Afscheid van Eén-omroep(st)ers in een steeds meer geautomatiseerde wereld

Koester het warme gezelschap van Eva Daeleman, Andrea Croonenberghs, Geena Lisa en Saartje Vandendriessche nu het nog kan, want in de loop van de zomer verdwijnen de sympathieke Eén-gastvrouwen van uw scherm. De omroepsters passen niet meer in de nieuwe netstijl die de openbare omroep dit najaar lanceert. Eén wil grondig veranderen, niet enkel met een nieuw logo, maar ook met een nieuw gevoel, en dus een nieuwe kijkervaring.

"Om de nieuwe netstijl volledig tot zijn recht te laten komen worden de omroepsters vervangen door een combinatie van grafieken en netstemmen. We spelen daarmee in op het veranderde mediagedrag van onze kijkers. Er is meer keuze dan ooit en omroepsters in beeld zijn een vertragende factor. We kunnen de kijker vandaag vlotter en dynamischer door de tv-avond loodsen", verklaart Olivier Goris, netmanager van VRT.

Zo behoort de tv-omroeper of -omroepster stilaan tot het verleden; als een van de allerlaatste Europese zenders zet Eén nog gezichten in om zijn programma's te presenteren.

Ook in Vlaanderen zeiden commerciële zenders hun omroepsters al een tijdje geleden vaarwel. Samen met de naam VT4 verdwenen in 2012 ook de bevallige gastvrouwen in de typerende witte bol van het scherm bij VIER.

Directe dialoog

Net zoals de papieren tv-gids heeft de vriendelijke omroep(st)er zijn/haar gidsfunctie verloren in dit digitale televisietijdperk, gelooft Kristof Demasure, woordvoerder van De Vijver Media. "Vroeger gaven herkenbare gezichten de zender zijn identiteit. Vandaag is een tv-zender veel veelzijdiger: via sociale media en evenementen wordt direct met het publiek gecommuniceerd. De rode draad tussen sterke programma's maakt nu de identiteit: de etalage is minder belangrijk geworden, maar wat er op de schappen ligt, is des te belangrijker."

Ook bij VTM hebben de omroepsters, die al in 2008 van het scherm verdwenen, plaats geruimd voor rechtstreekse communicatie met het publiek. Tweet een kijker dat hij kippenvel krijgt van Veerle Baetens' stem, dan laat VTM de actrice een filmpje opnemen waarin ze de twitteraar in kwestie zwoel toespreekt. Anno 2015 moet directe dialoog kijkers aan de buis gekluisterd houden.

Nochtans waren de VTM-omroepsters in het verleden heuse sterren. De zender werd groot met de gezichten van Marlène de Wouters en Lynn Wesenbeek, en katapulteerde ook later dames als Tess Goossens en Erika Van Tielen naar het bevallige BV-dom. "Als nieuwe zender moesten we echt from scratch beginnen. VTM had een gezicht nodig en dat moest bevallig, maar beschaafd zijn - we waren een brede familiezender. Het was dus zoeken naar omroepsters met de nodige X-factor die het juiste gevoel van de zender konden overbrengen", herinnert Mike Verdrengh zich, programmadirecteur van VTM bij de oprichting van de commerciële zender in 1988.

Nostalgisch naar de tijd dat mensen naar een zender keken omwille van haar omroepsters is hij niet. "Als je kijkt wat onze presentatrices later nog allemaal bereikten in de media, voor of achter de schermen, is het wel duidelijk dat omroepwerk ideaal is om de stiel te leren. Omroepen is een goede opleiding, maar daar moet je de mensen vandaag niet meer mee lastigvallen."

Leraar, pastoor, omroeper

Het verdwijnen van de vriendelijke gastvrouw op televisie past in een maatschappelijke evolutie waarbij het dagelijkse leven stilaan gestript wordt van menselijk contact, ter bevordering van de efficiëntie. Thuisbankieren, selfscan in de supermarkt of je vlucht op voorhand online inchecken: de drukbezette burger burger zweert bij de automatisering van alledag.

Hoofdmotivatie om menselijke functies zoveel mogelijk te elimineren is vooral ons eigen ongeduld. Waarom zou je in de rij gaan staan voor een ambtenaar als een machine je je treinticket tien keer zo snel kan overhandigen? Niemand die rouwig is om het momentje van menselijk contact dat verloren gaat, als we onze trein nog op het nippertje kunnen halen.

Elke technologische vooruitgang zorgt voor een verdere automatisering van onze samenleving. Dystopische sciencefictionfilms en cultuurpessimisten kondigden al meermaals de overwinning van de machines aan. Zover is het voorlopig nog niet, maar kunnen machines mensen volledig vervangen? En moeten we het verlies van oppervlakkig menselijk contact eigenlijk wel betreuren?

Het verdwijnen van televisie-omroepers is niet enkel de schuld van onze steeds meer geavanceerde technologie, denkt cultuursocioloog en professor aan de Universiteit Antwerpen Walter Weyns. "In de negentiende eeuw was de omroeper een boodschapper die de informatiestroom controleerde: hij deelde zijn kennis met de onwetenden. Volgens die ontstaanslogica past de tv-omroeper in hetzelfde rijtje als de pastoor, de leraar en wie weet binnenkort ook wel de nieuwslezer: allemaal autoritaire functies die vandaag aan gezag moeten inboeten. De hiërarchische piramide topt af, net zoals massacommunicatie geen eenrichtingsverkeer meer is, maar veelrichtingsverkeer."

Human touch

Eerst waren er enkel de selfscans en ticketautomaten, vandaag zijn er ook de zorgrobots en online universiteiten: het einde van de technologisering van onze samenleving lijkt nog lang niet in zicht. Dat de trend zich nog verder zal doorzetten is zeker, bevestigt Jo Pierson, professor media en communicatiestudies aan de VUB.

Pierson onderzoekt de impact van digitale media op onze samenleving: "Nu pas dringen nieuwe media door tot alle lagen van de samenleving; voor zowat alle dagelijkse handelingen wordt vandaag de tussenpersoon weggenomen. Bel naar je bank en je spreekt niet meer met je lokale kantoor, maar met een geautomatiseerde centrale in Brussel."

Maar juist doordat technologie op alle domeinen zo ver wordt doorgedreven, kan de menselijke factor op een hernieuwde appreciatie rekenen. "De human touch is iets geworden waar bedrijven vandaag mee uitpakken. Kijk naar Apple: dat onderscheidt zich van andere muziekstreamingdiensten doordat het dj's lijsten laten samenstellen in plaats van algoritmes. Daarmee impliceren ze dat hun muziek persoonlijker en dus beter is", legt Pierson uit.

Of mensen binnenkort duurder worden dan machines, valt voorlopig af te wachten. Maar het risico bestaat wel dat wie persoonlijke hulp boven geautomatiseerde verkiest, daar in de toekomst een dikke duit zal voor mogen neerleggen.

De algemene automatisering van ons leven is een feit. Of dat een goede of slechte zaak is zal enkel de toekomst kunnen uitwijzen. Walter Weyns ziet niet direct reden tot paniek: "Mensen zullen nooit afgeschaft worden, maar het verschil tussen mens en niet-mens wordt wel vager. In onze pan-communicatieve wereld kun je perfect een sociale verhouding aangaan met een object. Dat zie je nu al op sociale media als Facebook, waar je meer met softwareprogramma's communiceert dan met mensen."

Automatisering heeft ons menselijk contact afgenomen, maar gaf ook iets in de plaats: een affectievere verhouding met onze niet-levende omgeving. Wees dus aardig de volgende keer dat u geld afhaalt, en sla een praatje met de automaat.