25 jaar ‘The Big Lebowski’: waarom iedereen The Dude wil zijn (of dat toch zou moeten willen)

Overal in de wereld, ook in ons land, vieren volgelingen van The Big Lebowski de 25ste verjaardag van de maffe misdaadkomedie. Waarom blijft de plotloze en in de cinema geflopte film over een werkloze hippie tot de verbeelding spreken? ‘The Dude is relevant als postcovidfiguur.’

Een extreem luie soixante-huitard die als ‘The Dude’ door het leven gaat, raakt per ongeluk betrokken in een ontvoeringszaak en een persoonsverwarring met een steenrijke naamgenoot. Samen met zijn niet minder bizarre en niet al te snuggere vrienden probeert hij het web van raadsels te ontrafelen. Tot daar de korte inhoud van The Big Lebowski van Joel en Ethan Coen. De absurde misdaadkomedie van de Amerikaanse regisseursbroers volgde in 1998 het meesterlijke Fargo op. Die film had twee Oscars gewonnen en een massa volk naar de bioscoop gelokt.

The Big Lebowski deed niets van dat. Mensen bleven in groten getale weg uit de cinema’s. Met 15 miljoen dollar aan bioscoopopbrengsten kwam de film maar net uit de kosten. De meeste critici waren streng voor The Big Lebowski. Ze begrepen maar weinig van de zonderlinge avonturen van de hippie in kwestie (gespeeld door Jeff Bridges) en zijn kameraden Walter (John Goodman) en Donny (Steve Buscemi). Meer dan bowlen en ruziemaken deden de drie toch niet? Naar een plot was en is het zelfs voor mensen die de film al meer dan twintig keer zagen, zoals ondergetekende, vruchteloos zoeken.

Toch groeide The Big Lebowski uit tot een fenomeen, en The Dude tot een wereldwijd icoon. Vijfentwintig jaar na zijn mislukte bioscoopavontuur geldt de prent vandaag als de eerste cultfilm van het internettijdperk. Vreemd genoeg – qua anachronisme kan het tellen in onze digitale wereld – was het niet het wereldwijde web maar de dvd die The Big Lebowski van de vergetelheid redde. Amerikaanse filmstudenten en filmprofessionals begonnen de film rond 2000 in hun living of in kleine zaaltjes te vertonen voor vrienden en kennissen. Uit die filmavondjes voor gelijkgestemden groeiden verkleedfeesten, zogenaamde Lebowski Fests, meestal in een bowlinghal. Die bijeenkomsten werden alsmaar groter en kregen navolging in Europa.

Het internet wakkerde de cultus verder aan. Op YouTube is The Big Lebowski haast scène per scène terug te vinden. Op sociale media wemelt het van gifs met citaten en wijsheden uit de film. In de ontelbare fangroepen nemen volgelingen elk detail onder de loep. De cultus gaat nòg verder. Zo zijn fans een beweging gestart: het zogeheten Dudeism. Ze noemen het de “langzaamst groeiende religie ter wereld”. Volgens de website hebben ruim 600.000 mensen zich gewijd als ‘priester’.

Eindeloos citeren

In Brussel vieren Belgische volgelingen zaterdag de 25ste verjaardag van de film. Aansluitend op een eenmalige vertoning in Cinema Palace volgt een feestnacht vol verklede fans, livemuziek en White Russians. Dat is het favoriete drankje van The Dude in de film. Wat maakt The Big Lebowski zo uniek en tijdloos? Stel de vraag aan de gemiddelde fan, en het meest gehoorde antwoord is: de komische dialogen. Toen we aan dit stuk begonnen namen we ons voor om geen enkel citaat uit de film in onze tekst te smokkelen. Vanwege te gemakkelijk scoren. De verleiding is groot, beste lezer, om het toch te doen. Weinig films zijn namelijk zo ‘quotable’ als de zevende van de Coen-brothers. Hij leidt tot eindeloze citeersessies onder volgelingen. Wie de vele spitsvondige dialogen uit het hoofd kent, is van mening dat bij elke situatie uit het leven een citaat uit The Big Lebowski past.

Voor sommige devote fans is de film of zijn humor appreciëren een voorwaarde om bij een nieuwbakken lief te blijven of vriendschappen aan te houden. Zanger en journalist Stijn Meuris (58), een van de bekendste fans bij ons, herkent de neurose: “Ik geef toe dat het iets sektarisch heeft, en ik vrees dat het bij mij onbewust gebeurt. Maar als ik erover nadenk, ken ik niemand in mijn kennissenkring die The Big Lebowski niet goed vindt. Lebowski is een onuitgesproken voorwaarde om iemand graag te zien. Dat maakt de film zo interessant: dat hij zo scherp is: ‘Jij houdt van The Big Lebowski? Dan begrijpen wij elkaar.’”

Tapijt als metafoor voor het leven

In Vancouver woont een Belgische filmprofessor die over The Big Lebowski lesgeeft aan zijn studenten. In de garderobe van Ernest Mathijs (54) hangt een kamerjas, het favoriete kledingstuk van The Dude, die hij enkel draagt op Lebowski Fests. Samen met een collega schreef hij twaalf jaar geleden het boek 100 Cult Films. Het werd geen hitparade op verzoek van de uitgever, maar als dat wel zo was geweest, had The Big Lebowski zeker de top twintig gehaald, zo zegt de academicus in een Zoom-gesprek.

“Typisch aan cultfilms”, vervolgt Mathijs, “is dat ze de reis als ultiem doel hebben, en niet de bestemming. Het plot is bijzaak. De Coen-broers hebben in hun carrière weinig plotgedreven films gemaakt. In The Big Lebowski zijn ze daarin het verst gegaan. Alles zit in het legendarisch geworden citaat van The Dude over waarom hij zoveel belang hecht aan zijn tapijt (dat in het begin van de film wordt gestolen, TOP): ‘It really ties the room together.’ Dat is geen echt antwoord (lacht). Voor hem is de reis om zijn tapijt terug te krijgen belangrijker dan de waarde ervan. In die zoektocht zit de eigenlijke boodschap van de film vervat: geniet van het leven terwijl het loopt, we weten toch niet waar het naartoe gaat.”

Nog een reden waarom The Big Lebowski de tand des tijds heeft doorstaan, is volgens Ernest Mathijs de volstrekt originele manier waarop de film naar zijn eigen personages kijkt. De drie vrienden die de verdwijningszaak moeten oplossen zijn niet bepaald van de snuggersten. “Normaal hoort een film zijn personages in ere te houden zodat de toeschouwer zich met hen kan identificeren. Deze film doet dat wel, maar hij neemt voortdurend gas terug. Hij neemt zijn kijkers in vertrouwen om samen met de personages te lachen. Daardoor ontstaat een camaraderie tussen beiden die je in weinig andere films ziet.”

Veel meer dan elkaar en hun gedeelde passie voor het bowlingspel hebben de drie vrienden The Dude, Walter en Donny niet. “Het zijn de ultieme antihelden die samen een manier hebben gevonden om in het leven te staan”, zegt Mathijs. Het personage van Jeff Bridges – het beste dat hij ooit neerzette – spant de kroon. The Dude is de ultieme antiheld en einzelgänger: hij heeft geen ambities, werk of familieleven en observeert zijn omgeving zonder zich iets aan te trekken van wat de wereld over hem denkt. “Dat wekt bewondering op als je het vergelijkt met de gedrevenheid van de meeste filmpersonages met wie we de jaren 80 of de 21ste eeuw associëren. Het is vermoeiend om aan te zien hoe hard ze hun best doen om vooruit te geraken in het leven. The Dude doet dat niet. Hij zegt: ‘Just take it easy, man.’”

Die houding is jaloersmakend, vindt Stijn Meuris. “We laten ons allemaal opslorpen door de ratrace. Ik ook. Op de meest trieste momenten van mijn leven probeer ik mezelf de wacht aan te zeggen: ‘Verdomme Meuris, dat ging je niet doen.’ Maar je doet het toch, omdat je vriendelijk bent en niemand wilt ontgoochelen. Op die momenten zou ik wat meer The Dude willen zijn. Je belt me in de auto op weg naar een repetitie met Noordkaap in de Zwalmstreek. 150 kilometer heen en terug van Limburg naar de Vlaamse Ardennen, veertig keer per jaar, en tegenwoordig meer dan ooit tevoren door de stromende regen: eigenlijk is dat zot. De ultieme Dude-daad zou zijn dat ik hier en nu de autostrade verlaat en in Aalst ga bowlen. Maar dat kan natuurlijk niet. Een fremdkörper als hij zou dat wel doen.”

Ernest Mathijs ziet een parallel tussen de wereld na de pandemie en de hernieuwde populariteit van de film. “De stilstand tijdens de lockdowns drukte velen met de neus op de vaststelling dat ze zichzelf voorbij waren gehold in de precoronajaren. Hoewel we ons hadden voorgenomen om gas terug te nemen, gebeurde dat niet. We zijn blijven doortrappen. Het maakt The Dude, die altijd en overal gas terugneemt, relevant als postcovidfiguur.”

Mannenvriendschappen

Een andere diepere betekenis die te weinig aandacht krijgt is The Big Lebowski als studie over mannenvriendschappen. Dat is altijd een thema gebleven in cinema, ook vandaag met films als De acht bergen of The Banshees of Inisherin. The Dude en Walter zijn zowel ideologisch als wat hun karakters betreft elkaars tegenpolen. Ondanks hun ontelbare wederzijdse ergernissen gaan ze voor elkaar door het vuur. Derde vriend Donny is degene van wie de anderen zich later afvragen: hij staat op alle foto’s, maar eigenlijk kennen we hem niet. Zo herkenbaar, zegt Stijn Meuris terwijl hij in de lach schiet: “Het gesukkel en gesteggel onder vrienden, de vetes over goedbedoeld advies dat verkeerd begrepen wordt: het wordt in de film allemaal op een geniale manier uitvergroot.”

Ernest Mathijs: “Iedereen heeft vrienden van wie hij af en toe denkt: hoe ben jij ooit mijn vriend kunnen worden? We bakkeleien over alles: politiek, religie, sport. Toch blijven we samenkomen. Dat is het eigenaardige aan vriendschap: je komt met elkaar overeen op een niveau dat toelaat om het op veel andere niveaus oneens zijn. The Big Lebowski gaat daar zeker ook over. De ene vriend is een luie hippie die zijn progressieve idealen niet wil opgeven, de tweede is principieel conservatief en zelfs behoorlijk rechts, en de derde, euh, heeft geen idealen (lacht). Maar als ze in de shit zitten, helpen ze elkaar.”

Seksisme

Nog iets wat de mannen uit de film delen: een totaal onvermogen om liefdes- of vriendschapsrelaties aan te knopen met vrouwen. Zacht uitgedrukt: de film is niet bepaald een feministisch pamflet. De twee enige vrouwen met een gewichtige rol zijn een op geld en seks beluste bimbo, en een kunstenares met wier feminisme de draak wordt gestoken.

De genderbalans is de afgelopen kwarteeuw aanzienlijk verschoven, ook – en gelukkig maar – in cinema. Zou The Big Lebowski vandaag, na MeToo, nog gemaakt kunnen worden? “Ik vermoed van niet”, zegt Ernest Mathijs. Toch blijft Lebowski gevrijwaard van kritiek uit feministische hoek. “De film is sowieso uniek. Over een aantal cultfilms uit mijn boek wordt vandaag anders nagedacht. Wat The Big Lebowski vrijpleit en onderscheidt, is dat hij zichzelf door zijn grote following al ruimschoots heeft bewezen. The Big Lebowski heeft geen hedendaagse interpretatie nodig. De humor en de provocatie compenseren het seksisme. Nu goed, dat is evolutief, weet ik uit ervaring. Ik ga The Big Lebowski in de herfst voor het eerst sinds corona opnieuw tonen in mijn lessen. De waakzaamheid rond seksisme en genderstereotyperingen is toegenomen bij veel jongeren. We zullen zien hoe mijn studenten gaan reageren op het misogyne karakter van de film.”

Misogynie? In The Big Lebowski? I’ll suck your cock for a thousand dollars.

You’re a Lebowski, I’m a Lebowski: screening en verkleedparty op 1 april vanaf 19 uur in Cinema Palace in Brussel