Alles wat u moet weten over 'Stranger Things', dé Netflix-hitserie

Barbara Holland, Barb voor haar vrienden, is het meisje in de schaduw. Tussen haar en de zon staat beste vriendin Nancy, het mooiste meisje van de klas. Barbs loyaliteit is grenzeloos, maar wat is de beloning voor een leven gewijd aan goed advies? Meegesleept worden door een monster en een gruwelijke dood in een parallel universum: zul je altijd zien.

Er zijn vele tieners geofferd op het altaar van de horrorfilm, naamloze slachtoffers die slechts dienden om het kwaad te profileren, maar met Barb, bijfiguur in de Netflixserie Stranger Things, heeft internet andere plannen. De fans van de serie weigeren haar dood te accepteren. What about Barb?, is de slogan van wat je gerust een beweging kunt noemen, die zich manifesteert op sites en in ander digitaal eerbetoon, dat zich opstapelt sinds de serie op 15 juli werd gelanceerd.

De populariteit van Barb bewijst vooral dat Stranger Things, geregisseerd door de gebroeders Ross en Matt Duffer, in een popculturele oogwenk cult is geworden, met een schare fans die het universum van de serie eindeloos laten uitdijen buiten de grenzen van de acht afleveringen. Zie Star Wars, zie Game of Thrones. En zie de opwinding na de aankondiging, eerder deze maand, dat Stranger Things een tweede seizoen krijgt. Een mededeling die door de Barb-brigade werd opgevat als een nieuwe kans voor hun favoriete maar morsdode personage, want was ook niet Jon Snow, held uit het Game of Thrones-universum, wonderbaarlijk herrezen?

Stranger Things opent met een plaats- en tijdsaanduiding. De tijd: 6 november 1983. De plaats: Hawkins, Indiana. Titel van de aflevering: 'The vanishing of Will Byers'. Will is een van de jongens die we in de eerste aflevering ontmoeten, als hij met zijn vrienden het fantasyspel Dungeons & Dragons aan het spelen is. Op weg naar huis verdwijnt Will; het laatste wat we zien is het draaiende wiel van zijn crossfietsje. Tegelijk duikt er een meisje op, van wie we dan nog niet weten dat ze een ontsnapt laboratoriumexperiment is.

De verdwijning van Will is de motor van de serie; het vormt het begin van een queeste van zijn vrienden om Will te redden en het veroorzaakt de mentale instorting van zijn moeder (Winona Ryder) die er heilig van overtuigd is dat ze contact heeft - via knipperende kerstverlichting - met gene zijde. En, u voelt hem al aankomen, of heeft Stranger Things al lang gezien: ze is dus niet gek.

Gene zijde bestaat, achter het pittoreske decor van het stadje Hawkins. Maar dan in de vorm van een parallel universum waarmee een militair laboratorium (Hawkins National Laboratory) in de bossen bij de stad experimenten aan het uitvoeren is. Spoilervrij samengevat: de poorten van de hel gaan open en het is fietsen voor je leven geblazen.

Stranger Things oogt alsof elke jarentachtighorror-, sciencefiction- en fantasyfilm die we koesteren als jeugdsentiment, in de blender is gegooid. De serie wordt opgediend met de stilistische flair en het oog voor detail van een jonge Spielberg, de man van Jaws (1975), Close Encounters of the Third Kind (1977) en vooral E.T. the Extra-Terrestrial (1982).

De broers Duffer, in 1984 geboren in een buitenwijk van Durham, North Carolina, groeiden op met horrorfilms die ze al heel snel begonnen na te maken. Hun helden waren Sam Raimi (Evil Dead), Wes Craven (A Nightmare on Elm Street) , Clive Barker (Hellraiser) en John Carpenter (Halloween), maar, gaven ze in een recent interview in The New York Times toe, ze waren aan de jonge kant.

Ross Duffer: "Als je een jaar of 10 bent en je ziet Evil Dead, dan zie je niet de humor waarmee het gemaakt is. Het was gewoon doodeng." Matt Duffer: "We waren bang voor Freddy Krueger (de moordenaar uit Nightmare on Elm Street), maar van Hellraiser raakten we echt van streek."

Het bracht ze op het idee dat ze in Stranger Things tot het uiterste hebben doorgevoerd: het gewone Amerikaanse tienerleven combineren met het onverklaarbare kwaad dat zich achter de facade van een doorsnee stadje verschuilt. Dat refereerde aan de angst die ze als kind voelden als ze naar een Wes Craven-film hadden gekeken: wat als Freddy Krueger door het plafond komt?

Halen de broers Duffer hun inspiratie uit de films waarmee ze in het VHS-tijdperk opgroeiden, voor het tijdschrift The New Yorker was de serie aanleiding om de Duffers te plaatsen in een Amerikaanse literaire traditie. Joshua Rotman betoogt in zijn artikel 'The old American horror behind Stranger Things' dat het idee van het kwaad dat losbreekt als de mens te veel wil weten, ook te vinden is in het werk van H.P. Lovecraft, meester van het Amerikaanse horrorverhaal, die zijn meesterwerk The Shadow over Innsmouth, over een ogenschijnlijk idyllisch maar vervloekt vissersdorp, in 1931 schreef.

Hetzelfde The New Yorker noemde Stranger Things, via hun televisiecriticus Emily Nussbaum, 'an original', een 'verbazingwekkend efficiënt vertelde' serie die ondanks de duidelijke pastiche van de jarentachtigpopcultuur ook 'beklemmend' en 'on-cynisch' was, met 'een zeldzaam respect voor het verdriet van volwassenen en de lijdensweg van kinderen'. De lijstjes van culturele verwijzingen in Stranger Things die zo makkelijk zijn aan te leggen en de fans die zich aan de voeten van de personages hebben geworpen, tonen aan dat er met Matt en Ross Duffer twee geweldige verhalenvertellers zijn bijgekomen, die er met de erfenis van Spielberg vandoor zijn gegaan.

En: What about Barb? De Duffers willen nog niet al te veel loslaten over seizoen twee, maar hebben wel gemeld dat ze haar nog niet vergeten zijn: "We zorgen dat er enige gerechtigheid is voor Barb."

Net als in de film

Elke aflevering van Stranger Things wemelt van de verwijzingen naar het popculturele universum van de jaren tachtig. Maar een aantal filmverwijzingen springt eruit. Een overzicht:

E.T. the Extra-Terrestrial (Steven Spielberg, 1982): Succesvolste film van de jaren tachtig, over de vriendschap tussen een alien en de 10 jaar oude Elliot. De regisseur zou het idee van een wonderbaarlijke vriend die je in je eigen huis verbergt voor de volwassen wereld, hebben ontleend aan de imaginaire vriend die hij zelf als kind in het leven had geroepen na de scheiding van zijn ouders. Zo wordt in Stranger Things het mysterieuze meisje Eleven in de kelder van het huis van Mike Wheeler ondergebracht. En verder: crossfietsen, mannen in witte pakken en natuurlijk 'telekinese'!

Stand by me (Rob Reiner, 1986): Verfilming van een boek van Stephen King, een andere grote invloed op de serie. Een groep jongens gaat op zoek naar een vermiste vriend; tijdens hun zoektocht leren we ze stuk voor stuk kennen. En net als in Stand by me lopen de jongens in Stranger Things bij hun zoektocht in een van de afleveringen langs een spoorlijn.

Carrie (Brian De Palma, 1976): Stranger Things kan in zijn geheel als een ode aan de eindeloze verbeelding van de Amerikaanse schrijver Stephen King worden beschouwd. Het aantal verfilmingen van zijn werk is de honderd inmiddels gepasseerd (zie ook Stand by Me). Daarnaast moeten we It noemen, dat in 1990 als miniserie werd verfilmd: ook hier een groep jonge outcasts die te maken krijgt met een wezen uit een andere dimensie: Pennywise. Maar de serie van de Duffers is ook doortrokken van Carrie, het gekwelde meisje dat wraak neemt met haar telekinetische krachten. Ook Eleven heeft wat verrassingen in petto.

Altered States (Ken Russell, 1980): Een van de vreemdste sciencefiction/horrorfilms van het decennium. Wetenschapper (William Hurt) probeert nieuwe dimensies aan te boren door drugs te gebruiken terwijl hij in gewichtsloze toestand in een bad zweeft. Ook in Stranger Things probeert de wetenschap de geest te verruimen in een watertank en ook hier zijn de gevolgen catastrofaal.

Halloween (John Carpenter, 1978): Baanbrekende horrorfilm, met een sindsdien nauwelijks meer geëvenaard minimalisme en een klassieke soundtrack. Psychopaat maakt jacht op tieners, in de doodnormale setting van een Amerikaanse buitenwijk. Voor Stranger Things is The Thing (1982) van Carpenter nog belangrijker. We zien in een van de scènes nog net de filmposter hangen aan een muur.

Poltergeist (Tobe Hooper, 1982): Horrorfilm geregisseerd door de man die ons de Texas Chain Saw Massacre bracht. Resultaat: de ideale Amerikaanse familie wordt geconfronteerd met horror uit een andere dimensie als blijkt dat hun huis op de verkeerde plek staat. De toegang tot de andere dimensie loopt in Poltergeist via het televisietoestel ('They're he-eere!'), terwijl in Stranger Things de signalen via de verlichting in huis worden gegeven.

Dum-dum-dúm-dúm-dúm-dum-dum-dum

Dat dreigende basloopje op de synthesizer. Acht treden op een keukentrap; vijf noten omhoog, drie omlaag, in een sinistere sequentie. Dum-dum-dúm-dúm-dúm-dum-dum-dum. De herkenningstune uit de soundtrack van Stranger Things is na één seizoen al bijna net zo'n klassieker als die uit die andere legendarische suspense-series Twin Peaks (norse baritongitaar met tremolo) en X-Files (fluitende uitlaatpijpen van een ufo). Horen we de notenreeks uit Stranger Things ergens voorbijkomen, al is het op een transistorradio in de keuken van de buren, dan trekt het kippevel al over de rug.

De Stranger Things-soundtrack, geschreven door Kyle Dixon en Michael Stein van de elektronische experimenteerband Survive, speelt listig met ons brein. De filmscore jaagt allereerst een diep nostalgisch verlangen aan naar vervlogen synthesizerjaren, een hunkering naar de Italo-disco van Giorgio Moroder en de krautrock van Tangerine Dream en Kraftwerk. En bevindt de Netflixkijker zich eenmaal in die labiele gemoedstoestand, dan waait de volgende associatie vanzelf naar binnen. Want Stranger Things verwijst in beeld én geluid naar de sciencefiction en horror van de jaren tachtig, toen de bovennatuurlijke gruwelen tot ons kwamen via verkreukt VHS-tape en al net zo bobbelige synthesizerscores.

De synthesizer speelde al een bijrol in films en tv-series vanaf de jaren zestig. In het eerste seizoen van Star Trek zoemden de oscillatoren als klusjesman Scotty het cabinepersoneel van de Enterprise naar een vreemde planeet 'beamde', en in Doctor Who floot een theremin-achtige oersynthesizer de herkenningsmelodie. De geluidsgolven van de analoge synthesizers wilden maar aangeven dat de kijker zich kon opmaken voor erg buitenaardse avonturen. Want die elektronisch aangedreven golfvormen klonken natuurlijk verre van menselijk en alledaags.

Maar bij de opkomst van vooral de Italiaanse horror van eind jaren zeventig eiste de synthesizer de hoofdrol op. De Italiaanse progrockband Goblin had de smerige horrorfilm Profondo Rosso (1975) van Dario Argento al van een soundtrack voorzien, met funky basgitaren en scheurende rocksolootjes, maar in de film Suspiria (1977) van dezelfde regisseur liet Goblin een splinternieuwe modulaire Moog-synthesizer het vuile werk opknappen. De synth kon de rituele slachtpartijen uit de film nog goorder maken met tot op het bot verkillende melodieën en donderende onderwereldbassen. De geniale Suspiria-soundtrack zou gaan dienen als lichtend filmmuziekvoorbeeld in de horrorhoogtij van de eighties.

Bij de openingsshots van The Shining (Stanley Kubrick, 1980) legde de synthesizercomponiste Wendy Carlos al gelijk een klamme deken over het bioscooppubliek (en de thuiskijkers met de videorecorder). Het bovennatuurlijk enge geslis en geschuur van haar Moog-synthesizer zette de toon voor wat nog aan paranormaals en afgrijselijks zou volgen. En regisseur John Carpenter begeleidde zijn eigen films met eng pulserende en spookachtige melodietjes op de synthesizers, als arbeidsvitaminen bij het lugubere werk van de antichrist uit bijvoorbeeld Prince of Darkness (1987).

John Carpenter is volgens de Stranger Things-componisten Kyle Dixon en Michael Stein één van vele grote voorbeelden. De jongens, zelf van de dvd- en Blu-raygeneratie, pikten het soundtrackwerk uit de jaren tachtig op van oude videobanden die ze kochten bij de lommerd. Ze dweepten met bijvoorbeeld de Duitse krautrockband Tangerine Dream, die pionierde met elektronische soundtracks voor cultfilms als Sorcerer (1977) en The Keep (1983). Films die nooit zijn uitgebracht in digitaal formaat, en voor de filmfreaks Dixon en Stein dus uitsluitend te vinden waren op VHS. "De synths uit die soundtracks klonken zo prachtig onheilspellend, vooral door dat schurende geluid van die dissonanten", zei Michael Stein tegen het Amerikaanse muziekblad Rolling Stone. "Wij vonden dat heel ingenieuze muziek; eng en dreigend, maar toch ook met een vreemd soort romantische vibe."

Dixon en Stein kochten zelf een paar oude modulaire synthesizers en begonnen een synthbandje genaamd Survive. Ze brachten een paar cassettes en platen uit en werden direct opgepikt door de Stranger Things-regisseurs Matt en Ross Duffer. Het creepy en licht melancholieke synthwerk van Survive paste perfect bij de eightieshommage die de broers voor ogen stond.

Voor hun Stranger Things-score leefden Dixon en Stein zich uit op antieke synths als de ARP 2600 en de Prophet 6. De melodieën in romantische stukken als Friendship en Lamps zijn bescheiden en nostalgisch, maar in het woest dreigende The Upside Down barst de hel los bij een duivels vals bonkende bassynth die klinkt alsof hij van een drie keer vastgelopen videotape is getrokken. Bloedstollend, en niet heel vreemd dus dat de soundtrack van Stranger Things op streamingsites als Spotify en Apple Music al een dikke hit is. Een zó groot succes, dat de soundtrack binnenkort wordt uitgebracht op hoogglanzend vinyl.

Maar de mooiste blijk van waardering kregen Dixon en Stein van de door hen verafgoodde Duitse krautrockband Tangerine Dream. De synthesizerpioniers Thorsten Quaeschning en Ulrich Schnauss, die zelf vanaf de late jaren zeventig een soundtrack of zestig schreven, vonden de composities van Dixon en Stein zo bijzonder, dat zij deze week een aantal broeierige stukken uit de soundtrack coverden. Een eerbetoon aan het eerbetoon.

De soundtrack van Stranger Things is te vinden op de streamingsites Spotify en Apple Music, en verschijnt eind oktober op vinyl. Op 30/9 verschijnt de nieuwe plaat RR7349 van de synthband Survive bij platenmaatschappij Relapse. De Stranger Things-covers van Tangerine Dream zijn te vinden op Soundcloud.