastig. In het begin verstonden we elkaar niet; we waren verliefd, maar konden onze gevoelens nauwelijks onder woorden brengen. Dat is lastig hoor, juist in zo'n ontluikende relatie. Nu verstaan we elkaar wel en houden we van elkaar.

"Het klinkt heel geitenwollensokkenachtig, maar je leert natuurlijk van mensen uit een andere cultuur. Het heeft mij heel veel gebracht en haar ook. Kijk, gisteren lunchten we met de schoonfamilie. Dat duurt hier gemakkelijk van één tot vijf! Dat had ik vroeger nooit gekund en gewild, maar ik leer nu dat het soms goed is om zo uitgebreid de tijd voor elkaar te nemen. Newsha leert van mij dat het soms goed is om recht voor zijn raap te zijn, snel te handelen; zeker als je internationaal opereert, zoals zij nu. En dat je, wanneer je in Parijs of Londen met iemand gaat lunchen, zeker niet van één tot vijf aan tafel kan zitten.

"In Nederland denkt iedereen altijd dat haar familieleden het vreselijk vonden dat Newsha met een Nederlander aan kwam zetten. Niet dus! Oké, eerst waren ze bang dat ik zomaar weer zou vertrekken en haar achter zou laten. Maar toen duidelijk werd dat ik een blijvertje was en dat ik ook nog meedeed met het hele familiegebeuren, vonden ze het helemaal geweldig. En haar familie en vrienden mengden ook nog eens goed met de mijne."

Erdbrinks pasgetrouwde schoonbroer komt langs om rials te wisselen in euro's voor zijn huwelijksreis naar, jawel, Leiden. "Ik heb daar nog een huis, dat staat nu leeg. Mijn moeder heeft het voor ze versierd. Prachtig, toch?"

Waardestelsel

Voor iemand met zijn ongedurige karakter woont en werkt hij al lang vanuit dezelfde stad. Maar zijn positie, als een van de weinige westerse journalisten die de taal spreekt, de grillen van het religieuze regime begrijpt en anders wel een vrouw heeft die hem voor fouten behoedt, is uniek. "Ik wil heel graag voor The New York Times blijven werken. Dus ik blijf mezelf hier uitdagen. Nu is dit land al niet eenvoudig om in te werken als journalist, dus dat biedt genoeg reuring. Daar hou ik van, dat hele spel vol geschreven en ongeschreven regels. Daarom ga ik dus ook een programma als Zomergasten doen."

En eerlijk: een flink deel van zijn hart ligt inmiddels in Iran. Al zijn de mores in de islamitische republiek nooit die van hem. "Ik bekijk de wereld door Nederlandse ogen, daar doet veertien jaar in het buitenland niets aan af. Je wordt gevormd door waar je opgroeit, mijn waardestelsel ligt in Nederland. En ik wil dat mijn eventuele kinderen die waarden meekrijgen, naast die van Newsha. Want het uitgebreide familieleven van hier, meer vrije tijd doorbrengen met elkaar, dat is ook belangrijk. Daar kunnen wij weer van leren. Maar als het op scholing aankomt zou ik ze liever op de Duitse school doen die we hier in Teheran hebben. Of toch naar Nederland verhuizen."

Hij heeft er al vaak over nagedacht. Zou ook best vader willen worden, vindt zichzelf al bijna te oud. Maar Newsha wil niet. Nu niet, in elk geval. Ze is volop bezig met haar fotografie, met haar carrière. "Ik ga niet iemand haar leven laten veranderen omdat ik per se iets wil. Dus als zij het niet wil, dan ik ook niet. Maar als zij nu zegt dat ze een kind wil proberen te maken, dan ga ik daar natuurlijk mijn best voor doen."

Hij klapt in zijn handen, hier komt de conclusie: "Ik hou niet van dwingen, niet in dit opzicht. Het is haar beslissing. Ik kan wel roepen, maar zonder haar gebeurt er niets."

Erdbrink wil nog even zijn werkruimte laten zien, in een andere vleugel van het appartementencomplex. Eerst de lift in, naar de begane grond. Op de bankjes naast de lift bespreken vier oudere bewoonsters de laatste roddels. Hoofddoeken bedekken hun haren, zoals de islamitische leer voorschrijft. Maar Erdbrink draagt nog steeds zijn korte broek, tegen de fatsoensnormen in. De dames kijken ervan op. De makkelijkste weg zou nu zijn dat Erdbrink zich omslachtig excuseert. Maar dat doet hij dus niet. Later vertaalt hij wat hij in het Farsi tegen de vrouwen zegt, terwijl hij naar zijn Hollandse melkflessen wijst: "Zo dames, zulke mooie benen hebben jullie zeker nog nooit gezien."

De besjes blozen. En Erdbrink zelf ook, een klein beetje.