‘Af en toe moet ik echt sporten, anders ga ik mensen in elkaar slaan’: Halina Reijn in De Vragen Van Proust

1. Hoe oud voelt u zich?

“Ik ben net 45 geworden, maar voel me de ene dag 6 en de andere 88. Bij mij fluctueert dat wel heel erg. Als ik bijvoorbeeld met mijn vriend ben, kan ik me heel speels, jong, onbezonnen en veilig voelen, dan voel ik me soms nog een kind. Maar als ik in een vergadering voor mijn werk zit en denk van god, snappen jullie nu helemaal niets van het ­feminisme, dan voel ik me een hele oude, ­vermoeide vrouw. Zo gaat het heen en weer.”

2. Wat vindt u een kenmerkende eigenschap van uzelf?

“Ik denk dat de eigenschap waar ik mijn hele leven op bouw empathie is. Ik kan me heel goed inleven in een ander. Zowel in het spelen als in mijn ­vriendschappen, in de relatie met mijn zussen of moeder. Dat komt door hoe ik ben opgevoed: als hippie. Wij moesten ons ook in een misdadiger kunnen inleven. Dat is een groot goed. Ook in het creëren van personages en in het regisseren is dat heel handig, omdat je goed aanvoelt hoe je ­iedereen in zijn kracht kunt zetten.”

3. Hoe was uw kindertijd?

“Ik heb daar heel vrolijke herinneringen aan, want dat was voordat mijn vader doodging, toen ik 10 was. Het was idyllisch, mijn ouders waren nog bij elkaar. Heel hippieachtig, veel warmte, veel muziek, tekenen, schilderen. Mijn vader had een toneel­kamer met podium en coulissen voor me ­gebouwd. Geen televisie, geen tijdschriften, ­onvoorstelbaar als ik er nu over nadenk. Toen hij doodging, was het een bom.

“We woonden in een soort Pippi Langkous-huis in Wildervank, een raar dorpje ergens in het noorden van Nederland dat destijds veel kunstenaars ­aantrok. Een heel fijne gemeenschap, eigenlijk. Maar toen mijn vader er niet meer was, was die ­isolatie voor ons te zwaar en zijn we naar een nieuwbouwwijk in de stad Groningen verhuisd.

“Zo’n stad is wel leuk als je tiener bent en pubert, ik kon daar ook naar de toneelles gaan. Dat was heel fijn, dat je tot alles toegang had, maar ik vond het fijner om in een heel mooi idyllisch huis te wonen. Als ik erover praat heb ik heimwee.

“Door de dood van mijn vader was de band met mijn moeder en zussen natuurlijk heel hecht. Een angstige vrouwenkudde, om maar iets seksistisch te zeggen. Mijn moeder was voor ons een baken. Zij heeft ons erdoorheen gesleept. Ik was een erg ambitieus kind, ik wilde audities doen, een kind­sterretje worden. Ze moest me overal als een ­voetbalmoeder naartoe slepen. Dat heeft ze heel goed gedaan, ik ben erg trots op haar. Als ik nu mijn moeder ouder en fragieler zie worden, voel ik me vooral heel dankbaar.

“Na mijn vader heeft ze nog twee mannen ­verloren. Ze is wel getekend door het leven, maar blijft zich er op een vrolijke manier in storten, dat vind ik zo mooi.”

4. Wat is uw passie?

“Mijn passie is altijd spelen geweest, dus dit is een heel rare periode. De transitie is heel vreemd. Ik heb jarenlang als een topsporter geleefd, je staat ermee op en gaat ermee naar bed. Dat is nu ­helemaal weg. Ik heb wel nog dat ik om acht uur ’s avonds denk: o shit, ik ben vergeten dat ik op scène moet. (lacht)

“Nu is mijn passie naar schrijven, maken, regisseren verschoven. Dat is een heel andere energie. Spelen is heel letterlijk, het komt vanuit je lijf en je emotie. Met maken moet je vaak geduld hebben, het is veel meer vanuit je hoofd. Ik mis het fysieke dan ook erg. Ik zit hier nu 24/7 op deze stoel op Zoom. Af en toe moet ik echt sporten, anders ga ik mensen in elkaar slaan. (lacht)

“Creëren is natuurlijk ongelofelijk belonend omdat je een eigen verhaal mag maken en je het gevoel hebt dat je het publiek heel direct iets kunt geven, nog directer dan in een voorstelling van Ivo Van Hove. Nu mag ik het geschenk zelf in elkaar draaien en dat is fantastisch.”

5. Waarover bent u anders gaan nadenken?

“Over thema’s als exclusiviteit. Neem iets simpels als Zwarte Piet in Nederland, een gigantische ­traditie waar ik nooit echt over had nagedacht. Als iemand je dan uitlegt dat die traditie stamt uit de periode van de slavernij, als een zwart jong meisje Zwarte Piet wordt genoemd in de sinterklaas­periode en daar niets tegenover kan stellen, dan word je wakker en kun je niet meer terug naar hoe je het vroeger zag.

“Dat geldt ook heel erg voor seksisme. In mijn ­beroep sta ik vaak versteld, ook van mezelf, ­hoeveel ik daarvan heb gepikt. Ik dacht: het is ­gewoon een oude acteur die het even lekker vindt om in mijn billen te knijpen voor ik opga, daar ga ik toch niets van zeggen. Terwijl ik nu zeg: ik wil dit helemaal niet!

“Aan de andere kant kan je ook zien aan Red Light en Instinct, dat in wat ik maak ik helemaal niet pamflettistisch ben. Mijn projecten gaan over seks, controle, overgave, over hoe man en vrouw zich tegenover elkaar verhouden. Ik wil dat het over echt menselijk gedrag gaat, over het leven in al zijn ambiguïteiten, waarbij ik op zoek ga naar de ­grijstinten en nuances, maar wel vanuit een wakker gevoel voor onderdrukking van vrouwen en ­minderheden.”

6. Wat zou u nog willen doen voor het te laat is?

“45 is wel de leeftijd waarop je gaat nadenken over dat soort dingen: wat wil ik eigenlijk nog? Ik denk wel dat ik erg moet oppassen dat ik me niet verlies in mijn werk. Zeker nu met het nieuwe thuis­werken. Ik denk dat ik mijn vrienden en familie moet opzoeken en zeggen hoeveel ik van ze hou.”

7. Hoe zou u liefde definiëren?

“Gewone liefde is onvoorwaardelijk en impliceert dat je je inleeft in de ander en zonder reserves van iemand houdt, wat hij of zij ook doet. Mocht Carice (van Houten, actrice en hartsvriendin, red.) me morgen bellen vanuit de ­gevangenis, dan ben ik er voor haar.

“In de romantische liefde is dat veel moeilijker, ­omdat je de dingen toch meer tegen elkaar ­afweegt. Geeft hij mij wel evenveel aandacht als ik hem geef? In de romantische liefde is iedereen veel chantabeler en dat vind ik ook wel ontroerend, maar in die zin zijn vriendschappen en familie­banden rustiger en is de romantische liefde vaak confronterend. Dat maakt het natuurlijk ook te gek.

“Met een vriendin ga je thee drinken en je vraagt haar hoe het gaat. Je vriend, die moet gewoon alles doen wat je wilt. (lacht) Daar sta je mee op, ga je mee naar bed. Die zie je ook in de lelijkste ­momenten, je deelt veel meer met elkaar. Ik vind dat wel een onderscheid. Ik kan me voorstellen dat de liefde voor je kind ook weer een andere vorm van liefde is, nog absoluter.”

8. Is het leven voor u een ­cadeau?

“Ja, zeker. Als je liefde als de essentie van het leven beschouwt, is het leven zeker een cadeau. Al is dat soms niet te zien als het tegenzit, nu met deze ­crisis is het voor veel mensen helemaal geen ­cadeau. Ik probeer dan wel mijn opvoeding in ere te houden. Wij zijn opgevoed met de idee dat een tegenslag óók een cadeau is. Dat je altijd moet ­leven vanuit acceptatie, zodra je je gaat verzetten, ontstaat de pijn. Ik probeer de pijn te omarmen, maar vind dat niet altijd makkelijk. Ik kan me ook verliezen in angsten of woede of ego.

“Tegelijk vind ik het leven iets bizars. Heel raar dat we weten dat we doodgaan en toch maar doen alsof er niets aan de hand is. We zijn erg bezig met onze administratie, terwijl we weten dat we ­meteen onder de zoden liggen met wormen uit ons lijf. Maar goed, prima.” (lacht)

9. Wat is uw zwakte?

“Controledwang. Ik wil alles ­voor­bereiden, alles weten, de hele tijd de chaos beteugelen. Dat gaat natuurlijk niet in het leven, je moet ook flowen. Als actrice ben ik een hel voor andere acteurs. Als ­regisseur is dat minder erg, omdat nu eenmaal van je verwacht wordt dat je anderen leidt.

“Ik heb dat ook in de liefde. Ik wil ­alles weten, alles zien. Dat kan heel verstikkend werken. Loslaten is iets wat ik moet leren, want het mooiste gebeurt in het onverwachte.”

10. Welke kleine ­alledaagse gebeurtenis kan u blij maken?

“Mijn eerste kopje koffie van de dag, dat vind ik het allerheerlijkste ­moment. Ik hou heel erg van de ochtend. Zeker als de zon schijnt zoals nu en mijn huis vol bloemen staat, dan denk ik: wat een ­gezelligheid! ‘s Ochtends is ook mijn beste ­moment om te creëren. Tot een uur of één schrijf ik. Eenzaam, alleen, en met koffie.

“Op zondag maakte mijn vader altijd een uitgebreid ontbijt klaar. Dat doe ik ook, en dat vindt Daniël (voormalig profvoetballer Daniël de Ridder, met wie Halina Reijn een latrelatie heeft, red.) heel leuk. ­Iedereen in de rij bij de bakker en croissants halen. Heerlijk. En dan jazzmuziek opzetten. Heel veilig.”

11. Wanneer hebt u het laatst gehuild?

“Ik huil veel, hoor. Onlangs moest ik The Hate U Give (film van George Tillman Jr., 2018, red.) ­bekijken voor mijn werk. Dat gaat over een zwart gezin in Amerika.

“Aanvankelijk denk je dat het een gezellige ­liefdesfilm is. Je ziet een knap meisje en een knappe jongen die flirterig zitten te kletsen in de auto, je zit in een soort zoete Disneyvibe, tot een politieman hen vraagt om te stoppen en uit te stappen. De jongen pakt nog snel iets ‘verdachts’ uit de auto en wordt doodgeschoten. Blijkt dat het een haarborstel was. Dat raakte me zo hard dat ik begon te huilen, want ik had het helemaal niet ­verwacht. Heel knappe film.”

12. Wanneer bent u nog eens door het lint gegaan?

“Ik ben één keer écht door het lint gegaan in mijn leven, op het toneel. In een 4,5 uur durend stuk van Ivo van Hove. Het meisje dat ik speelde evolueerde van heel braaf en conservatief naar helemaal gek.

“Op een gegeven moment zat mijn tegenspeelster in een totaal andere vibe, ze speelde heel rustig, ­helemaal niet zoals Ivo het in mijn hoofd ­geregisseerd had, namelijk snel, onnatuurlijk snel, waardoor we binnen de tijdsduur konden blijven, anders werd het 7,5 uur. In een impuls, in een scène waar we heel dicht bij elkaar kwamen, deed ik plots: hap! Een Suárez-moment. (Uruguayaans voetballer Luis Suárez staat bekend om zijn bijt­momenten, red.) Die vrouw schrok zich helemaal gek! Toen heb ik voor het eerst ervaren wat het ­betekent om volledige controle te verliezen op het toneel. Altijd die verhalen van acteurs die zeggen dat ze zich helemaal verliezen in een rol, ik snapte dat niet. Maar toen viel ik echt samen met dat ­personage, wat natuurlijk niet kan. Dat is een ­moment waar ik me voor schaam.”

13. Wanneer hebt u het laatst gelogen?

“Ik denk dat ik heel weinig lieg. Mijn vriend zegt dat ik zo puur ben dat het bijna niet te doen is. (lacht) Ik denk dat het een groot misverstand is dat acteurs goed kunnen liegen. We zijn net getraind om altijd maar de waarheid te zoeken, dat kompas te ­zoeken in onszelf.

“Ik haat het om te liegen. Ik vind het verschrikkelijk. Veel liever de naakte waarheid. Ik heb geleerd om straight te zijn als je conflicten hebt. Dat is hard, maar heel belangrijk. Als er tegen mij gelogen wordt, voel en zie ik het ook altijd. Dat kan ik niet aan, dan word ik boos. Dan ga ik door het lint.” (lacht)

14. Wat is uw vroegste ­herinnering?

“Wat een goede vragen zijn dit, het lijkt wel een therapiesessie. Ik heb er wel vaker over nagedacht, maar weet het niet precies. Het is eerder een blur, een beetje vaag.

“In Wildervank, waar we opgroeiden, leefden we een beetje als in een ­andere tijd. Ik herinner me nog hoe het voelde om met wollen sokken in klompen te lopen. Ik zie flarden van het huis, de kippen, de moestuin, de wereld die daar ­ophield. Ik zie mijn ouders, en ­herinner me een heel ­gelukkig ­gevoel vanbinnen. Dat soort ­beelden.”

15. Wat is uw ­grootste angst?

“Controle verliezen. Ik heb allerlei fobieën: ik ben bang om flauw te vallen, bang om auto te rijden, bang om dood te gaan.”

16. Waar hebt u spijt van?

“Ik heb echt geen spijt. Spijt heb ik eerder op een banaal dagelijks niveau: in die e-mail had ik ­aardiger kunnen zijn, in die vergadering had ik ­anders kunnen reageren, ik had niet moeten bijten.

“Ik leef zoals het een rasactrice betaamt: ­meeslepend. Ik gooi me overal in. Ik ga er gewoon voor. Daarin ben ik angstloos. Ik heb zulke stomme dingen gedaan in mijn leven, naïeve dingen, zielige dingen, te gek voor woorden, maar daar put ik nu veel inspiratie uit voor mijn creaties. Ik haal veel meer uit de gênante situaties dan uit de ­succesvolle momenten. Een succesvol leven is ­helemaal niet interessant.”

17. Welk moment zou u graag herbeleven?

“Ik denk dat ik toch eens graag in een teletijd­machine terug naar mijn jeugd zou gaan. Even mijn vader zien en allerlei dingen vragen: of hij trots is op mij en mijn zussen, wat hij vindt van deze tijd, of hij het zielig vindt dat mijn moeder ouder wordt.

“Vroeger op het toneel voelde ik hem. De stukken die ik speelde, of het nu een Griekse tragedie of Hamlet was, gingen vaak over heftige vader-­dochterrelaties. Dan voelde hij zo dichtbij. Mijn werk met Ivo was in dat opzicht heel tekenend. Mijn vader was homoseksueel, Ivo is homo­seksueel. Beiden kunstenaar. In die zin is Ivo voor mij de ultieme vaderfiguur geworden.

“Door therapie en meer met mezelf aan de slag te gaan, heb ik wel geleerd om dat thema wat los te laten. In mijn relatie met mijn vriend die veel jonger is, geniet ik ook van het moederlijke dat ik voor hem voel. Dat is fijn. Vroeger ging ik altijd op zoek naar een hele stoere man die de hele tijd papa over me speelde. Alles wat ik bedacht ging over vaders. Nu niet meer, nu wil ik gewoon mijn eigen weg ­bewandelen.”

18. Welk boek zou u aanraden?

“Mariah Carey heeft een biografie uitgegeven, die overal vijf sterren krijgt. Het is een prachtig boek en gaat over mijn favoriete onderwerp: gaslighting (vorm van psychologische mishandeling, waarbij de misbruiker bewust foute informatie doorgeeft aan het slachtoffer, waardoor hij of zij gaat twijfelen aan het eigen gezond verstand, red.). Carey heeft in een heel nare relatie gezeten, die in het boek ­geniaal wordt beschreven.”

19. Hebt u ooit een religieuze ervaring gehad?

“Ja, heel vaak. Ik ben gedoopt omdat ik dat op mijn twaalfde zelf wilde. Mijn ouders vonden dat ­verschrikkelijk. Zij waren hippies en hadden zich losgemaakt van het juk van religie, waarom ging hun dochter nu de kerk in? Ik vond de kerk met al die standbeelden echt te gek.

“Spirituele ervaringen heb ik continu. Als je creatief bent, ben je een doorgeefluik. Je moet alleen maar jezelf leegmaken tot een nulpunt en het komt ­allemaal door je heen.”

20. Hoe voelt u zich in uw ­lichaam?

“De laatste tijd helemaal niet goed met al dat zitten. Ik voel mijn hele lichaam niet meer, ik denk: wie ben ik? Ik moet namelijk echt bewegen, wil ik een beetje bewust in mijn lichaam zitten. Anders ga ik gewoon afsterven.”

21. Wat vindt u erotisch?

“Wanneer je echt helemaal schaamteloos kan zijn, vooral als vrouw, want die kunnen dat vaak minder goed. Dat je gewoon kan zeggen wat je lekker vindt, wat je wil, in plaats van te willen voldoen aan een rare pornostandaard waar alle jongetjes helaas mee opgroeien.

“Onlangs zag ik Queen of Hearts (Deense film uit 2019, red.), ook een aanrader. Het gaat over een vrouw van 56 die verliefd wordt op haar stiefzoon. Een verboden liefde, ook al is die jongen ­meerderjarig. Wat ik erotisch vind is hoe ze in beeld wordt gebracht. Je ziet haar oudere lijf dat naar onze standaards niet voldoet aan het moderne ­lichaam, maar het is zo sexy omdat die actrice zo at ease lijkt.

“Daardoor word je ook geconfronteerd met hoe weinig we dat zien, en hoe vaak we naar vrouwen kijken, in films en blaadjes, die een perfectie ­hebben waar wij met z’n allen niet aan kunnen ­voldoen. Ik vind dat waanzinnig vet van die regisseuse en actrice dat ze dat samen aandurfden.

“Waarom gebruiken actrices, ik ook, botox? We moeten durven staan voor wie we zijn. Ik ben nu ook op dieet, omdat ik weet dat ik volgende week nog eens naakt moet. Het is zo kut, we zitten ­allemaal in die fucking vicieuze cirkel. Daarom wil ik ook echt niet meer spelen. Als actrice kan ik die shift niet meer maken, maar als maker kan ik het wel proberen.”

22. Wat is uw goorste fantasie?

“Vies, bedoel je? (lacht) Ik vind heel veel dingen vies. Veel vrienden van me vinden het leuk om verhalen te vertellen over dingen, ik durf zelfs de woorden niet uit te spreken, die op de wc gebeuren. Ik vind dat verschrikkelijk, ben er heel truttig in. (lacht) Als mensen mij vieze dingen sturen, verlaat ik meteen de groep. Ik vind alles eigenlijk vies. Mijn vriend pest me daar vaak mee. Dan zegt hij: ‘Je doet net alsof je een barbiepop bent’.” (lacht)

23. Bent u een goede vriend?

“Ja, ik denk echt dat ik een goede vriend ben. Als mensen met iets zitten en naar mij komen, kan ik goed luisteren en adviezen geven, dat heb ik van mijn moeder geleerd. Ik merk wel dat als je ouder wordt, je je meer beperkt tot de paar vrienden met wie je een geschiedenis deelt.”

24. Hoe zou u willen sterven?

“Aan ouderdom, liefst met mijn geliefden rond me heen, veilig, rustig. Maar ik hoef niet van iedereen afscheid te nemen, dat lijkt me helemaal niets. ­Gewoon in mijn slaap, top. Daniël kan dan mijn hand vasthouden.” (lacht)

25. Wat zou u wensen als ­laatste avondmaal?

“Mijn moeder kan eigenlijk niet goed koken, maar de laatste tijd heb ik zo’n zin om te eten wat ze ­altijd maakte: zilvervliesrijst, maar dan wel hardcore zilvervliesrijst die 45 minuten moet koken, net van het veld geplukt. Met veel groenten erbij en een halve vegetarische linzenkoek of zo. (lacht) Ik krijg echt heimwee naar haar eten, heel raar. Dat geeft me zo’n veilig gevoel.”