Actrice Joke De Bruyn: ‘De depressies van mijn moeder hebben me geschaad, ja’

De jongste is 41, actrice en scenariste, en combineert beide rollen in Liefdestips aan mezelf, waarin ze een psychisch zieke vrouw speelt. De oudste is 68, ­gepensioneerd en ligt deels aan de basis van dat personage. Joke De Bruyn en Nina De Vooght, dochter en moeder.

Joke

“Ik ben in extreme vrijheid opgegroeid en wist bij momenten niet waar de grens lag. In mijn herinnering is er niks dat niet kon. Met het geld van mijn eerste vakantiejob kocht ik als 15-jarige een vliegticket naar Madrid om een vriendin te bezoeken. Moeder zag dat niet zitten, vader wel, en uiteindelijk vloog ik in mijn eentje naar Spanje. In dat gsm’loze tijdperk was er soms miscommunicatie en moest mijn moeder tien mensen opbellen om te vragen of ze ‘haar dochter hadden gezien’.

“Toen ik studeerde aan Studio Herman Teirlinck mocht ik zelfs op kot, een paar straten verderop. Die vrijheid heb ik omarmd, maar ik heb er geen misbruik van gemaakt. Het heeft ervoor gezorgd dat ik nog altijd een heel goede band heb met mijn moeder. Met mijn vader ook, overigens. Meermaals per week spring ik hier binnen, net als mijn broer.

“Was ik als tiener soms onvindbaar, dan gold dat vroeger ook voor mijn moeder. Soms verdween ze gewoon, ging ze uit en was ze ’s nachts nog altijd niet terug. Ik herinner me een telefoontje van de politie, die mijn moeder naar het ziekenhuis had gebracht na een zwaar verkeersongeval, ’s nachts. Er is een periode van tien à vijftien jaar geweest waarin mijn mama kampte met een zware depressie en een alcoholverslaving. Het zwaartepunt daarvan lag tussen mijn 15 en 25, en maakt dus ook deel uit van mijn biografie. Aanvankelijk was ik kwaad − ‘stop toch gewoon met drinken’ − en dacht ik dat ze het zelf in de hand had. Wat helemaal niet zo was – zelden bij verslaving.

“Mijn moeder is meermaals opgenomen in de psychiatrie. Die periode heeft mij geschaad, ja. Zelf heb ik een angststoornis en moet ik goed waken over mijn mentale evenwicht, door genoeg te sporten, te mediteren, genoeg te slapen, gezond te eten enzovoort. In Liefdestips aan mezelf, waarin ik een moeder speel die in opname is, speel ik als het ware mijn eigen moeder, al is er veel gefictionaliseerd en gaat het me vooral om de opname zelf. Ik heb haar gevraagd hoe ze die heeft ervaren, hoe het er aan toeging in de psychiatrie, want mijn herinneringen zijn enigszins vervaagd.

“Toen mijn moeder een suïcidepoging had ondernomen, was ik ’s avonds bij haar in die instelling, dissocieerde ik en dacht ik aan het kleedje dat ik die avond zou dragen op een feestje. Ik kon niet verwerken wat voor mijn ogen gebeurde. In 2005 was dat, toen het eerste seizoen van Kinderen van Dewindt (waarin ze zes seizoenen speelde, red.) op tv kwam. Ik herinner me een uitspraak van mijn mama, in die zwarte periode: ‘Er hangen duivels aan de bomen.’ Later bleek dat een metafoor, geen hallucinatie: ze zag geen schoonheid meer.

“Het was lange tijd moeilijk de juiste woorden te vinden voor wat gebeurde. Maar nu, zoveel jaren later, met een moeder die al dik zeventien jaar aan de betere hand is, voel ik genoeg maturiteit om die problematiek openlijk aan te kaarten. Liefdestips aan mezelf heb ik samen met regisseur Charlie Dewulf geschreven. Het is ongelooflijk wat hun is overkomen: tijdens het schrijven ondernam hun vader een paar suïcidepogingen, op de slotdag van de opnames pleegde hun mama suïcide en twee maanden later hun papa. Zij zagen geen uitweg meer en slaagden er niet in over hun moeilijkheden te praten.

“Dit verhaal staat naast dat van Charlie en toont dat dergelijke situaties ook een positieve afloop kunnen hebben. De noodzaak om te praten over je mentale gezondheid is enorm belangrijk. Recent nog heeft een van de leerlingen met wie ik aan de Studio in de klas zat suïcide gepleegd. Er zijn zo veel mensen die met moeilijkheden kampen en daar niks over zeggen. Terwijl er echt goede hulp te vinden is. Toen mijn moeder werd opgenomen, kregen wij als gezin ook begeleiding, werd ons aangeleerd hoe te reageren als ze had gedronken. Zelf praat ik dagelijks met mijn vrienden over hoe het gaat. We delen nummers van onze therapeuten, raden elkaar goede meditatie-apps aan, zoals Headspace, en aarzelen niet elkaar te bellen als het minder goed gaat.

“Tijdens het schrijven en spelen van de web­reeks herbeleefde ik veel momenten. Dat voelde best goed, het werkte zelfs louterend. Het is heel dubbel: je bent zelfs dankbaar voor het verdriet en al wat je hebt meegemaakt, vanwege de ervaring en de mogelijkheid ermee aan de slag te gaan. Ik voelde me klaar om onze geschiedenis te gebruiken en te vertellen, in de hoop dat mensen meer met elkaar praten. Dat is zo ontzettend belangrijk.”

Nina

“Dat vliegtuig richting Madrid had een paar uur vertraging. Ik stond doodsangsten uit en heb zelfs naar de luchthaven gebeld. (lacht) De grote vrijheid die wij onze kinderen gaven is een gevolg van mijn jeugd. Mijn man is de oudste van zeven kinderen en ik ben enig kind van erg bezitterige ­ouders. Als kind voelde ik me beschermd en geliefd, maar als puber ontbrak het me aan vrijheid en aan begrip. Ik voelde me versmacht en heb me tot de dag dat mijn ouders stierven verzet tegen die bezitterigheid.

“Nooit heb ik mezelf kunnen ontplooien, iets wat ik mijn eigen kinderen nimmer zou ontzeggen. Vrijheid was een logisch voortvloeisel van mijn jeugd, net als bij mijn man, die nooit iets anders gewoon was. Die vrijheid botste wel met mijn overbezorgdheid, en heeft me vaak den duvel aangedaan, maar spijt heb ik niet.

“Ik heb altijd al een aanleg voor depressie gehad. Als tiener waren er periodes waarin ik me slecht voelde. Periodes dat ik op mijn kamertje naar de radio luisterde, naar David Bowie, The Beatles en The Doors. Van ’s morgens tot ’s avonds luisterde ik naar muziek. Dat was mijn manier om aan het onbegrip thuis te ontsnappen. In depressieve periodes had ik niemand om mee te praten, ook met mijn ouders niet. Niet dat ik een doodongelukkig kind was, maar ik voelde dat iets niet helemaal klopte.

“Later, zodra ik getrouwd was en me wél kon ontplooien, had ik veel angsten en dronk ik die weg; alcohol was mijn medicijn. Maar na iedere kater werden de angstgevoelens groter en voelde ik me slechter. Zo kwam ik in een vicieuze cirkel terecht, loog ik later tegen mijn kinderen en mijn man over het alcoholgebruik, nadat ik de lege flessen had verstopt. Alcohol was toen ook gewoon heel aanwezig. Iedereen dronk, maar niet iedereen had een aanleg voor verslaving.

“Ik drink al heel lang geen druppel alcohol meer en schaam me ook niet om het verleden. De hulp bij het Psychiatrisch Centrum Broeders Alexianen in Boechout was goed. Ik leerde er mensen kennen in gelijkaardige situaties, zoals schrijvers en journalisten, en herkende veel verhalen in hun latere werk. Ik heb ook veel gelezen over depressiviteit, had veel aan Demonen van de middag van Andrew Solomon en las ook de boeken van mijn eigen psychiater, Geert Dom.

“Het is mede dankzij mijn entourage dat het nu veel beter gaat. Ik kan er open over praten, ook tegen mijn kinderen en mijn man. Zonder hen was ik er misschien niet door geraakt. Toen Joke zei een personage naar mij te boetseren, had ik daar geen probleem mee. Zoals ik er ook geen probleem mee heb hier aan tafel met jullie over psychiatrie te praten.

“Nog altijd gebruik ik antidepressiva, en als zich een moeilijke periode aandient, heb ik geleerd die te aanvaarden en uit te zitten, door erover te blijven praten. Ik ben blij dat Joke dat aankaart in Liefdestips aan mezelf. Het is alleen jammer dat ze niemand van ons heeft uitgenodigd op de première. (lacht) Ze vreesde dat de reeks tussen de plooien zou vallen. Niks van!”

Denk je aan zelfmoord en wil je met iemand praten, dan kan je terecht bij de Zelfmoord-­lijn op het gratis nummer 1813, via www.zelfmoord1813.be of via de chatdienst.